საეკლესიო ისტორიის მესამე წიგნი შეიცავს შემდეგს:



I.           დედამიწის რომელ მხარეებში იქადაგეს ქრისტეს მოციქულებმა.

II.          ვინ იყო რომაელთა ეკლესიის პირველი წინამდგომელი.

III.         მოციქულთა ეპისტოლეების შესახებ.

IV.         მოციქულთა პირველი მონაცვლეების შესახებ.

V.          ქრისტეს შემდეგ იუდეველთა უკანასკნელი ალყის შესახებ.

VI.         მათი შემავიწროებელი შიმშილობის შესახებ.

VII.        ქრისტეს წინასწარმეტყველებების შესახებ.

VIII.       ომის წინა ნიშნების შესახებ.

IX.         იოსების შესახებ და მის მიერ დატოვებული თხზულებების შესახებ.

X.          როგორ მოიხსენიებს [იგი] წმინდა წიგნებს.

XI.         როგორ წინამძღვრობდა იერუსალიმში ეკლესიას იაკობის შემდეგ სვიმონი.

XII.        როგორ ბრძანა ვესპასიანემ დავითის შთამომავლების მოძებნა.

XIII.       როგორ წინამძღვრობდა ალექსანდრიელებს რიგით მეორე აბილიუსი.

XIV.       როგორ გახდა რომაელთა მეორე ეპისკოპოსი ანენკლეტუსი.

XV.        როგორ გახდა მის შემდეგ რიგით მესამე კლიმენტი.

XVI.       კლიმენტის ეპისტოლის შესახებ.

XVII.      დომიციანეს დროინდელი დევნულების შესახებ.

XVIII.     იოანეს ეპისტოლისა და "გამოცხადების" შესახებ.

XIX.       როგორ ბრძანა დომიციანემ დავითის მოდგმის განადგურება.

XX.        ჩვენი მაცხოვრის გვარის ჩამომავალთა შესახებ.

XXI.       როგორ წინამძღვრობდა ალექსანდრიის ეკლესიას რიგით მესამე კერდონი.

XXII.      როგორ წინამძღვრობდა ანტიოქელებს რიგით მეორე ეგნატე.

XXIII.     ამბავი იოანე მოციქულის შესახებ.

XXIV.     სახარებათა რიგობითობის შესახებ.

XXV.      საღვთო წერილებად აღიარებულთა შესახებ და მათ შესახებ, რომლებიც არ არიან ასეთები.

XXVI.     მენანდრე მოგვის შესახებ.

XXVII.    ებიონელთა მწვალებლობის შესახებ.

XXVIII.   მწვალებლობის მოთავის კერინთეს შესახებ.

XXIX.     ნიკოლოზის შესახებ და მათ შესახებ, რომლებმაც მისგან მიიღეს სახელწოდება.

XXX.      ქორწინებაში გამოცდილ მოციქულთა შესახებ.

XXXI.     იოანეს და ფილიპეს აღსასრულის შესახებ.

XXXII.    როგორ ეწამა იერუსალიმის ეპისკოპოსი სვიმონი.

XXXIII.   როგორ აკრძალა ტრაიანემ ქრისტიანთა ძებნა.

XXXIV.   როგორ წინამძღვრობდა რომაელთა ეკლესიას რიგით მეოთხე ევარესტუსი.

XXXV.    როგორ წინამძღვრობდა იერუსალიმში ეკლესიას რიგით მესამე იუსტუსი.

XXXVI.   ეგნატესა და მისი ეპისტოლეების შესახებ.

XXXVII.  იმ დროს სახელგანთქმული მოციქულების შესახებ.

XXXVIII. კლიმენტის ეპისტოლესა და მასზე მცდარად მიკუთვნებულთა შესახებ.  

XXXIX.   პაპიასის თხზულებათა შესახებ.

 
I

ასეთი იყო იუდეველთა მდგომარეობა; მაგრამ როდესაც ჩვენი მაცხოვრის წმინდა მოციქულები და მოწაფეები მთელ მსოფლიოში გაიფანტნენ, როგორც გადმოცემა გვამცნობს თომას წილად ხვდა პართია, ანდრიას კი - სკვითია, იოანეს - ასია, სადაც გაატარა მთელი ცხოვრება და აღესრულა ეფესოში, პეტრემ კი, სავარაუდოდ, უქადაგა გაფანტულებაში მყოფ იუდეველებს პონტოსა და გალატიაში, კაბადოკიის ბითვინიასა და ასიაში; ბოლოს კი ჩავიდა რომში, სადაც თავდაყირა ჯვარს აცვეს, რადგან ითხოვა ამ სახით ვნების ღირსი გამხდარიყო. რა უნდა ითქვას პავლეს შესახებ, რომელმაც აღასრულა ქრისტეს სახარება იერუსალიმიდან ილირიკიამდე და ბოლოს, ნერონის დროს რომში ეწამა? ამას სიტყვასიტყვით გადმოსცემს ორიგენე[1] "შესაქმის" განმარტების მესამე ტომში.

 
II

პავლესა და პეტრეს მოწამეობის შემდეგ, რომაელთა ეკლესიის ეპისკოპოსობა წილად ერგო პირველად ლინუსს[2]. მის სახელს ახსენებს პავლე რომიდან ტიმოთესადმი მოწერილი ეპისტოლის დასასრულს.

 
III

აღიარებული არის პეტრეს ერთი ეპისტოლე, რომელსაც ეწოდება მისი პირველი ეპისტოლე. მას როგორც უეჭველს ძველი პრესვიტერებიც იყენებენ თავიანთ ნაწერებში; ეგრეთ წოდებული მეორე ეპისტოლე კი არ არის კანონიკურად მიღებული, თუმცა მრავალი სასარგებლოდ მიიჩნევს და სხვა წერილებთან ერთად ისწავლება. რაც შეეხება იმას, რომ მას მიეწერება "საქმეები", მის სახელს უკავშირდება სახარება, ქადაგებები და ე. წ. "გამოცხადება", მათ საერთოდ არ ვიცნობთ კათოლიკე გადმოცემაში, რადგან მათგან არც ძველთაგან ვინმე, არც ჩვენი დროის რომელიმე საეკლესიო მწერალი მოიხმობს მოწმობებს. თხრობის მსვლელობისას მიზანშეწონილად ჩავთვალეთ სხვადასხვა დროის საეკლესიო მწერალთა მონაცვლეობასთან ერთად მოგვეხსენებია ისიც, თუ რომელ საეჭვო წიგნს იყენებდნენ, რას წერდნენ კანონიკური და აღიარებული წერილების შესახებ, და რას ამბობდნენ ისინი მათ შესახებ, რომლებიც ასეთი არ იყო. ზემოთ ვახსენეთ პეტრეს სახელის მქონე წიგნები, რომელთაგან ვიცი მხოლოდ ერთი ნამდვილი ეპისტოლე ძველ ხუცესთაგან აღიარებული; თოთხმეტი ეპისტოლის პავლესეული ავტორობა კი ცხადი და აშკარაა; უსამართლობაა იმის უცოდინრობა, რომ ზოგიერთები ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს საეჭვოდ მიიჩნევენ, ამბობენ, რომ რომაელთა ეკლესიამ იგი უარყო როგორც არა პავლეს მიერ დაწერილი; მის შესახებ ჩვენამდე ნათქვამს თავის დროზე გადმოვცემთ. არც მის ე. წ. "საქმეები" შემირაცხავს უეჭველთა შორის. მაგრამ რადგან იგივე მოციქული რომაელთა მიმართ ეპისტოლის დასასრულს სახელებს შორის ახსენებს სხვებთან ერთად ჰერმესსაც, ვისაც, როგორც ამბობენ, ეკუთვნის წიგნი "მწყემსი",[3] უნდა ვიცოდეთ, რომ ზოგიერთებისთვის ისიც საეჭვოა, და მათ გამო არ უნდა შეირაცხოს აღიარებულთა შორის. სხვებმა კი ასე განსაჯეს, რომ ის არის ყველაზე აუცილებელი, განსაკუთრებით მათთვის, ვისაც სჭირდება საფუძვლებში განსწავლა. ამიტომ, როგორც ვიცით, ეკლესიებში უკვე იკითხება საჯაროდ, და ვნახე, რომ უძველეს მწერალთაგან ზოგიერთი იყენებდა მას. ეს ითქვა იმისათვის, რომ დაგვედგინა საღვთო წერილები როგორც უეჭველი, ასევე ყველასაგან არაღიარებული.

 
IV

ის, რომ წარმართებისათვის მქადაგებელმა პავლემ იერუსალიმიდან ილირიკიამდე მრგვლივმოვლით ეკლესიებს ჩაუყარა საძირკველი, ცხადი უნდა იყოს, როგორც მისი სიტყვებიდან, ასევე იმ სიტყვებიდან, რაც ლუკამ მოგვითხრო "საქმეებში"; ასევე პეტრეს ეპისტოლიდანაც, რომელზეც ვთქვით, რომ მისი აღიარებული ნაწერია და რომელსაც პონტოსა და გალატიაში, კაბადოკიაში, ასიასა და ბითვინიაში გაფანტულ ებრაელებს სწერს, ცხადი არის ის, რომ მან ესოდენ მრავალრიცხოვან პროვინციებში წინადაცვეთილებს ახარა ქრისტე და მათ გადასცა ახალი აღთქმის სიტყვები. ადვილი არ არის იმის თქმა, თუ მათგან რამდენი და ვინ გახდა ნამდვილი მოშურნე და დაამტკიცა, რომ შეეძლო დაემწყსა მათ მიერ დაარსებული ეკლესიები, გარდა იმ ჩამონათვალისა, რომელსაც პავლე აკეთებს. რადგან მათგან ათასობით პირი გახდა მისი თანაშემწე და, როგორც თვითონ უწოდებს, თანამებრძოლი. მათი უმრავლესობა მისი წარუშლელი ხსოვნის ღირსი შეიქნა, როდესაც იგი მათ შესახებ მოწმობებს საკუთარი ეპისტოლეებით შეუჩერებლად ჩამოთვლის. არა მხოლოდ იგი, არამედ ლუკაც ჩამოთვლის "საქმეებში" მისთვის ცნობილთ და მათ საბელებით მოიხსენიებს. ამბობენ, რომ ტიმოთე[4] პირველი იყო, ვისაც წილად ხვდა დიოცეზის ეპისკოპოსობა ეფესოში ისევე, როგორც ტიტეს - კრეტის ეკლესიების ეპისკოპოსობა.[5] ლუკა, რომელიც წარმოშობით ანტიოქიიდან იყო, ხელობით კი - ექიმი, დიდი ხნის განმავლობაში თან ახლდა პავლეს, დანარჩენ მოციქულებთანაც საქმიანი ურთიერთობა ჰქონდა, და მათგან მოიპოვა სულთა მკურნალობის მაგალითები, რომლებიც ჩვენ დაგვიტოვა ორ ღვთივშთაგონებულ წიგნში: სახარება, რომელიც, როგორც მოწმობს, დაწერა იმის მიხედვით, რაც მას გადასცეს სათავეში მყოფმა თვითმხილველებმა და სიტყვის მსახურებმა, რომლებთანაც, ყველასთან თანხმობაში ყოფნას თავიდანვე აღნიშნავს; და "მოციქულთა საქმეები", არა მოსმენით, არამედ საკუთარი თვალებით მხილველმა შეადგინა. ამბობენ, რომ პავლეს სჩვევოდა მისი სახარების ხსენება, როდესაც როგორც საკუთარი სახარების შესახებ ამბობს: "ჩემი სახარების მიხედვით" (რომ. 2,16). პავლეს დანარჩენ მიმდევართაგან მოიპოვება მოწმობა მის მიერ გალიაში გაგზავნილ კრესკეზე[6] და ლინუსზე, რომელიც ტიმოთეს მიმართ მეორე ეპისტოლეში მოხსენიებულია როგორც რომში მასთან ერთად მყოფი. უკვე აღვნიშნეთ, რომ იგი იყო პეტრეს შემდეგ რომაელთა ეკლესიის პირველი ეპისკოპოსი. [ნავლე] აგრეთვე მოწმობს კლიმენტიზე (ისიც რომაელთა ეკლესიის მესამე ეპისკოპოსად იქნა დანიშნული),[7] რომ გახდა პავლეს თანაშემწე და თანამებრძოლი. ამასთან იმ არეოპაგელზეც, სახელად დიონისეზე, დაამოწმებს ლუკა "საქმეებში", რომ არეოპაგში ათენელებისადმი პავლეს საჯარო სიტყვა პირველმა მან ირწმუნა, ხოლო ძველთაგან ვინმე სხვა დიონისე, კორონთოს დიოცეზის მწყემსი[8], მოგვითხრობს მის გახდომას ათენში მყოფი ეკლესიის პირველ ეპისკოპოსად[9]. მაგრამ რადგან ჩვენ ჩვენს გზას მივუყვებით, მოციქულთა მონაცვლეობის ჟამზე თავის დროზე ვიტყვით, ახლა კი გადავალთ მომდევნო ამბავზე.

 
V

ნერონის ცამეტწლიანი მმართველობის შემდეგ, როდესაც გალბა და ოთხ წელიწადნახევრის განმავლობაში მართავდნენ [იმპერიას], გამოჩნდა იუდეველთა წინააღმდეგ ბრძოლებში სახელგანთქმული ვესპასიანე, იქ იგი ჯარისკაცებმა იმპერატორად[10] გამოაცხადეს და იმპერატორი გახდა თვით იუდეაში. ასე რომ, მყისვე გაემგზავრა რომში და იუდეველთა წინააღმდეგ ომის წარმართვა ჩააბარა მის შვილს ტიტუსს. ჩვენი მაცხოვრის ამაღლების შემდეგ იუდეველებმა მის წინააღმდეგ უკვე ჩადენილი დანაშაულის გარდა მისი მოციქულების წინააღმდეგ მრავალი ასეთი შეთქმულება მოაწყვეს. პირველად სტეფანე იქნა მათ მიერ ქვებით მოკლული, მის შემდეგ კი იაკობს, ზებედეს ძეს, იოანეს ძმას თავი მოჰკვეთეს, ყველაფერთან ერთად იაკობი, ჩვენი მაცხოვრის ამაღლების შემდეგ ამ ადგილას* პირველ ეპისკოპოსად არჩეული, ზემოხსენებული სახით აღესრულა, დანარჩენი მოციქულები ათასობით სასიკვდილო შეთქმულებამ განდევნა იუდეის მიწიდან. ისინი წარიგზავნენ ყველა წარმართთან მათი უწყების სასწავლებლად ქრისტეს ძალის შეწევნით, რომელიც ეუბნებოდა მათ: "წადით და მოიმოწაფეთ ყველა ხალხი ჩემი სახელით" (მათ. 28,19). მაგრამ ასევე იერუსალიმში ეკლესიის ერს ქალაქში ომის დაწყებამდე სახელგანთქმული კაცების მიმართ გამოცხადების გზით გადაეცათ წინასწარმეტყველება, რომ გასულიყვნენ ქალაქიდან და დასახლებულიყვნენ პერეას ერთ-ერთ ქალაქში, პელაში. როდესაც ქრისტეს მორწმუნეები იქ გადასახლდნენ, ისე რომ წმინდანებმა სრულიად დატოვეს იუდეის დედაქალაქი და მთელი იუდეის მიწა, ღვთისგან მათ საბოლოოდ მოევლინა სამართალი, რადგანაც ისინი ქრისტესა და მისი მოციქულების მიმართ ესოდენ ურჯულოდ მოიქცნენ, და უწმინდურთა თვით ეს თაობა კაცთა მოდგმისაგან სრულად აღგავა. ვისაც სურს, შეუძლია, ზედმიწევნით ამოიკითხოს იოსების დაწერილი ისტორიიდან, თუ ამ დროს ყველგან რამდენი ბოროტებით აივსო მთელი ერი, როგორ ერეკებოდნენ განსაკუთრებით იუდეის მოსახლეობას უბედურებათა უკიდურესი წერტილისაკენ, რამდენი ათასი მოწიფული ქალი და ბავშვი დასცა სიკვდილმა მახვილითა და შიმშილობით, და ათასი სხვა სახით, იუდეველთა რამდენ ქალაქს შემოარტყეს ალყა, ხოლო თვით იერუსალიმში, როგორც უძლეველ დედაქალაქში გაქცეულებმა როგორი საშინელებები და საშინელებათა უკიდურესი გამოვლინებები იხილეს; ომის ყველა სახე და მასში მომხდარ მოვლენათა თითოეული წვრილმანი, და დასასრულ, თუ როგორ დადგა წინასწარმეტყველის მიერ ნათქვამი "გატიალების სიბილწე" (დან. 9,27; 12,11; მათ. 24,15; მარკ. 13,14) თვით ღვთის უძველეს სახელგანთქმულ ტაძარში, რომელიც დარჩა ცეცხლისგან სრულიად განადგურებული და უკიდურესად დანგრეული. უნდა აღინიშნოს, რომ იგივე მწერალი მოგვითხრობს თუ როგორ ჩაამწყვდიეს საპყრობილეში (მისივე სიტყვებით) პასექის დღესასწაულის დღეებში მთელი იუდეიდან იერუსალიმში თავმოყრილი დაახლოებით სამი მილიონი კაცი. მართებდა, სწორედ იმ დღეებში, როდესაც ევნო ყოველთა მაცხოვარი და კეთილისმყოფელი ღვთის ქრისტე, ჩაემწყვდიათ საპყრობილეში და დაღუპულიყვნენ, რაც მათ თავს დაატყდათ ღვთის სამართლიანობისაგან.

გამოვტოვებ მათზე შემთხვეულ მოვლენათა დაწვრილებით აღწერას, რამდენი რამ შეემთხვათ მათ მახვილითა და სხვა სახითაც, მაგრამ აუცილებლად ვთვლი მხოლოდ შიმშილობის განსაცდელზე საუბარს, რათა ამ თხზულების წამკითხველებმა ნაწილობრივ მაინც იცოდნენ, თუ როგორ მოევლინათ მათ არც თუ დიდი ხნის შემდეგ ღვთისგან სასჯელი ღვთის ქრისტეს წინააღმდეგ ჩადენილი ურჯულოების გამო.

 

-------------------------------------------------

* იერუსალიმში - მთარგ.

 
VI

ამრიგად, მოდით, ახლა ხელში აიღეთ იოსების ისტორიის მეხუთე წიგნი, და თვალი გაადევნეთ იმ დროს მომხდარი ამბების ტრაგედიას. იგი ამბობს: "მდიდრებისათვის დარჩენა დაღუპვის ტოლფასი იყო; რადგან ღალატის ბრალდებით კლავდნენ ქონების გამო. შიმშილობით ამბოხებულთა სიშლეგე კი თავის მწვერვალს აღწევდა, და ორივე საშინელება დღითიდღე უფრო მეტი ძალით აღეგზნებოდა. ცხადია, საკვები არსად იყო მაგრამ უვარდებოდნენ სახლებში და ეძებდნენ, თუ იპოვიდნენ, სცემდნენ [სახლის პატრონს], როგორც უარის მთქმელს, ხოლო თუ ვერ იპოვიდნენ, აწამებდნენ როგორც უფრო გულმოდგინედ გადამმალველს. და იმის მტკიცებულება, ჰქონდათ თუ არა [საკვები], იყო უმწეოთა სხეულები; მათგან, ვინც ფეხზე მყარად იდგა, მიაჩნდათ, რომ საკვებით იყო უზრუნველყოფილი, დაუძლურებულებს კი გვერდით ჩაუვლიდნენ და უგუნურებად მიაჩნდათ მათი მოკვლა, ვინც გაჭირვებისაგან მალე ისედაც მოკვდებოდა. ბევრმა ვინც მდიდარი იყო ქონება მალულად გადაცვალა ხორბლის ერთ საწყაულზე, უფრო ღარიბებმა კი - ქერისაზე. შემდეგ, ჩაიკეტებოდნენ სახლში და ზოგი მათგანი გაჭირვების მწვერვალზე ყოფნის გამო დაუმუშავებელ ხორბალს ჭამდა, ზოგი კი აცხობდა ისე როგორც აუცილებლობა და შიში უკარნახებდა; არსად არ იშლებოდა სუფრა, ცეცხლიდან იტაცებდნენ ჯერ კიდევ უმ საჭმელს და ნაწილებად გლეჯდნენ. სიბრალულს იწვევდა მათი საკვები და სატირალი იყო ეს სანახაობა, როდესაც უფრო ძლიერები იხვეჭდნენ, უძლურები კი ჩიოდნენ. ყველა ვნებაზე მაღლა შიმშილობა იდგა, მაგრამ ისე არაფერმა დაღუპა ისინი როგორც სირცხვილმა; რადგან სხვა დროს პატივისცემის ღირსი შიმშილობის დროს უგულებელყოფილი იყო. ცოლები ქმრებს, შვილები მამებს, და რაც ყველაზე უფრო დიდი საცოდაობაა, დედები ჩვილებს თვით მათივე პირიდან სტაცებდნენ საკვებს; და როდესაც მათი უსაყვარლესი არსება მათსავე ხელებში ჭკნებოდა, არ არსებობდა თავშეკავება სიცოცხლის ბოლო წვეთის წართმევისასაც. ამ სახით საკვების მიღების დროსაც ვერ იმალებოდნენ, ყველგან ამბოხებულები ამასაც სტაცებდნენ. როდესაც ნახავდნენ დაკეტილ სახლს, ეს იმის ნიშანი იყო, რომ შიგ საკვები მოიპოვებოდა, მყისვე ამტვრევდნენ კარებს და უვარდებოდნენ, თითქმის ყანყრატოდან აცლიდნენ და ისე მიჰქონდათ პურის ნატეხები. მოხუცებს სცემდნენ, საკვები რომ წაერთმიათ, ქალებს თმებს აგლეჯდნენ, ვინც რაიმეს დამალავდა ხელებში, არავის იბრალებდნენ, არც მოხუცს და არც ჩვილს; აიყვანდნენ ბავშვს, რომელიც ებღაუჭებოდა პურის ნატეხებს, გააქანებდნენ და ძირს დაანარცხებდნენ. მათ, რომლებიც დაასწრებდნენ მათ თავდასხმას და მოსატაცებელს შეჭამდნენ, თითქოს უსამართლოდ მოექცნენო, უფრო სასტიკად ეპყრობოდნენ. საკვების მოსაპოვებლად წამების საშინელ გზებს იგონებდნენ, საცოდავებს ბარდის მარცვლებით უკეტავდნენ სასქესო ორგანოების სადინრებს და წვეტიან ჯოხებს უყრიდნენ უკანალში; მოსასმენადაც შემზარავია, თუ როგორ ტანჯავდნენ ადამიანს, რათა ეღიარებია, რომ ჰქონდა ერთი პური, და ეჩვენებია დამალული ქერის ერთი საწყაული. მაგრამ მტანჯველები არ განიცდიდნენ შიმშილს (რადგან ალბათ უფრო ნაკლებად სასტიკი იქნებოდნენ, აუცილებლობა რომ ყოფილიყო მიზეზი), არამედ გაწვრთნილი იყვნენ სიშლეგეში და საკუთარი თავისთვის შეამზადებდნენ მარაგს მომდევნო დღეებისათვის. ღამე რომაელთა საგუშაგოსკენ გახოხდებოდნენ ველური ბოსტნეულისა და ბალახის მოსაკრებად და როდესაც უკვე ეგონათ, რომ მტერს თავი დააღწიეს, მაშინ წააწყდებოდნენ მას. ისინი მათ ართმევდნენ, რაც კი რამ მოჰქონდათ, ხშირად ევედრებოდნენ და მოუხმობდნენ ღვთის საშინელ სახელს, რათა მიეცათ მათთვის რაიმე ნაწილი იმისა რაც საფრთხეში თავის ჩაგდებით მოპქონდათ. ისინი არაფერარ აძლევდნენ. და სასიხარულო იყო, თუ გაძარცვულს შემდეგ არ მოკლავდნენ".[11]

სხვა ამბების შემდეგ ამბობს: "იუდეველებმა გამოსვლასთან ერთად ყველანაირი ხსნის იმედი დაკარგეს, შიმშილობაც გაძლიერდა სახლიდან სახლში, გვარიდან გვარში და მთელ ერს ჭამდა, ოთახები სავსე იყო დაღუპული ქალებითა და ბავშვებით, ვიწრო ქუჩები კი მოხუცებულთა გვამებით. მოჩვენებებივით გაბერილი ყმაწვილები მოედნებზე იხოცებოდნენ, იქ ეცემოდნენ, სადაც ვნება შეეყრებოდათ. დამაშვრალთ არ ძალ-ედვათ ნათესავების დამარხვა და დიდ საგონებელში იყვნენ ჩავარდნილი მიცვალებულთა სიმრავლისა და თავიანთი შეუცნობელი ხვედრის გამო. მრავალი მათი ხელით დასამარხ მიცვალებულზე ეცემოდა უსულოდ, მრავალი კი მანამდე მიდიოდა საფლავთან, სანამ ამის საჭიროება დადგებოდა. ამ უბედურებებზე არ იყო არც ტირილი, არც გოდება, არამედ შიმშილმა დაძლია გრძნობები, ტანჯვით მომაკვდავნი გამომშრალი თვალებით უყურებდნენ მათ, რომლებმაც დაასწრეს განსვენება. ქალაქი მოიცვა ღრმა დუმილმა და სიკვდილით დამძიმებულმა ღამემ. ამ უბედურებებზე უფრო აუტანელი იყვნენ ავაზაკები. საფლავის მძარცველებივით უვარდებოდნენ სახლებში და მიცვალებულებს ძარცვავდნენ, სნეულს შემოახევდნენ გადასაფარებელს და სიცილით გადიოდნენ. მახვილის წვერს დაცემულთა სხეულებზე სცდიდნენ და დაცემულთაგან ჯერ კიდევ ცოცხლებს უყრიდნენ რკინის გამოსაცდელად, ხოლო მათ, რომლებიც ევედრებოდნენ მათი მარჯვენისა და მახვილისაგან შეწევნას* ყურადღებას არ აქცევდნენ და შიმშილობის ხელში ტოვებდნენ. თითოეული მომაკვდავი თვალმოუშორებლად უმზერდა ტაძარს და მეამბოხეებს კი ცოცხალს ტოვებდა. პირველ ხანებში ბრძანებებს იძლეოდნენ, რომ მოცვალებულები სახალხო ხაზინიდან დაემარხათ, რადგან ვერ იტანდნენ სიმყრალეს. შემდეგ, რადგან ამან არ გაამართლა, კედლიდან თხრილში ყრიდნენ. როდესაც ტიტუსი უვლიდა ამ თხრილებს და ნახა გვამებით გავსებული და ხრწნადი სნეულებიდან სქლად მომდინარე სისხლი, დაიგმინა, ხელები აღმართა და მოწმედ ღმერთს მოუხმო, რომ ეს მისი ხელის საქმე არ ყოფილა"[12].

მცირე ხნის შემდეგ აგრძელებს: "უკან არ დავიხევ იმის სათქმელად, რასაც ჩემი გრძნობები მიბრძანებს; ვფიქრობ, რომაელებს რომ ამ ცოდვილებზე შეტევა დაეყოვნებიათ, ან მიწა გაირღვეოდა და შთანთქავდა, ანდა ქალაქს წარღვნა, ან სოდომის მეხთატეხვა მოევლინებოდა; რადგან ამგვარად ვნებულებზე ბევრად უღმერთო თაობა იყო მოსული. მათი სიშლეგით მთელი ერი დაიღუპა".[13]

მეექვსე წიგნში ასე წერს: "შიმშილისაგან დაღუპულთა უსაზღვრო სიმრავლე ეცემოდა ქალაქში, ნოლო ვნებები ენითაუწერელი სიმრავლისა ატყდებოდა თავს. თითოეულ სახლში, თუკი სადმე გამოჩნდებოდა საკვების რაიმე აჩრდილი, იმართებოდა ბრძოლა, და ყველაზე ახლო მოყვასები ერთმანეთს ხელიდან სტაცებდნენ სიცოცხლის მწირ სარჩოს. მომაკვდავებისაც აღარ სჯეროდათ, რომ არაფერი გააჩნდათ, არამედ მძარცველები სულმობრძავებსაც ჩხრეკდნენ, - პურის რაიმე ნატეხი ხომ არ ჰქონდა და თავს იმკვდარუნებდა. სხვები კი შიმშილისაგან პირდაღებულები, როგორც ცოფიანი ძაღლები, მთვრალი კაცის მსგავსად მობარბაცენი კარებთან ეცემოდნენ და უბადრუკი მდგომარეობის გამო ერთი საათის განმავლობაში ორჯერ და სამჯერ შეიჭრებოდნენ ერთსა და იმავე სახლში. აუცილებლობა კი ყველაფერს ადამიანის კბილებისაკენ მიაქანებდა, უბინძურეს პირუტყვთა საკვებს აგროვებდნენ და თავს ძალას ატანდნენ, რომ შეეჭამათ. ბოლოს კი, აღარ შემორჩათ სარტყელი და ფეხსაცმელი, ფარს ტყავს აძრობდნენ და ჭამდნენ. საკვებად იყენებდნენ რაიმე ძველი თივის ნაგლეჯებსაც; ზოგი აგროვებდა ნამჯას და მის უმცირეს წონას ყიდიდა ოთხ ატიკურად.

მაგრამ რა საჭიროა უსულო საგანთა მიმართ შიმშილისგან გამოწვეულ უსირცხვილო საქციელების ხსენება? მოგითხრობთ ამბავს, რაც არც ელინებთან, არც ბარბაროსებთან სმენილა, სათქმელადაც შემზარავია, მოსასმენად კი დაუჯერებელი. მოხარული ვიქნებოდი გამომეტოვებია უბედურებების აღწერა, რათა მომავალში ადამიანებისთვის საშიში ამბების მთხრობელად არ გამოვჩენილიყავი, რომ არ მქონოდა ჩემს თაობაში მათ შესახებ უამრავი მოწმობა; სხვაგვარად კი ჩემი სამშობლოსათვის ცივი მადლობის გადახდა გამომივიდოდა, თუ დავთმობდი სიტყვის თქმას იმ საქმეებზე, რისგანაც ევნო მას. იორდანეს გაღმა ცხოვრობდა ქალი, სახელად მარიამი, ელეაზარის ქალიშვილი, სოფელ ბათემორიდან (ეს ნიშნავს "ისოპის სახლს"),[14] წარმომავლობითაც და სიმდიდრითაც წარჩინებული. იგი დანარჩენ ხალხთან ერთად იერუსალიმში  გაქცეული ალყაში მოექცა. მისი სხვა ქონება, რაც პერეადან გამზადებული გადაიტანა ქალაქში, ტირანებმა დაიტაცეს, დანარჩენს კი სათუთად შენახულს, თუ რამ საკვებად  ჩაითვლებოდა, ყოველდღე ჯარისკაცები უვარდებოდნენ და  ართმევდნენ. ქალი საშინლად იყო აღშფოთებული, ხშირად  ლანძღავდა და წყევლიდა მძარცველებს, ცდილობდა გაეღიზიანებია ისინი. როდესაც არავინ არ მოკლა იგი არც მრისხანების, და არც სიბრალულის გამო, და სხვებისთვის საკვების ძებნისგანაც დაიღალა, რადგან უკვე შეუძლებელი იყო სადმე რაიმეს მოძებნა, შიმშილი კი შიგნეულობასა და ტვინში აღწევდა, და შიმშილზე მეტად კი გულისწყრომა წვავდა, მრჩევლებად მიიღო აუცილებლობა და მრისხანება, ზურგი აქცია ბუნებას, აიტაცა შვილი (მას ჰყავდა ძუძუთა ჩვილი), და უთხრა: "უმწეო ჩვილო, რისთვის შეგინახო ომში, შიმშილობასა და ამბოხებაში? რომაელებთან მონობა გველის, თუ სიცოცხლეს შეგვინარჩუნებენ, მონობას ასწრებს შიმშილობა, ამბოხებულები კი ორმაგად უფრო მძიმე ასატანი არიან. მოდი, გახდი ჩემთვის საკვები და ამბოხებულთათვის შურისგება, ამ ცხოვრებისათვის კი ამბავი, ერთადერთი რამ, რაც ჯერ კიდევ აკლია იუდეველთა უბედურებებს". და ამ სიტყვების წარმოთქმისთანავე მოკლა ვაჟიშვილი, შემდეგ შეწვა, ნახევარი შეჭამა, დანარჩენი კი დამალა და შეინახა. მაშინვე გაჩნდნენ იქ ამბოხებულები და ურჯულო მსხვერპლის სუნი იყნოსეს. დაემუქრნენ, მყისვე მოკლავდნენ, თუ არ აჩვენებდა მომზადებულ კერძს. მან კი უთხრა, რომ კარგი ნაწილი შეუნახა მათ და ბავშვის ნარჩენებს გადახადა საფარველი. ისინი მყისვე ძრწოლამ და განცვიფრებამ აიტანა, და ნანახმა გააქვავა. ის კი ეუბნებოდა: "ეს ჩემი ნამდვილი შვილია და ეს საქმე ჩემი ხელების ნაქმნარია. ჭამეთ, მეც ხომ ვჭამე; ნუ იქნებით ქალზე უფრო ნაზი, ნურც დედაზე უფრო ლმობიერი. თუ თქვენ ღვთისმოსავები ხართ და ჩემს მსხვერპლს ზურგს აქცევთ, მე თქვენი წილი ვჭამე, და დანარჩენიც მე დამრჩება". ამის მოსმენისას თავზარდაცემულები გავიდნენ მხოლოდ ამ ერთი საქციელისგან დაჯაბნილნი და ეს საჭმელიც ძლივს დაუთმეს დედას. მყისვე შეიძრა მთელი ქალაქი ამ სამარცხვინო ამბისაგან. თითოეულს თვალწინ ედგა ეს უბედურება და შეძრწუნებული იყო ისე, თითქოს მასთან ხდებოდა ეს დანაშაული. მოშიმშილეები სიკვდილს ესწრაფოდნენ და ნეტარად იყო შერაცხული, ვინც მოასწრო სიკვდილი, ვიდრე ესოდენ დიდ ბოროტებას მოისმენდა და იხილავდა"[15].

 

---------------------------------------------------

* იგულისხმება, მოსაკლავად - მთარგ.

 
VII

ასე­თი იყო ღვთის ქრის­ტეს მი­მართ იუ­დე­ვე­ლე­ბის მი­ერ ჩა­დე­ნი­ლი ურ­ჯუ­ლო­ე­ბე­ბი­სა და უღ­მერ­თო­ბის საზ­ღა­ური. მოხ­სე­ნი­ე­ბის ღირ­სია აგ­რეთ­ვე მათ­თვის ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის უტ­ყუ­ა­რი წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბა, რომ­ლი­თაც ეს ყვე­ლა­ფე­რი გა­აც­ხა­და: "ვაი, მათ, რომ­ლე­ბიც მიდ­გო­მი­ლი არი­ან და აწო­ვე­ბენ ამ დღე­ებ­ში; ილო­ცეთ, რა­თა არ მოხ­დეს თქვე­ნი გაქ­ცე­ვა ზამ­თარ­ში ან შა­ბათს. რად­გან მა­შინ იქ­ნე­ბა დი­დი მწუ­ხა­რე­ბა, რაც არ ყო­ფი­ლა ქვეყ­ნი­ე­რე­ბის და­სა­ბა­მი­დან ამ დრომ­დე, არც იქ­ნე­ბა" (მათ. 24, 19‑21). ის­ტო­რი­კო­სი ან­გა­რი­შობს ყვე­ლა შიმ­ში­ლო­ბი­თა და მახ­ვი­ლით და­ღუ­პულ­თა რა­ო­დე­ნო­ბას და ამ­ბობს, რომ გა­ნად­გურ­და მი­ლი­ონ ასი ათა­სი[16]; და­ნარჩე­ნი ამ­ბო­ხე­ბუ­ლე­ბი და ავა­ზა­კე­ბი ქა­ლა­ქის აღე­ბის შემ­დეგ ერ­თმა­ნეთს ას­მენ­დნენ და მოკ­ლულ იქ­ნენ. ახალ­გაზ­რდა­თა­გან ისი­ნი, რომ­ლე­ბიც სი­მაღ­ლი­თა და ტა­ნა­დო­ბით გა­მო­ირჩე­ოდ­ნენ შე­ნა­ხულ იქ­ნენ ტრი­უმ­ფი­სათ­ვის, ხო­ლო და­ნარჩენ­თა სიმ­რავ­ლე ჩვიდ­მე­ტი წლის ზე­მოთ ასა­კი­სა­ნი ეგ­ვიპ­ტე­ში სა­მუ­შა­ოდ ბორ­კილ­და­დე­ბუ­ლი გა­იგ­ზავ­ნა, უმ­რავ­ლე­სო­ბა პრო­ვინ­ცი­ებ­ში გა­ა­ნა­წი­ლეს თე­ატ­რებ­ში მახ­ვი­ლი­სა და მხე­ცე­ბი­სა­გან და­სა­ღუ­პად; ჩვიდ­მე­ტი წლის ქვე­მოთ კი ტყვედ წა­ას­ხეს და გა­ყი­დეს[17], მარ­ტო მა­მა­კა­ცე­ბის რიც­ხვი 90000‑მდე ავი­და.

ეს მოვ­ლე­ნე­ბი ამ­გვა­რად წა­რი­მარ­თა ვეს­პა­სი­ა­ნეს ზე­ო­ბის მე­ო­რე წელს ჩვე­ნი უფ­ლი­სა და მაც­ხოვ­რის იე­სო ქრის­ტეს წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბე­ბის თა­ნახ­მად, რო­დე­საც ღვთის ძა­ლით მათ, რო­გორც უკ­ვე მომ­ხდარს, წი­ნას­წარ ხე­დავ­და, ამ ამ­ბებ­ზე ტი­რო­და და მოთ­ქვამ­და წმინ­და მა­ხა­რე­ბელ­თა წე­რი­ლის მი­ხედ­ვით; რომ­ლე­ბიც იე­რუ­სა­ლიმ­ზე მის მი­ერ ნათ­ქვამ სიტ­ყვებს გად­მოს­ცე­მენ; ერ­თხელ იგი თით­ქოს მი­მარ­თავს თვით იე­რუ­სა­ლიმს: "ნე­ტავ შენ მა­ინც გცოდ­ნო­და ამ დღეს, რაც შენ­თვის სამ­შვი­დო­ბოა; მაგ­რამ ახ­ლა და­ფა­რუ­ლია შენს თვალ­თა­გან. რად­გან და­გიდ­გე­ბა დღე­ე­ბი და შე­მო­გავ­ლე­ბენ შე­ნი მტრე­ბი მე­სერს, და შე­მო­გერტყმე­ბი­ან შენ და შე­გა­ვიწ­რო­ვე­ბენ ყვე­ლა მხრი­დან, მი­წას­თან გა­გას­წო­რე­ბენ შენ და შენს შვი­ლებს" (ლუკ. 19, 42‑44. სა­ხა­რე­ბა განსხვა­ვე­ბუ­ლად არის ცი­ტი­რე­ბუ­ლი - მთარგ.), სხვა დროს კი თით­ქოს ხალ­ხის შე­სა­ხებ ამ­ბობს: "რად­გან იქ­ნე­ბა დი­დი გა­ჭირ­ვე­ბა დე­და­მი­წა­ზე, და რის­ხვა ამ ერ­ზე; და და­ე­ცე­მი­ან მახ­ვი­ლის პი­რით და ტყვედ წა­ას­ხა­მენ ყვე­ლა წარ­მარ­თთან; და იე­რუ­სა­ლი­მი გახ­დე­ბა წარ­მარ­თე­ბის მი­ერ გა­თე­ლი­ლი, ვიდ­რე აღივ­სე­ბა წარ­მარ­თთა ჟა­მი" (ლუკ. 21, 23‑24) და კვლავ: "რო­დე­საც იხი­ლავთ ჯა­რე­ბით გარ­შე­მორტყმულ იე­რუ­სა­ლიმს. მა­შინ იცო­დეთ, რომ მო­ახ­ლოვ­და მი­სი აოხ­რე­ბა" (ლუკ. 21, 20). თუ­კი ვინ­მე შე­ა­და­რებს ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის სიტ­ყვებს მწერ­ლის და­ნარჩენ თხრო­ბას მთე­ლი ომის შე­სა­ხებ, რო­გორ არ გა­უკ­ვირ­დე­ბა, და აღი­ა­რებს ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის ჭეშ­მა­რი­ტად საღ­ვთო და ზე­ბუ­ნებ­რი­ვად სა­ო­ცარ წი­ნას­წარ­მცოდ­ნე­ო­ბას­თან ერ­თად მის წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბა­საც?

ალ­ბათ, სა­ჭი­რო არ არის, და­ვა­მა­ტოთ იმ ამ­ბე­ბის თხრო­ბას, რაც შე­ემთხვა მთელ ერს მაც­ხოვ­რის ვნე­ბი­სა და იმ სიტ­ყვე­ბის შემ­დეგ, რომ­ლე­ბი­თაც იუ­დე­ველ­თა სიმ­რავ­ლე ავა­ზა­კი­სა და მკვლე­ლის სიკ­ვდი­ლი­სა­გან გა­მოხ­სნას ით­ხოვ­და, ხო­ლო სი­ცოც­ხლი­სათ­ვის და­სა­ბა­მის დამ­დე­ბი­სათ­ვის ევედ­რე­ბოდ­ნენ, რომ აღე­ბუ­ლი ყო­ფი­ლი­ყო მათ­გან. მაგ­რამ სა­მარ­თლი­ა­ნი იქ­ნე­ბა იმის და­მა­ტე­ბა, რაც, ალ­ბათ, ყოვ­ლად­კე­თი­ლი წი­ნა­გან­გე­ბის კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბის თვალ­საჩი­ნო გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბაა, ის, რომ ქრის­ტეს წი­ნა­აღ­მდეგ და­ნა­შა­უ­ლის შემ­დეგ მა­თი და­ღუპ­ვა მთე­ლი ორ­მო­ცი წლით გა­და­იდო, რომ­ლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მო­ცი­ქულ­თა და მო­წა­ფე­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა, და თვით ია­კო­ბიც, პირ­ვე­ლი ეპის­კო­პო­სი, უფ­ლის ძმად წო­დე­ბუ­ლი, ჯერ კი­დევ ცოც­ხა­ლი რჩე­ბოდ­ნენ და თვით ქა­ლაქ იე­რუ­სა­ლიმ­ში ატა­რებ­დნენ ცხოვ­რე­ბას, რო­გორც უმ­ტკი­ცეს დაც­ვას და­კა­ვე­ბუ­ლი ჰქონ­დათ ეს ად­გი­ლი, რო­დე­საც საღ­ვთო ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბა მა­შინ ჯერ კი­დევ იჩენ­და სულგრძე­ლო­ბას; რა­თა თუ ოდეს­მე შეძ­ლებ­დნენ, შე­ე­ნა­ნათ რაც გა­ა­კე­თეს, და შენ­დო­ბა და ცხო­ნე­ბა მი­ე­ღოთ. ასეთ სულგრძე­ლე­ბას­თან ერ­თად ღვთის­გან სას­წა­უ­ლებ­რი­ვად მი­ა­ნიშ­ნებ­და მათ, რაც მო­ე­ლო­დათ, თუ არ მო­ი­ნა­ნი­ებ­დნენ; რა მოვ­ლე­ნე­ბიც მოხ­სე­ნი­ე­ბის ღირ­სი გა­ხა­და ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ­მა ის­ტო­რი­კოს­მა, და არა­ფე­რი იქ­ნე­ბა ამა­ზე უკე­თე­სი, თუ არა მა­თი გად­მო­ცე­მა ამ ნაშ­რო­მის მკით­ხვე­ლის­თვის.

 
VIII

აი­ღე და წა­ი­კით­ხე "იუ­და­უ­რი ომის" მე­ექ­ვსე წიგ­ნში, რა არის გაც­ხა­დე­ბუ­ლი შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით: "სწო­რედ იმ დროს მატ­ყუ­ა­რა და ცრუ წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბი საბ­რა­ლო ხალხს აც­თუ­ნებ­დნენ, ხო­ლო მო­მა­ვა­ლი გა­პარ­ტა­ხე­ბის მო­მას­წა­ვე­ბელ მოვ­ლე­ნებ­სა და ნიშ­ნებს არც ყუ­რად­ღე­ბას აქ­ცევ­დნენ, არც ერ­წმუ­ნე­ბოდ­ნენ, არა­მედ რო­გორც მეხ­და­ცე­მუ­ლე­ბი, არც თვა­ლე­ბის და არც სუ­ლის მქო­ნე­ნი ღვთის უწ­ყე­ბებს ყურს არ ათ­ხო­ვებ­დნენ. ერ­თხელ ქა­ლა­ქის თავ­ზე იდ­გა მახ­ვი­ლის მსგავ­სი ვარსკვლა­ვი და კო­მე­ტა, რაც მოჩან­და ერ­თი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში. ერ­თხელ კი ამ­ბო­ხე­ბი­სა და სა­ომ­რად აღ­ჭურ­ვის წინ, უფუ­არ­თა დღე­სას­წა­უ­ლის დროს, რო­დე­საც ხალ­ხი იყო შეკ­რე­ბი­ლი, ქსან­თი­კო­სის[18] თვის რვა რიცხვში, ღა­მის ცხრა სა­ათ­ზე, ისეთ­მა სი­ნათ­ლემ გა­აბრწყი­ნა სა­კურ­თხე­ვე­ლი და ტა­ძა­რი, გე­გო­ნე­ბო­და, მზი­ა­ნი დღე იყო და ეს გრძელ­დე­ბო­და ნა­ხე­ვა­რი სა­ა­თის გან­მავ­ლო­ბა­ში; რაც გა­მო­უც­დე­ლებს ეგო­ნათ, რომ კარ­გის მო­მას­წა­ვე­ბე­ლი იყო, მწიგ­ნობ­რებ­მა მა­შინ­ვე გან­მარ­ტეს მო­მა­ვა­ლი ამ­ბე­ბის წინ. იმა­ვე დღე­სას­წა­ულ­ზე მსხვერპლშე­წირ­ვი­სათ­ვის მღვდელ­მთავ­რის მი­ერ მოყ­ვა­ნილ­მა ძრო­ხამ შვა კრა­ვი შუა ტა­ძარ­ში; ხო­ლო ში­და სა­თავ­სოს აღ­მო­სავ­ლე­თის კა­რიბ­ჭე, რო­მე­ლიც იყო სპი­ლენ­ძის, ძა­ლი­ან მტკი­ცე, და სა­ღა­მო ხანს ძლივს ხუ­რავ­და ოცი კა­ცი და ჩა­რა­ზუ­ლი იყო რკი­ნით ნა­ჭე­დი ურ­დუ­ლე­ბით, რომ­ლე­ბიც ძა­ლი­ან ღრმად ჰქონ­და გაყ­რი­ლი, ღა­მის ექვს სა­ათ­ზე აღ­მოჩნდა თა­ვი­სით გა­ღე­ბუ­ლი. დღე­სას­წა­უ­ლი­დან რამ­დე­ნი­მე დღის შემ­დეგ არ­ტე­მი­სი­ას[19] თვის ოც­და­ერ­თში, რა­ღაც დე­მო­ნის მოჩვე­ნე­ბა იხი­ლეს და­უ­ჯე­რებ­ლად დი­დი ზო­მის. ზღაპ­რად მიიჩნევ­დით ნათ­ქვამს, თვით­მხილ­ვე­ლებს რომ არ მო­ეთ­ხროთ და მას მოყ­ვა უბე­დუ­რე­ბა, რაც ამ ნიშ­ნებს შე­ე­სა­ბა­მე­ბო­და. რად­გან მზის ჩას­ვლის წინ ჰა­ერ­ში და­ი­ნა­ხეს, რომ მთელ ქვე­ყა­ნა­ზე ეტ­ლე­ბი და შეი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ფა­ლან­გე­ბი მოიჩქა­როდ­ნენ ღრუბ­ლე­ბი­დან და ქა­ლაქს გარს ერტყმოდ­ნენ. დღე­სას­წა­ულ­ზე, რო­მელ­საც ეწო­დე­ბა ორ­მოც­და­მე­ათე, ღა­მით მღვდლე­ბი, რო­გორც სჩვე­ო­დათ, ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბის შე­სას­რუ­ლებ­ლად ტაძ­რი­სა­კენ გა­ე­შურ­ნენ. ამ­ბო­ბენ, რომ ჯერ გა­ი­გო­ნეს რა­ღაც მოძ­რა­ო­ბა და ხმა­ური, შემ­დეგ კი ერ­თბა­შად ხმე­ბი: `"წა­ვი­დეთ აქე­დან". მაგ­რამ ამა­ზე უფ­რო სა­ში­ნე­ლიც მოხ­და: ოთ­ხი წლით ად­რე, იმ დროს, რო­ცა ქა­ლა­ქი გან­სა­კუთ­რე­ბით დამ­შვი­დე­ბუ­ლი და აყ­ვა­ვე­ბუ­ლი იყო, ერ­თი კა­ცი მო­ვი­და დღე­სას­წა­ულ­ზე, რო­დე­საც ჩვე­უ­ლე­ბის მი­ხედ­ვით ღვთის კარ­ვე­ბი უნ­და გა­ე­კე­თე­ბი­ათ. მო­უ­ლოდ­ნე­ლად მან ტაძ­რის წინ მორ­თო ყვი­რი­ლი: "ხმა აღ­მო­სავ­ლე­თი­დან, ხმა და­სავ­ლე­თი­დან, ხმა ოთ­ხი­ვე ქა­რი­დან, ხმა იე­რუ­სა­ლიმ­ზე და ტა­ძარ­ზე, ხმა სი­ძე­ებ­ზე და სძლებ­ზე, ხმა მთელ ერ­ზე". ასე მხმო­ბელ­მა მთე­ლი დღე-ღა­მის გან­მავ­ლო­ბა­ში შე­მოი­ა­რა ყვე­ლა ქუჩა­ბან­დი. ხალ­ხი­დან ზო­გი­ერ­თმა გა­მოჩე­ნილ­მა პირ­მა ამ ავის­მო­მას­წა­ვე­ბე­ლი სიტ­ყვე­ბით შე­წუ­ხე­ბულ­მა შე­იპ­ყრო ეს კა­ცი და დი­დი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში გვე­მით ტან­ჯა; მან კი არც სა­კუ­თარ თავ­ზე თქვა რა­იმე, არც პი­რის­პირ უთ­ხრა იქ დამსწრეთ, არა­მედ რა­საც პირ­ვე­ლად გაჰ­ყვი­რო­და, იმის ძა­ხი­ლი გა­აგ­რძე­ლა და წა­ვი­და. მთავ­რებ­მა კი ჩათ­ვა­ლეს, რომ ამ კა­ცის აღძრვა დე­მო­ნუ­რი იყო, რაც ნამ­დვი­ლად ასე იყო; იგი მი­იყ­ვა­ნეს რო­მა­ელ­თა პრო­კუ­რა­ტორ­თან*. იქ მათ­რა­ხით სცე­მეს თით­ქმის ძვლე­ბის გა­მოჩე­ნამ­დე; ის კი არც ევედ­რე­ბო­და, არც ტი­რო­და, არა­მედ, რაც ძა­ლა ჰქონ­და, გან­სა­კუთ­რე­ბით შემ­ზა­რა­ვად მო­ექ­ცია ხმა და ყო­ველ დარტყმა­ზე პა­სუ­ხობ­და: "ვაი, ვაი, იე­რუ­სა­ლიმს"[20].

იგი­ვე მწე­რა­ლი სხვა ამა­ზე უფ­რო სა­ო­ცარ ამ­ბავს მოგ­ვით­ხრობს: წმინ­და წე­რილ­ში აღ­მოჩე­ნი­ლი წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბა ამ­ბობ­და, რომ ამ დროს მა­თი ქვეყ­ნი­დან ვი­ღა­ცა მარ­თავ­და მსოფ­ლი­ოს, რაც მი­სი აზ­რით აღ­სრულ­და ვეს­პა­სი­ა­ნეს[21] დროს; მაგ­რამ იგი მარ­თავ­და არა მთელ დე­და­მი­წას, არა­მედ მხო­ლოდ რო­მა­ელ­თა ბა­ტო­ნო­ბის ქვეშ მყოფთ; უფ­რო სა­მარ­თლი­ა­ნი იქ­ნე­ბა მი­სი მოხ­მო­ბა ქრის­ტეს­თან და­კავ­ში­რე­ბით, რომ­ლის მი­მართ მა­მის მი­ერ ით­ქვა: "ით­ხო­ვე ჩემ­გან და მოგ­ცემ შენ წარ­მარ­თებს შენს სამ­კვიდ­რებ­ლად, და დე­და­მი­წის კი­დე­ებს შენს და­სა­უფ­ლებ­ლად" (ფს. 2, 8), სწო­რედ ამ ჟამს წმინ­და მო­ცი­ქუ­ლე­ბის "ხმა მთელ დე­და­მი­წა­ზე გა­ის­მა; და მსოფ­ლი­ოს კი­დე­ე­ბამ­დე - მა­თი სიტ­ყვე­ბი" (ფს. 18, 5).

---------------------------------------------------------

* ალ­ბი­ნუს­თან, 61‑64 წწ. მმარ­თვე­ლი - მთარგ.

 
IX

ყვე­ლა ამ ამ­ბავ­ზე და­მა­ტე­ბით ის­ტო­რი­ი­სათ­ვის ესო­დე­ნი წყა­რო­ე­ბის შე­მომ­კრებ­ლის, თვი­თონ იო­სე­ბის სა­და­უ­რო­ბა და წარ­მო­მავ­ლო­ბა უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფას არ იმ­სა­ხუ­რებს. ესეც კვლავ თვი­თონ მას გა­მო­აქვს სა­აშ­კა­რა­ოზე, რო­დე­საც ამ­ბობს: "იო­სე­ბი იე­რუს­ლი­მე­ლი მღვდლის მატ­თი­ას ძე, პირ­ვე­ლად რო­მა­ე­ლებს ეო­მე­ბო­და და უკა­ნას­კნელ მოვ­ლე­ნებ­შიც იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და, მი­ე­ღო მო­ნა­წი­ლე­ობა"[22]. მაგ­რამ გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ხელ­განთქმუ­ლი კა­ცი იგი არა მხო­ლოდ მი­სი თა­ნა­მედ­რო­ვე თა­ნა­მე­მა­მუ­ლე იუ­დე­ვე­ლებ­თან გახ­და, არა­მედ რო­მა­ე­ლებ­თა­ნაც, ისე რომ რო­მა­ელ­თა ქა­ლაქ­ში ქან­და­კე­ბის აღ­მარ­თვით პა­ტი­ვის მი­გე­ბი­სა და მი­სი ნაღ­ვა­წი თხზუ­ლე­ბე­ბის ბიბ­ლი­ო­თე­კა­ში შე­ნახ­ვის ღირ­სი გა­ხა­დეს. მან მთე­ლი იუ­და­უ­რი წარ­მო­მავ­ლო­ბა სრულ ოც ტომ­ში მო­ა­თავ­სა, მი­სი დრო­ის რო­მა­ელ­თა ომის ის­ტო­რია კი - შვიდ ტომ­ში, რაც არამ­ხო­ლოდ ელინ­თა ენა­ზე, არა­მედ მშობ­ლი­ურ ენა­ზეც გად­მოს­ცა, - ამას თა­ვის თავ­ზე თვი­თონ მოწ­მობს და ღირ­სია, ვირ­წმუ­ნოთ სხვა მი­ზეზ­თა გა­მო (ჩვე­უ­ლებ­რივ უწო­დე­ბენ "ომებს" ან "იუ­და­ურ ომებს"). მის ნაშ­რომ­თა­გან გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია სხვა ორი, რომ­ლე­ბიც აღ­ნიშ­ვნის ღირ­სია: "იუ­დე­ველ­თა უძ­ვე­ლე­სო­ბის შე­სა­ხებ"*, რომ­ლებ­შიც ეკა­მა­თე­ბა აპი­ონ გრა­მა­ტი­კოსს, ვინც იუ­დე­ველ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ შე­ად­გი­ნა თხზუ­ლე­ბა; ნაშ­რო­მი და­წე­რა ასე­ვე სხვე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, რომ­ლე­ბიც მსგავ­სად­ვე ცდი­ლობ­დნენ ცი­ლი და­ე­წა­მათ იუ­დე­ველ­თა წი­ნაპ­რე­ბის წეს-ჩვე­უ­ლე­ბე­ბი­სათ­ვის. მათ­გან პირ­ველ­ში გვამ­ცნობს წმინ­და წე­რი­ლის აღთქმა­თა­გან ძვე­ლად წო­დე­ბუ­ლის წიგ­ნთა რა­ო­დე­ნო­ბას. ეს რომ ებ­რა­ე­ლებ­თან არ არის სა­ეჭ­ვო, რო­გორც ალ­ბათ ძვე­ლი გად­მო­ცე­მი­დან მო­მა­ვა­ლი, გვას­წავ­ლის შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით.

---------------------------------------------------------------

* ჩვე­უ­ლებ­რივ ეწო­დე­ბა "აპი­ო­ნეს წი­ნა­აღ­მდეგ" - მთარგ.

 
X

"ჩვენ­თან არ არის ათა­სო­ბით შე­უ­თან­ხმე­ბე­ლი და სა­ეჭ­ვო წიგ­ნი, არა­მედ არის მხო­ლოდ ოც­და­ო­რი წიგ­ნი, მთე­ლი ჟა­მის აღ­წე­რი­ლო­ბის შემ­ცვე­ლი და სა­მარ­თლი­ა­ნად საღ­ვთოდ შე­რაც­ხუ­ლი. მათ­გან ხუ­თი არის მო­სეს, რაც შე­ი­ცავს რჯულ­სა და ადა­მი­ან­თა თა­ო­ბე­ბის გად­მო­ცე­მას მის აღ­სას­რუ­ლამ­დე; ეს ჟა­მი მო­ი­ცავს თით­ქმის სა­მი ათას წელს; მო­სეს აღ­სას­რუ­ლი­დან სპარ­სთა მე­ფის ქსერ­ქსეს შემ­დეგ [გა­მე­ფე­ბულ] არ­ტაქ­სერ­ქსემ­დე[23] [პე­რი­ოდ­ში] მო­სეს შემ­დეგ მო­სულ­მა წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლებ­მა მათ დროს მომ­ხდა­რი ამ­ბე­ბი ცა­მეტ წიგ­ნად აღ­წე­რეს; და­ნარჩე­ნი ოთ­ხი კი ღვთი­სად­მი მიძღვნილ ჰიმ­ნებ­სა და ადა­მი­ა­ნე­ბი­სათ­ვის მო­ცე­მულ ცხოვ­რე­ბი­სე­ულ რჩე­ვებს შე­ი­ცავს. არ­ტაქ­სერ­ქსე­დან ჩვენს დრომ­დე თი­თოე­უ­ლი მოვ­ლე­ნა აღი­წე­რა, მაგ­რამ მათ წინ [და­წე­რილ­თა] მსგავ­სად სარ­წმუ­ნო არ არის იგი, რად­გან არ ყო­ფი­ლა წი­ნას­წარ­მეტ­ყველ­თა ზედ­მი­წევ­ნი­თი მო­ნაც­ვლე­ობა. მაგ­რამ საქ­მით ცხა­დი არის, თუ რო­გორ მი­ვი­ღეთ ჩვენ სა­კუ­თა­რი წე­რი­ლე­ბი; რად­გან რო­დე­საც უკ­ვე ამ­დენ­მა სა­უ­კუ­ნემ ჩაი­არა, ვე­რა­ვინ გა­ბე­და ვერც მი­მა­ტე­ბა, ვერც მოკ­ლე­ბა მათ­გან, ვერც შეც­ვლა, ყვე­ლა იუ­დე­ველს პირ­ვე­ლი თა­ო­ბი­დან­ვე შე­სისხლხორ­ცე­ბუ­ლი აქვს, რომ ისი­ნი ღვთის ბრძა­ნე­ბე­ბად მიიჩნი­ონ და იპ­ყრან, და თუ სა­ჭი­რო გახ­და, მათ გა­მო ხა­ლი­სით მოკვდნენ~. და ამ მწერ­ლის ეს ამო­ნა­რი­დი ასე ჯე­როვ­ნად და­ვურ­თეთ[24].

ამ კაც­მა სხვა ღირ­სე­ულ ნაშ­რომ­ზეც იღ­ვა­წა, - "თვითმპყრო­ბე­ლი აზ­რის შე­სა­ხებ", რა­საც ზო­გი­ერ­თე­ბი "მა­კა­ბე­ლე­ბით" ასა­თა­უ­რე­ბენ, რად­გან შე­ი­ცავს ღვთი­სად­მი კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბის გა­მო გა­კად­ნი­ე­რე­ბულ ებ­რა­ელ­თა ბრძო­ლებს, რომ­ლე­ბიც მო­იხ­სე­ნი­ე­ბი­ან `"­კა­ბე­ლე­ბად" წო­დე­ბულ წიგ­ნებ­ში. "სიძ­ვე­ლე­ე­ბის" მე­ო­ცე წიგ­ნის ბო­ლოს იგი აღ­ნიშ­ნავს, რომ გან­ზრა­ხუ­ლი ჰქონ­და ოთხ წიგ­ნად აღე­წე­რა ღვთი­სა და მი­სი არ­სის შე­სა­ხებ იუ­დე­ველ­თა წი­ნაპ­რე­ბის შე­ხე­დუ­ლე­ბე­ბი და რჯუ­ლი, თუ რა­ტომ უნ­და ვა­კე­თებ­დეთ რა­ი­მეს მა­თი დად­გე­ნი­ლი წე­სე­ბის მი­ხედ­ვით და რა იკ­რძა­ლე­ბა. მის სხვა ნაშ­რო­მებ­საც თვი­თონ მო­იხ­სე­ნი­ებს სა­კუ­თარ თხზუ­ლე­ბებ­ში. ამას გარ­და კარ­გი იქ­ნე­ბა მის­გან ჩვენს მი­ერ გა­მო­ყე­ნე­ბულ მოწ­მო­ბა­თა სან­დო­ო­ბი­სათ­ვის იმ სიტ­ყვე­ბის გად­მო­ცე­მა, რა­საც თა­ვი­სი "სიძ­ვე­ლე­ე­ბის" ბო­ლო­ში დას­ძენს. იგი კიც­ხავს სი­ყალ­ბის შემ­ცველ თხზუ­ლე­ბებს იუს­ტუს ტი­ბე­რი­ე­ლი­სას[25], რო­მელ­მაც მის მსგავ­სად­ვე სცა­და იმა­ვე პე­რი­ოდ­თან და­კავ­ში­რე­ბით და­ე­წე­რა ის­ტო­რია, და ამ კაცს მრა­ვალ სხვა ბრალ­დე­ბას უყე­ნებს; და დას­ძენს: "მე შენს მსგავ­სად არ შემ­ში­ნე­ბია სა­კუ­თა­რი ნა­წე­რის, არა­მედ თვით იმ­პე­რა­ტო­რებს გა­და­ვე­ცი წიგ­ნე­ბი, თით­ქმის მა­შინ, რო­დე­საც ჯერ კი­დევ მათ თვალ­წინ ვი­თარ­დე­ბო­და მოვ­ლე­ნე­ბი. რად­გან მე თვი­თონ ვი­ცო­დი, რომ და­ცუ­ლი მქონ­და ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის გად­მო­ცე­მა, რომ­ლის­თვი­საც მოწ­მო­ბის მო­პო­ვე­ბის მო­ლო­დი­ნი არ გამ­ცრუ­ე­ბია. სხვა მრა­ვალ­თაც გა­და­ვე­ცი ის­ტო­რია, რო­მელ­თა­გან ზო­გი მო­ნა­წი­ლე­ობ­და ომ­ში, რო­გორც მე­ფე აგ­რი­პა და მი­სი ზო­გი­ერ­თი ნა­თე­სა­ვი. რად­გან იმ­პე­რა­ტორ ტი­ტუსს ისე ესათ­ნო­ვა მომ­ხდა­რი მოვ­ლე­ნე­ბის შე­სა­ხებ ცოდ­ნის ხალ­ხი­სათ­ვის გა­და­ცე­მა მხო­ლოდ ამ წიგ­ნე­ბი­დან, რომ თა­ვი­სი ხე­ლით და­წე­რა წიგ­ნე­ბის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბის ბრძა­ნე­ბა, მე­ფე აგ­რი­პამ კი სა­მოც­და­ო­რი წე­რი­ლი და­წე­რა და და­ა­მოწ­მა, რომ [მათ­ში] ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა იყო გად­მო­ცე­მუ­ლი"[26]. ამ ეპის­ტო­ლე­თა­გან ორს კი­დე­ვაც გად­მო­ცემს. მაგ­რამ იო­სებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით ეს ვიკ­მა­როთ.

 
XI

გა­და­ვი­დეთ შემ­დეგ­ზე. ია­კო­ბის წა­მე­ბი­სა და და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ იე­რუ­სა­ლი­მის დაპ­ყრო­ბის შემ­დეგ გად­მო­ცე­მა მოგ­ვით­ხრობს ყვე­ლა მხრი­დან ჯერ კი­დევ ცოც­ხა­ლი მო­ცი­ქუ­ლე­ბი­სა და უფ­ლის მო­წა­ფე­ე­ბის უფ­ლის ხორ­ცი­ელ ნა­თე­სა­ვებ­თან ერ­თად (რად­გან მა­თი უმ­რავ­ლე­სო­ბა მა­შინ ჯერ კი­დევ ცოც­ხა­ლი იყო) შეკ­რე­ბა­ზე. ყვე­ლამ ერ­თად გა­მარ­თა ბჭო­ბა, თუ ვინ უნ­და და­ედ­გი­ნათ ია­კო­ბის მო­ნაც­ვლე­ო­ბის ღირ­სად, და ყვე­ლამ ერ­თსუ­ლოვ­ნად გა­დაწ­ყვი­ტა, რომ იქა­უ­რი დი­ო­ცე­ზის საყ­დრის ღირ­სი იყო სვი­მონ კლე­ო­პა­სი, ვი­საც ახ­სე­ნებს სა­ხა­რე­ბის წე­რი­ლი[27], რო­მე­ლიც, რო­გორც ამ­ბო­ბენ, იყო მაც­ხოვ­რის ბი­ძაშ­ვი­ლი; რად­გან ჰე­გე­სი­პე ამ­ბობს, რომ კლე­ო­პა იყო იო­სე­ბის ძმა.

 
XII

ამას­თან ერ­თად ვეს­პა­სი­ა­ნემ იე­რუ­სა­ლი­მის დაპ­ყრო­ბის შემ­დეგ ბრძა­ნე­ბა გას­ცა მო­ე­ძებ­ნათ და­ვი­თის ყვე­ლა ჩა­მო­მა­ვა­ლი, რომ არ დარჩე­ნი­ლი­ყო იუ­დე­ვე­ლებ­თან ვინ­მე სა­მე­ფო ტო­მი­დან, და ამ მი­ზე­ზით კვლავ მო­აწ­ყო იუ­დე­ვე­ლებ­ზე უდი­დე­სი დევ­ნუ­ლე­ბა.

 
XIII

ვეს­პა­სი­ა­ნეს ათ­წლი­ა­ნი მე­ფო­ბის შემ­დეგ თვითმპყრო­ბე­ლო­ბა მის ვაჟ­ზე ტი­ტუს­ზე[28] გა­და­ვი­და; მი­სი მე­ფო­ბის მე­ო­რე წელს რო­მა­ელ­თა ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პოს­მა ლი­ნუს­მა თორ­მეტ­წლი­ა­ნი მსა­ხუ­რე­ბის შემ­დეგ იგი გა­დას­ცა ანენ­კლე­ტუსს[29].

ტი­ტუ­სი კი მის­მა ძმამ დო­მი­ცი­ა­ნემ შეც­ვა­ლა, რო­მელ­მაც ორი წე­ლი და ამ­დე­ნი­ვე თვე იმე­ფა30.
XIV

დო­მი­ცი­ა­ნეს მე­ოთ­ხე წელს ალექ­სან­დრი­ის დი­ო­ცეზ­ში რი­გით პირ­ვე­ლი ეპის­კო­პო­სი ანი­ა­ნუ­სი ოც­და­ო­რი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მსა­ხუ­რე­ბის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ აღეს­რუ­ლა; ის კი შეც­ვა­ლა მე­ო­რემ, აბი­ლი­უს­მა[31].

 
XV

იმა­ვე იმ­პე­რა­ტო­რის მე­თორ­მე­ტე წელს რო­მა­ელ­თა ეკ­ლე­სი­აში, ოც­წლი­ა­ნი ეპის­კო­პო­სო­ბის შემ­დეგ ანენ­კლე­ტუ­სი­შეც­ვა­ლა კლი­მენ­ტიმ, რო­მე­ლიც, რო­გორც ფი­ლი­პე­ლებ­თან ეპის­ტო­ლის მიმ­წე­რი მო­ცი­ქუ­ლი გვამ­ცნობს, გახ­და მი­სი თა­ნა­შემ­წე, რო­დე­საც ამ­ბობს: "კლი­მენ­ტის­თან და სხვა ჩემს თა­ნა­შემ­წე­ებ­თან ერ­თად, რო­მელ­თა სა­ხე­ლე­ბი სი­ცოც­ხლის წიგ­ნშია" (ფილ. 4, 3).

 
XVI

გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია მი­სი ერ­თი აღი­ა­რე­ბუ­ლი ეპის­ტო­ლე, დი­დი და საკ­ვირ­ვე­ლი, რო­მე­ლიც რო­მის ეკ­ლე­სი­ის სა­ხე­ლით მი­წე­რა კო­რინ­თელ­თა ეკ­ლე­სი­ას, რო­დე­საც კო­რინ­თო­ში ატ­ყდა შფო­თი. ვი­ცით, რომ ამ ეპის­ტო­ლეს კით­ხუ­ლობ­დნენ მრა­ვალ ეკ­ლე­სი­აში; იგი სა­ჯა­როდ იყო წარ­მოჩე­ნი­ლი ძვე­ლა­დაც და თვით ჩვენს დრო­შიც[32]. ამის სან­დო მოწ­მე არის ჰე­გე­სი­პე, რომ მის დროს კო­რინ­თოს საქ­მე­ე­ბი შფო­თის­გან აი­რია.

 
XVII

მრა­ვალ­თა მი­მართ მრა­ვა­ლი სი­სას­ტი­კით წარ­მოჩე­ნილ­მა დო­მი­ცი­ა­ნემ რო­მის კე­თილ­შო­ბილ და სა­ხელ­განთქმულ კაც­თა­გან არ­ცთუ მცი­რე სიმ­რავ­ლე არა­კე­თილ­გო­ნივ­რუ­ლად გა­მო­ტა­ნი­ლი გა­ნაჩე­ნით მოკ­ლა და ათა­სო­ბით სხვა ცნო­ბი­ლი ადა­მი­ა­ნი უმი­ზე­ზოდ და­სა­ჯა გა­და­სახ­ლე­ბი­თა და ქო­ნე­ბის ჩა­მორ­თმე­ვით. ბო­ლოს, ნე­რო­ნის ღვთის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო ქმე­დე­ბე­ბი­სა და ღვთისმბრძო­ლო­ბის მო­ნაც­ვლედ გა­მო­ავ­ლი­ნა თა­ვი­სი თა­ვი. ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ აღ­ძრა მე­ო­რე დევ­ნუ­ლე­ბა, მა­შინ რო­ცა მის მა­მას ვეს­პა­სი­ა­ნეს ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ უჯე­რო არა­ფე­რი გა­ნუზ­რა­ხავს.
XVIII

გად­მო­ცე­მით ამ დროს ჯერ კი­დევ ცოც­ხალ მო­ცი­ქულ­სა და მა­ხა­რე­ბელს, იო­ა­ნეს ღვთის სიტ­ყვი­სათ­ვის მოწ­მო­ბის გა­მო მის­ჯი­ლი ჰქონ­და კუნ­ძულ პატ­მოს­ზე გა­და­სახ­ლე­ბა. რო­დე­საც ირი­ნე­ო­სი იო­ა­ნეს "გა­მოც­ხა­დე­ბად" წო­დე­ბულ წიგ­ნში მოყ­ვა­ნი­ლი ან­ტიქ­რის­ტეს სა­ხე­ლის რიც­ხვის შე­სა­ხებ წერს, "მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ" ნაშ­რო­მის მე­ხუ­თე წიგ­ნში იო­ა­ნეს შე­სა­ხებ ამ­ბობს შემ­დეგ სიტ­ყვებს: "თუ სა­ჭი­როა ახ­ლან­დელ დროს მი­სი სა­ხე­ლის აშ­კა­რად ქა­და­გე­ბა, ეს ალ­ბათ მან უნ­და თქვას, ვინც იხი­ლა გა­მოც­ხა­დე­ბა. რად­გან დიდ ხნის წინ არ უხი­ლავს, არა­მედ თით­ქმის ჩვენს თა­ო­ბა­ში, დო­მი­ცი­ა­ნეს მმარ­თვე­ლო­ბის და­სას­რულს[33].

აღ­წე­რილ ჟამს იმ­დე­ნად გაბრწყინ­და ჩვე­ნი რწმე­ნის მოძღვრე­ბა, რომ ჩვე­ნი სარ­წმუ­ნო­ე­ბის­გან შორს მდგო­მი მწერ­ლებ­საც არ უყოყ­მა­ნი­ათ, რო­ცა მა­თი ის­ტო­რი­ე­ბით გად­მოს­ცეს დევ­ნუ­ლე­ბა და მის დროს აღ­სრუ­ლე­ბუ­ლი მო­წა­მე­ო­ბა­ნი. მათ ჟა­მიც კი ზედ­მი­წევ­ნით აღ­ნიშ­ნეს, რო­დე­საც მოგ­ვით­ხრო­ბენ, რომ დო­მი­ცი­ა­ნეს მეთ­ხუთ­მე­ტე წელს სხვა მრა­ვალ­თან ერ­თად ფლა­ვი­ა­ნე დო­მი­ცი­ლაც[34], რო­მე­ლიც იყო ფლა­ვი­უს კლი­მენ­ტის დის­შვი­ლი, იმ დროს რო­მის ერთ-ერ­თი კონ­სუ­ლი, ქრის­ტეს­თვის მოწ­მო­ბის გა­მო დას­ჯი­ლი გა­იგ­ზავ­ნა პონ­ტი­ის კუნ­ძულ­ზე.

 
XIX

რო­დე­საც ამა­ვე დო­მი­ცი­ა­ნემ და­ვი­თის შთა­მო­მა­ვალ­თა და­ხოც­ვა ბრძა­ნა, ძვე­ლი ჩა­ნა­წე­რი გად­მოგ­ვცემს, რომ ზო­გი­ერ­თი მწვა­ლე­ბე­ლი ბრალს დებ­და იუ­დას შვი­ლიშ­ვი­ლებს (ეს იუ­და იყო მაც­ხოვ­რის ხორ­ცი­ე­ლი ძმა), რო­გორც და­ვი­თის გვა­რის შთა­მო­მავ­ლებს და თვით ქრის­ტეს ნა­თე­სა­ო­ბის მა­ტა­რებ­ლებს. ამას სიტ­ყვა­სიტ­ყვით ასე გად­მო­ცემს ჰე­გი­სი­პე:
XX

"უფ­ლის გვა­რი­დან ჯერ კი­დევ ცოც­ხა­ლი იყ­ვნენ შვი­ლიშ­ვი­ლე­ბი იუ­და­სი, რო­მელ­ზეც ამ­ბობ­დნენ, რომ მი­სი ხორ­ცი­ე­ლი ძმა იყო; ისი­ნი და­ას­მი­ნეს რო­გორც და­ვი­თის გვა­რის ჩა­მო­მა­ვალ­ნი. ისი­ნი [მო­ხე­ლე] ევო­კა­ტუს­მა[35] მი­იყ­ვა­ნა კე­ი­სარ დო­მი­ცი­ა­ნეს­თან, რად­გან მა­საც ჰე­რო­დე­სა­ვით ეში­ნო­და ქრის­ტეს მოს­ვლის. მან ჰკით­ხა მათ, იყ­ვნენ თუ არა და­ვი­თის შთა­მო­მა­ვალ­ნი, და მა­თაც აღი­ა­რეს. მა­შინ ჰკით­ხა მათ რა ქო­ნე­ბას და რა რა­ო­დე­ნო­ბის ფულს ფლობ­დნენ. მათ მი­უ­გეს, რომ მათ ორი­ვეს ერ­თად ჰქონ­დათ მხო­ლოდ ცხრა­ა­თა­სი დი­ნა­რი, თი­თოე­ულ მათ­განს შე­სა­ბა­მი­სად - [თან­ხის] ნა­ხე­ვა­რი, და ესეც, ამ­ბობ­დნენ, რომ ჰქონ­დათ არა ვერცხლით, არა­მედ მხო­ლოდ ოც­დაც­ხრა­მე­ტი პლეთ­რა[36] მი­წის ღი­რე­ბუ­ლე­ბით, სა­ი­და­ნაც გა­და­სა­ხადს იხ­დიდ­ნენ და თვი­თონ თა­ვი­ან­თი შრო­მით ირჩენ­დნენ თავს". უჩვე­ნეს მა­თი ხე­ლე­ბი, თა­ვი­ან­თი ხე­ლით შრო­მის მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბად ჰქონ­დათ სხე­უ­ლის სი­უ­ხე­შე და მუდ­მი­ვი გარ­ჯი­სა­გან ხე­ლებ­ზე ამო­სუ­ლი კოჟ­რე­ბი. რო­დე­საც ჰკით­ხეს ქრის­ტე­სა და მი­სი სა­მე­ფოს შე­სა­ხებ, თუ რო­გო­რი იქ­ნე­ბა ის და სად და რო­დის გა­მოჩნდე­ბა, გა­ნუ­მარ­ტეს, რომ ის გა­მოჩნდე­ბა არა რო­გორც ამ­ქვეყ­ნი­ური, ან მი­წი­ერი, არა­მედ ზე­ცი­უ­რი და ან­გე­ლო­ზუ­რი, და­სას­რუ­ლი კი სა­უ­კუ­ნო ექ­ნე­ბა, რო­დე­საც იგი დი­დე­ბით მო­ვა, გან­სჯის ცოც­ხლებ­სა და მკვდრებს, და თი­თოე­ულს სა­თა­ნა­დოდ მი­ა­გებს. ამა­ზე დო­მი­ცი­ა­ნემ სა­ერ­თოდ არ დას­დო მათ ბრა­ლი, არა­მედ უბ­რა­ლო ადა­მი­ა­ნე­ბად მიიჩნია, გა­ან­თა­ვი­სუფ­ლა და გა­უშ­ვა ისი­ნი, ხო­ლო ეკ­ლე­სი­ის წი­ნა­აღ­მდეგ დევ­ნუ­ლე­ბა ბრძა­ნე­ბის გა­მო­ცე­მით შეაჩერა. ისი­ნი კი გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბუ­ლე­ბი ეკ­ლე­სი­ე­ბის წი­ნამძღვრე­ბი გახ­დნენ, რო­გორც უფ­ლის მო­წა­მე­ე­ბიც და იმავ­დრო­უ­ლად მი­სი გვა­რის ჩა­მო­მავ­ლე­ბიც, და მშვი­დო­ბით მცხოვ­რებ­ნი ტრაი­ა­ნემ­დე ცოც­ხა­ლი იყ­ვნენ. ამას მოგ­ვით­ხრობს ჰე­გე­სი­პე. არამ­ხო­ლოდ იგი, არა­მედ ტერ­ტუ­ლი­ა­ნეც იმა­ვეს მოგ­ვით­ხრობს დო­მი­ცი­ა­ნე­ზე: "ოდეს­ღაც დო­მი­ცი­ა­ნე­მაც სცა­და იმა­ვეს გა­კე­თე­ბა, რად­გან სი­სას­ტი­კით იგი ნე­რო­ნის მემ­კვიდ­რე იყო. მაგ­რამ, ვფიქ­რობ, თით­ქოს მო­ე­პო­ვე­ბო­და კე­თილ­გო­ნი­ე­რე­ბის რა­ღაც ნა­წი­ლი, სწრა­ფად დაც­ხრა და უკან გა­მო­იხ­მო ისი­ნი, რომ­ლე­ბიც გან­დევ­ნა"[37].

დო­მი­ცი­ა­ნეს თხუთ­მეტ­წლი­ა­ნი მპყრო­ბე­ლო­ბის შემ­დეგ მმარ­თვე­ლო­ბა გა­და­ე­ცა ნერ­ვას[38]. რო­მა­ელ­თა სე­ნატ­მა მი­ი­ღო გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბა, რომ დო­მი­ცი­ა­ნეს­თვის ჩა­მო­ერ­თმია პა­ტი­ვი, და ქო­ნე­ბის დაბ­რუ­ნე­ბას­თან ერ­თად შინ და­ებ­რუ­ნე­ბი­ათ უსა­მარ­თლოდ გან­დევ­ნი­ლე­ბი; ამ ჟა­მის აღ­მწე­რებ­მა ეს ამ­ბე­ბი წე­რი­ლო­ბით გად­მოს­ცეს. ჩვე­ნი ძვე­ლე­ბის* თხრო­ბა გად­მოს­ცემს, რომ მა­შინ დაბ­რუნ­და მო­ცი­ქუ­ლი იო­ა­ნეც კუნ­ძულ­ზე გა­და­სახ­ლე­ბი­დან ეფე­სო­ში საც­ხოვ­რებ­ლად.

------------------------------------------------

* ძვე­ლი ქრის­ტი­ა­ნე­ბის - მთარ

 
XXI

წე­ლი­წად­ზე ცო­ტა უფ­რო ხანგრძლი­ვი მე­ფო­ბის შემ­დეგ ნერ­ვა შეც­ვა­ლა ტრაი­ა­ნემ[39], რომ­ლის პირ­ველ წელს ალექ­სან­დრი­ის დი­ო­ცეზ­ში ცა­მეტ­წლი­ა­ნი წი­ნამძღვრო­ბის შემ­დეგ აბი­ლი­უ­სი შეც­ვა­ლა კერ­დონ­მა[40]. იგი აქ რი­გით პირ­ვე­ლი ანი­ა­ნუ­სის შემ­დეგ მე­სა­მე წი­ნამ­დგო­მე­ლი იყო. ამ დროს რო­მა­ე­ლებს ჯერ ისევ კლი­მენ­ტი წი­ნამძღვრობ­და, მას პავ­ლე­სა და პეტ­რეს შემ­დეგ ეპის­კო­პოს­თა სი­ის მე­სა­მე სა­ფე­ხუ­რი ეკა­ვა; ლი­ნუ­სი იყო პირ­ვე­ლი, მის შემ­დეგ კი - ანენ­კლე­ტუ­სი.

 
XXII

ან­ტი­ო­ქი­ა­ში რი­გით პირ­ვე­ლი ევო­დი­უ­სის შემ­დეგ ზე­მო­აღ­ნიშ­ნულ დროს რი­გით მე­ო­რედ ცნო­ბი­ლი იყო ეგ­ნა­ტე[41]. მსგავ­სად­ვე ამა­ვე დროს ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის ძმის შემ­დეგ იე­რუ­სა­ლი­მის ეკ­ლე­სი­ა­ში სვი­მონს ეპ­ყრა მსა­ხუ­რე­ბა.

 
XXIII

ამ დროს თვით ის, ვინც უყ­ვარ­და იე­სოს, მო­ცი­ქუ­ლი და მა­ხა­რე­ბე­ლი იო­ა­ნე ჯერ კი­დევ ცხოვ­რობ­და ასი­ა­ში და მარ­თავ­და ად­გი­ლობ­რივ ეკ­ლე­სი­ებს, რად­გან დო­მი­ცი­ა­ნეს აღ­სრუ­ლე­ბის შემ­დეგ კუნ­ძულ­ზე გა­და­სახ­ლე­ბი­დან შინ დაბ­რუნ­და. ის, რომ ამ დრო­ი­სათ­ვის იგი ცოც­ხა­ლი იყო, სარ­წმუ­ნო არის ორი მოწ­მი­სა­გან, სარ­წმუ­ნო კი იქ­ნე­ბი­ან ესე­ნი, რად­გან წარ­მო­ად­გე­ნენ ეკ­ლე­სი­ის მართლმა­დი­დებ­ლო­ბას: ისე­თი პი­როვ­ნე­ბე­ბი რო­გო­რე­ბიც არი­ან ირი­ნე­ო­სი და კლი­მენ­ტი ალექ­სან­დრი­ელი. მათ­გან პირ­ვე­ლი "მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ" [ნაშ­რო­მის] მე­ო­რე წიგ­ნში სიტ­ყვა-სიტ­ყვით ასე წერს: "ასი­ა­ში იო­ა­ნეს­თან, უფ­ლის მო­წა­ფეს­თან შეკ­რე­ბი­ლი ყვე­ლა პრეს­ვი­ტე­რი და­ა­მოწ­მებს გად­მო­ცე­მას, რომ იო­ა­ნე მათ­თან დარჩა ტრაი­ა­ნეს გა­მე­ფე­ბის ჟა­მამ­დე"[42]. ამა­ვე ნაშ­რო­მის მე­სა­მე წიგ­ნში ამას შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით ცხად­ყოფს: "ხო­ლო ეფე­სო­ში მყო­ფი ეკ­ლე­სია, პავ­ლეს მი­ერ სა­ძირ­კველჩაყ­რი­ლი, ჭეშ­მა­რი­ტი მოწ­მეა მო­ცი­ქულ­თა გად­მო­ცე­მის, რომ იო­ა­ნე მათ­თა დარჩა ტრაი­ა­ნეს დრომ­დე"[43].

კლი­მენ­ტიც ამა­ვე დროს აღ­ნიშ­ნავს, და მის თხზუ­ლე­ბას სა­თა­უ­რით "ვინ არის ხსნი­ლი მდი­და­რი" და­ურ­თავს ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვან თხრო­ბას მათ­თვის, ვი­საც უყ­ვარს მშვე­ნი­ე­რი­სა და სა­სარ­გებ­ლოს მოს­მე­ნა. ის­მი­ნე ამ­ბა­ვი, არა ამ­ბა­ვი, არა­მედ ნამ­დვი­ლი სიტ­ყვა იო­ა­ნე მო­ცი­ქუ­ლის შე­სა­ხებ გად­მო­ცე­მუ­ლი და ხსოვ­ნით შე­მო­ნა­ხუ­ლი. ტი­რა­ნის აღ­სრუ­ლე­ბის შემ­დეგ იგი კუნ­ძულ პატ­მო­სი­დან ეფე­სო­ში გად­მო­ვი­და. რო­ცა კი მო­უხ­მობ­დნენ, და­დი­ო­და წარ­მარ­თე­ბის მახ­ლო­ბელ მხა­რე­ებ­ში, ზო­გან ეპის­კო­პო­სებს და­ად­გი­ნებ­და, ზო­გან კი მთელ ეკ­ლე­სი­ე­ბი მო­ყავ­და თან­ხმო­ბა­ში, ხო­ლო ზოგ ად­გი­ლას სუ­ლიწ­მინ­დის მი­ერ მი­ნიშ­ნე­ბულ­თა­გან ერთ ვინ­მეს სა­სუ­ლი­ე­რო პი­რად გა­მო­არჩევ­და. ერ­თხელ მი­ვი­და ერთ მცი­რე ქა­ლაქ­ში (ზო­გი­ერ­თი მათ­გა­ნის სა­ხელ­საც ასა­ხე­ლებს), და საძ­მო და­ას­ვე­ნა; შემ­დეგ რო­დე­საც უც­ქერ­და ყვე­ლას წი­ნა­შე დად­გი­ნე­ბულ ეპის­კო­პოსს, და­ი­ნა­ხა ჭა­ბუ­კი ძლი­ე­რი აღ­ნა­გო­ბის მქო­ნე, სა­სი­ა­მოვ­ნო გა­რეგ­ნო­ბი­სა და თბი­ლი გუ­ლის, და თქვა: "ამას შენ გა­ბა­რებ მთე­ლი გულ­მოდ­გი­ნე­ბით ეკ­ლე­სი­ი­სა და ქრის­ტეს, რო­გორც მოწ­მის, წი­ნა­შე". რო­დე­საც მან ჩა­ი­ბა­რა და ყვე­ლა­ფერს შე­პირ­და, კვლავ ეს გა­უ­მე­ო­რა და გა­აფრთხი­ლა. შემ­დეგ ავი­და ეფე­სო­ში, პრეს­ვი­ტერ­მა* კი მის­თვის ჩა­ბა­რე­ბუ­ლი ჭა­ბუ­კი შინ წა­იყ­ვა­ნა, გა­ზარ­და, შე­ი­ნა­ხა, იზ­რუ­ნა მას­ზე და ბო­ლოს მო­ნათ­ლა. ამის შემ­დეგ და­ის­ვე­ნა თა­ვი­სი დი­დი მზრუნ­ვე­ლო­ბი­სა და დამ­ცვე­ლო­ბი­სა­გან, რად­გან მას რო­გორც სრულ­ყო­ფი­ლი დაც­ვა უფ­ლის ბე­ჭე­დი და­უდ­გი­ნა. ვიდ­რე იგი მომ­წიფ­დე­ბო­და მიშ­ვე­ბულ იქ­ნა, და ჭა­ბუ­კი გარყვნეს ვი­ღაც უსაქ­მურ­მა და უზ­ნეო ახალ­გაზ­რდებ­მა. ბო­როტ საქ­მე­ებს დაჩვე­უ­ლე­ბი ჯერ მდიდ­რუ­ლი ნა­დი­მე­ბით მი­უძ­ღოდ­ნენ, შემ­დეგ ღა­მე სად­ღაც სა­ძარ­ცვად გა­სუ­ლებ­მა თან გა­ი­ყო­ლი­ეს, შემ­დეგ კი უფ­რო დიდ საქ­მე­ზე წა­იყ­ვა­ნეს; რა­საც მცი­რე ხან­ში დაეჩვია. დი­დი ძა­ლის მქო­ნე ბუ­ნე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით რო­გორც შე­უ­პო­ვა­რი და ძლი­ე­რი ცხე­ნი გა­დის სწორ გზა­ზე და ლა­გამს ღე­ჭავს, ისე გა­ე­ქა­ნა უფსკრუ­ლის სიღ­რმი­სა­კენ. ბო­ლოს კი, ღვთის­გან ცხო­ნე­ბის სა­სო წა­რეკ­ვე­თა, მე­ტად აღარ ფიქ­რობ­და მცი­რე­ზე, არა­მედ დიდ საქ­მე­ებს ჰკი­დებ­და ხელს, შემ­დეგ კი სრუ­ლი­ად და­ი­ღუ­პა და სხვე­ბის სწო­რი უბე­დუ­რე­ბა გა­ი­ზი­არა. ახ­ლა მან მი­ი­ღო ისი­ნი და შე­ად­გი­ნა ავა­ზაკ­თა რაზ­მი, თვი­თონ კი ავა­ზაკ­თა ნამ­დვი­ლი მე­თა­უ­რი გახ­და, ყვე­ლა­ზე უფ­რო მე­ტად მო­ძა­ლა­დე, მკვლე­ლი და სას­ტი­კი. ამ დროს რა­ღაც აუ­ცი­ლე­ბელ­მა შემთხვე­ვამ მო­უხ­მო იო­ა­ნეს. რო­დე­საც და­ას­რუ­ლა სხვა საქ­მე­ები, რო­მელ­თა გა­მო იყო ჩა­მო­სუ­ლი, მან თქვა: "ახ­ლა მო­დი, ეპის­კო­პო­სო, და­მიბ­რუ­ნე გი­რაო, რაც მე და ქრის­ტემ ჩა­გა­ბა­რეთ ეკ­ლე­სი­აში, რო­მელ­საც თავმჯდო­მა­რე­ობ, რო­გორც მოწ­მე". იგი პირ­ვე­ლად შეც­ბა, ფიქ­რობ­და, რომ ცილს სწა­მებ­და ფულ­ზე, რაც არ მი­უ­ღია. არც იმის და­ჯე­რე­ბა შე­ეძ­ლო, რომ ის ჰქონ­და, რაც არ გააჩნდა, და არც იო­ა­ნე­ში ეპა­რე­ბო­და ეჭ­ვი. რო­ცა უთ­ხრა: "ვით­ხოვ ჭა­ბუკს და ძმის სულს", მო­ხუც­მა ღრმად და­იგ­მი­ნა, ცრემ­ლე­ბი წა­მო­უ­ვი­და და მი­უგო: `"იგი მოკ­ვდა". "რო­გორ და რით მოკ­ვდა?" უთ­ხრა: "ღვთის­თვის მოკ­ვდა, რად­გან გა­ნუდ­გა უკე­თუ­რი და სრუ­ლი­ად და­ღუ­პუ­ლი, ბო­ლოს კი, ავა­ზა­კი ეკ­ლე­სი­ის ნაც­ვლად მთა­ზე დარჩა მის მსგავს მებ­რძო­ლებ­თან ერ­თად". მო­ცი­ქულ­მა შე­მო­ი­ხია ტა­ნი­სა­მო­სი და დი­დი მოთ­ქმა-გო­დე­ბით თავ­ში იცემ­და და ამ­ბობ­და: "მშვე­ნი­ერ მცველს და­ვუ­ტო­ვე ჩე­მი ძმის სუ­ლი. მაგ­რამ მომ­გვა­რეთ ცხე­ნი და ვინ­მე გახ­დეს ჩემ­თვის გზის მაჩვე­ნე­ბე­ლი!" და რაც ძა­ლა ჰქონ­და, გა­ქუს­ლა იმ ეკ­ლე­სი­ი­დან. რო­დე­საც მი­ვი­და ად­გილ­ზე, ავა­ზაკ­თა დაც­ვამ შე­იპ­ყრო; იგი არც გა­იქ­ცა, არც ვედ­რე­ბა და­უწ­ყო, არა­მედ შეს­ძა­ხა: "ამის­თვის მო­ვე­დი; თქვენს მე­თა­ურ­თან მი­მიყ­ვა­ნეთ". მე­თა­უ­რი შეი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ელო­დე­ბო­და, მაგ­რამ მო­ახ­ლო­ე­ბი­სას იც­ნო იო­ანე, სირცხვი­ლი­სა­გან პი­რი იბ­რუ­ნა და გა­იქ­ცა. ის კი მის­დევ­და, რაც ძა­ლა ჰქონ­და, და­ვიწ­ყე­ბო­და თა­ვი­სი ასა­კი და ეძახ­და: "რას გა­მირ­ბი­ხარ, შვი­ლო, შენს მა­მას, უი­ა­რა­ღოს, მო­ხუცს? შე­მიწ­ყა­ლე, შვი­ლო, ნუ გე­ში­ნია; ჯერ კი­დევ გაქვს ცხო­ნე­ბის იმე­დი. მე ქრის­ტეს სიტ­ყვა მი­ვე­ცი შენს გა­მო; თუ სა­ჭი­რო გახ­და, შენს სიკ­ვდილს მე ნე­ბა­ყოფ­ლო­ბით თავს ვი­დებ, რო­გორც უფალ­მა თავს იდო ჩვენს გა­მო; შენს გა­მო ჩემს სულს მივ­ცემ სა­ნაც­ვლოდ. შეჩერ­დი, მენ­დე; ქრის­ტემ, მე გა­მომ­გზავ­ნა". მან შე­ის­მი­ნა, ჯერ შეჩერ­და, ძირს და­ი­ხე­და, შემ­დეგ და­ყა­რა ია­რა­ღი, ათ­რთოლ­და და მწა­რედ ატირ­და; მი­ვი­და და მო­ეხ­ვია მო­ხუცს, რაც შე­ეძ­ლო თავს იმარ­თლებ­და მოთ­ქმი­თა და ცრემ­ლე­ბით მე­ო­რედ ინათ­ლე­ბო­და, და მხო­ლოდ მარ­ჯვე­ნას იფა­რავ­და; ის (მო­ცი­ქუ­ლი იო­ანე) პირ­დე­ბო­და, ეფი­ცე­ბო­და რომ მაც­ხოვ­რი­სა­გან მო­ი­პო­ვებ­და მის­თვის შენ­დო­ბას, მუხ­ლმოდ­რე­კი­ლი ევედ­რე­ბო­და, თვი­თონ მის მარ­ჯვე­ნას ეამ­ბო­რე­ბო­და რო­გორც სი­ნა­ნუ­ლით გან­წმენ­დილს. და მი­იყ­ვა­ნა ეკ­ლე­სი­აში. აუ­რაც­ხე­ლი ლოც­ვით ით­ხოვ­და, მას­თან ერ­თად იღ­ვწო­და მარ­ხვით, სხვა­დას­ხვა სიტ­ყვე­ბით ათ­ვი­ნი­ე­რებ­და მის გო­ნე­ბას, მა­ნამ­დე არ ტო­ვებ­და, სა­ნამ არ აღუდ­გი­ნა ეკ­ლე­სი­ას და მის­ცა ჭეშ­მა­რი­ტი სი­ნა­ნუ­ლის დი­დი მა­გა­ლი­თი და კვა­ლად შო­ბის ნი­შა­ნი, ხი­ლუ­ლი აღ­დგო­მის გა­მარ­ჯვე­ბის ძეგ­ლი"[44]. კლი­მენ­ტის ეს ამო­ნა­რი­დი აქ ჩემს მი­ერ მოყ­ვა­ნილ იქ­ნა ის­ტო­რი­ი­სა და მკით­ხვე­ლის­თვის სარ­გე­ბე­ლის მო­ტა­ნის გა­მო.

----------------------------------------------------------

* ახლახან მას უწოდა ეპისკოპოსი - მთარგ.

 
XXIV

მო­დით, და­ვა­სა­ხე­ლოთ მო­ცი­ქუ­ლის არა­სა­ეჭ­ვო წე­რი­ლე­ბი. პირ­ვე­ლად უნ­და ვა­ღი­ა­როთ მი­სი სა­ხა­რე­ბა, რო­მე­ლიც იკით­ხე­ბა ცის ქვეშ [არ­სე­ბულ] ეკ­ლე­სი­ებ­ში; ის, თუ რა­ტომ მიიჩნი­ეს ძვე­ლებ­მა კე­თილ­გო­ნივ­რუ­ლად მი­სი აღ­ნუს­ხვა სხვა სამ­თან ერ­თად მე­ოთ­ხე ად­გილ­ზე, გა­ნი­მარ­ტე­ბა შემ­დე­გი სა­ხით. ღვთივ­შთა­გო­ნე­ბუ­ლე­ბი და ჭეშ­მა­რი­ტად ღვთივ­შვე­ნი­ე­რე­ბი, ვამ­ბობ ქრის­ტეს მო­ცი­ქუ­ლებ­ზე, ცხოვ­რე­ბით ზედ­მი­წევ­ნით გან­წმენ­დი­ლე­ბი და ყვე­ლა სათ­ნო­ე­ბით სუ­ლის შე­მამ­კობ­ლე­ბი, ენით კი ლი­ტონ­ნი, მაც­ხოვ­რი­სა­გან მათ­თვის მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი საღ­ვთო და სას­წა­ულ­მოქ­მე­დი ძა­ლით განმტკი­ცე­ბუ­ლე­ბი ქა­და­გებ­დნენ მოძღვრის სწავ­ლე­ბებს ისე, რომ არც იცოდ­ნენ და არც უც­დი­ათ სიტ­ყვა­თა და­მარ­წმუ­ნე­ბე­ლი ხე­ლოვ­ნე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა, არა­მედ მათ­თან თა­ნა­მოქ­მე­დი ღვთის სუ­ლის წარ­მოჩე­ნი­სა და მხო­ლოდ მა­თი მეშ­ვე­ო­ბის აღ­სრუ­ლე­ბუ­ლი ქრის­ტეს საკ­ვირ­ველ­თმოქ­მე­დი ძა­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბით. ქა­და­გებ­დნენ ცა­თა სა­სუ­ფევ­ლის ცოდ­ნას მთელ მსოფ­ლი­ოში, სიტ­ყვა­კაზ­მუ­ლო­ბის მოთ­ხოვ­ნი­ლე­ბა­ზე ნაკ­ლე­ბად ზრუ­ნავ­დნენ. ამას იქ­მოდ­ნენ, რამ­დე­ნა­დაც აღას­რუ­ლებ­დნენ დიდ და ზე­ა­და­მი­ა­ნურ მსა­ხუ­რე­ბას. ამ­გვა­რად, პავ­ლეს ყვე­ლა­ფერ­ში მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბის მოხ­მო­ბის საქ­მე­სა და აზ­როვ­ნე­ბა­შიც უძ­ლი­ე­რესს წე­რი­ლო­ბით უმოკ­ლეს ეპის­ტო­ლე­ებ­ზე მე­ტი არა­ფე­რი გად­მო­უ­ცია, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ათი­ა­თა­სო­ბით ენი­თა­უ­წე­რე­ლი რამ ჰქონ­და სათ­ქმე­ლი, თუ რო­გორ შესწვდა ხედ­ვებს მე­სა­მე ცამ­დე, აღ­ტა­ცე­ბულ იქ­ნა თვით ღვთივ­შვე­ნი­ერ სა­მოთ­ხე­ში და იქ ენი­თუთ­ქმე­ლი სიტ­ყვე­ბის მოს­მე­ნის ღირ­სი შე­იქ­ნა. ამა­ვე საქ­მე­ებ­ში გა­მო­უც­დე­ლი არც მაც­ხოვ­რის და­ნარჩე­ნი მო­წა­ფე­ე­ბი ყო­ფი­ლან, - თორ­მე­ტი მო­ცი­ქუ­ლი, სა­მოც­და­ა­თი მო­წა­ფე და მათ­თან ერ­თად სხვა ათა­სე­ბი; მსგავ­სად­ვე უფალ­თან ერ­თად ვინც იყო, მათ შო­რის მხო­ლოდ მა­თემ და იო­ა­ნემ დაგ­ვი­ტო­ვა ჩა­ნა­წე­რე­ბი. ისი­ნიც, რო­გორც გად­მო­ცე­მა გვამ­ცნობს, იძუ­ლე­ბუ­ლი გა­ხა­დეს შედ­გო­მოდ­ნენ წე­რას. მა­თემ პირ­ვე­ლად ებ­რა­ე­ლებს უქა­და­გა, რო­დე­საც აპი­რებ­და სხვებ­თა­ნაც წას­ვლას, მშობ­ლი­ურ ენა­ზე წე­რი­ლო­ბით გა­დას­ცა თა­ვი­სი სა­ხა­რე­ბა და მი­სი არ­ყოფ­ნა წე­რი­ლის მეშ­ვე­ო­ბით შე­უვ­სო მათ, რო­მელ­თა­გა­ნაც იქ­ნა წარ­გზავ­ნი­ლი. რო­დე­საც მარ­კოზს და ლუ­კას უკ­ვე გად­მო­ცე­მუ­ლი ჰქონ­დათ სა­ხა­რე­ბე­ბი, ამ­ბო­ბენ, რომ იო­ანე, რო­მე­ლიც მთე­ლი ამ ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში ზე­პი­რად ქა­და­გებ­და, ბო­ლოს შე­უდ­გა წე­რას ამა­ვე მი­ზე­ზის გა­მო. რო­დე­საც ად­რე და­წე­რი­ლი სა­მი სა­ხა­რე­ბა უკ­ვე ყველ­გან და მას­თა­ნაც იყო გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი, ამ­ბო­ბენ, რომ აჩვე­ნა მა­თი ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა და და­ა­მოწ­მა, მაგ­რამ ამ­ბო­ბენ, რომ აკ­ლდა მხო­ლოდ პირ­ვე­ლად, ქა­და­გე­ბის და­საწ­ყის­ში ქრის­ტეს საქ­მე­ე­ბის შე­სა­ხებ თხრო­ბა. და ეს გად­მო­ცე­მა ნამ­დვი­ლად ჭეშ­მა­რი­ტია. შე­საძ­ლე­ბე­ლია, და­ვი­ნა­ხოთ, რომ სა­მი მა­ხა­რე­ბე­ლი აღ­წერს მაც­ხოვ­რის საქ­მე­ებს იო­ა­ნე ნათ­ლის­მცემ­ლის საპ­ყრო­ბი­ლე­ში ჩამწყვდე­ვი­დან ერ­თი წლის შემ­დეგ და ამას აღ­ნიშ­ნა­ვენ მა­თი თხრო­ბის და­საწ­ყის­ში­ვე. ორ­მოც­დღი­ა­ნი მარ­ხვი­სა და ამას მო­ყო­ლე­ბუ­ლი გა­მოც­დის შემ­დეგ მა­თე სა­კუ­თარ წე­რილ­ში აც­ხა­დებს და ამ­ბობს: "რო­დე­საც გა­იგო, რომ იო­ა­ნე გა­ცე­მუ­ლი იქ­ნა, წა­ვი­დ" იუ­დე­ი­დან "გა­ლი­ლე­აში" (მათ. 14,12), მარ­კო­ზიც ასე­ვე ამ­ბობს: "`იო­ა­ნეს გა­ცე­მის შემ­დეგ წა­ვი­და იე­სო გა­ლი­ლე­ის­კენ" (მარკ. 1,14), ლუ­კაც იე­სოს საქ­მე­ე­ბის დაწ­ყე­ბამ­დე მსგავს კვლე­ვას აწარ­მო­ებს და ამ­ბობს, რომ ჰე­რო­დემ და­ა­მა­ტა იმ უკე­თუ­რე­ბებს, რაც მო­ი­მოქ­მე­და, და "იო­ა­ნე საპ­ყრო­ბი­ლე­ში ჩა­ამწყვდი" (ლუკ. 3, 19‑20). ამ­ბო­ბენ, იო­ა­ნეს იმი­ტომ სთხო­ვეს, რომ მი­სი სა­ხა­რე­ბით გად­მო­ე­ცა ის ჟა­მი და ამ ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში მაც­ხოვ­რის მი­ერ გა­კე­თე­ბუ­ლი საქ­მე­ე­ბი (ეს კი იყო ნათ­ლის­მცემ­ლის ჩამწყვდე­ვის წინ), რა­საც პირ­ველ­მა მა­ხა­რებ­ლებ­მა დუ­მი­ლით გვერ­დი აუ­ა­რეს. ამას კი აღ­ნიშ­ნავს, რო­დე­საც ამ­ბობს: "იე­სომ ეს ქმნა სას­წა­უ­ლე­ბის და­სა­ბა­მად" (იოან. 3, 23‑24). სხვა დროს ნათ­ლის­მცე­მელს იე­სოს საქ­მე­ებს შო­რის ახ­სე­ნებს, რო­დე­საც ჯერ კი­დევ ნათ­ლავ­და აი­ნონ­ში სა­ლი­მის მახ­ლობ­ლად, და ცხა­დად აჩვე­ნებს ამას, რო­დე­საც ამ­ბობს: "რად­გან ჯერ არ იყო იო­ა­ნე საპ­ყრო­ბი­ლე­ში ჩაგ­დე­ბუ­ლი" (იოან. 3, 23). ასე რომ, იო­ა­ნე თა­ვი­სი სა­ხა­რე­ბის წე­რი­ლით გად­მო­ცემს ნათ­ლის­მცემ­ლის საპ­ყრო­ბი­ლე­ში ჩაგ­დე­ბამ­დე ქრის­ტეს მი­ერ ნა­მოქ­მე­დარს, სხვა სა­მი მა­ხა­რე­ბე­ლი კი ნათ­ლის­მცე­მე­ლის საპ­ყრო­ბი­ლე­ში ჩამწყვდე­ვის შემ­დეგ მოგ­ვით­ხრო­ბენ. ამის მცოდ­ნეს, ალ­ბათ, აღარ მოეჩვე­ნე­ბა, რომ სა­ხა­რე­ბე­ბი ვერ თანხმდე­ბი­ან ერ­თმა­ნეთ­თან: იო­ა­ნეს სა­ხა­რე­ბა შე­ი­ცავს ქრის­ტეს პირ­ველ საქ­მე­ებს, ხო­ლო და­ნარჩე­ნე­ბი კი - იმის თხრო­ბას, რაც მან ჟა­მის და­სას­რულს გა­ა­კე­თა; სა­ვა­რა­უ­დოა, რომ იო­ა­ნე დუ­მი­ლით გვერდს უვ­ლის ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის ხორ­ცი­ელ გვარ­ტო­მო­ბას, რამ­დე­ნა­დაც ის მა­ნამ­დე მა­თემ და ლუ­კამ აღ­წე­რა, მაგ­რამ იწ­ყებს ღვთის­მეტ­ყვე­ლე­ბით, რად­გა­ნაც, ალ­ბათ, ღვთის სუ­ლის მი­ერ მის­თვის იყო შე­მო­ნა­ხუ­ლი რო­გორც მათ­ზე უფ­რო აღ­მა­ტე­ბუ­ლი­სათ­ვის.

ამ­რი­გად, ეს ით­ქვა ჩვენს მი­ერ იო­ა­ნეს სა­ხა­რე­ბის წე­რი­ლის შე­სა­ხებ, ზე­მოთ გა­ნი­მარ­ტა მარ­კო­ზის სა­ხა­რე­ბის და­წე­რის მი­ზე­ზი. ლუ­კა კი, რო­დე­საც იწ­ყებს, თვი­თო­ნაც წა­უმძღვა­რებს წინ მი­სი სა­ხა­რე­ბის და­წე­რის მი­ზეზს, თუ რის გა­მო შე­ად­გი­ნა; გან­მარ­ტავს, რომ მა­შინ რო­ცა სხვა მრა­ვალ­მა და­ას­წრო ამ ამ­ბებ­ზე თხრო­ბის გად­მო­ცე­მა, რო­მელ­თა სიტ­ყვე­ბიც მან სრულ­ყო, აუ­ცი­ლებ­ლად ჩათ­ვა­ლა, რომ ჩა­მო­ვე­შო­რე­ბი­ეთ სხვე­ბის სა­ეჭ­ვო შე­ხე­დუ­ლე­ბის­გან; და იმ საქ­მე­ე­ბის უსაფრთხო თხრო­ბა, რომ­ლის ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა თვი­თონ საკ­მა­რი­სად მი­ი­ღო პავ­ლეს­თან ერ­თად ყოფ­ნი­სა და ცხოვ­რე­ბი­სა­გან, და და­ნარჩე­ნი მო­ცი­ქუ­ლებ­თან სა­უბ­რე­ბი­და­ნაც შემ­წე­ო­ბის მქო­ნემ სა­კუ­თა­რი სა­ხა­რე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით გად­მო­ცა. აწ ეს ვიკ­მა­როთ მათ შე­სა­ხებ; თა­ვის დრო­ზე კი ვეც­დე­ბით, უფ­რო დაწ­ვრი­ლე­ბით გან­ვმარ­ტოთ ძვე­ლე­ბის გად­მო­ცე­მის მეშ­ვე­ო­ბით მათ შე­სა­ხებ სხვა­თა ნათ­ქვა­მი.

იო­ა­ნეს ნა­წერ­თა­გან გარ­და სა­ხა­რე­ბი­სა პირ­ვე­ლი ეპის­ტო­ლეც არა­სა­ეჭ­ვოდ არის აღი­ა­რე­ბუ­ლი თა­ნა­მედ­რო­ვე­თა­გან და ძველ­თა­გა­ნაც, მაგ­რამ სა­და­ვოა და­ნარჩე­ნი ორი, "გა­მოც­ხა­დე­ბის" შე­სა­ხე­ბაც ამ ჟა­მამ­დე მრა­ვალ­თა შო­რის არის აზ­რი გა­ყო­ფი­ლი; ესეც მსგავ­სად­ვე იქ­ნე­ბა თა­ვის დრო­ზე ნაჩვე­ნე­ბი და ძვე­ლე­ბის მოწ­მო­ბის მოხ­მო­ბით გან­სჯი­ლი.

 
XXV

კე­თილ­გო­ნივ­რუ­ლი იქ­ნე­ბა, აქ შე­მო­იკ­რი­ბოს ახა­ლი აღთქმის ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი წე­რი­ლე­ბი. პირ­ვე­ლად და­წე­სე­ბუ­ლია სა­ხა­რე­ბა­თა წმინ­და ოთ­ხე­ული, რომ­ლებ­საც მოს­დევს მო­ცი­ქულ­თა საქ­მე­ე­ბის წე­რი­ლი; ამის შემ­დეგ პავ­ლეს ეპის­ტო­ლე­თა ჩა­მო­ნათ­ვა­ლი, რო­მელ­თა მომ­დევ­ნო არის იო­ა­ნეს ე. წ. პირ­ვე­ლი და მსგავ­სად­ვე პეტ­რეს შეწ­ყნა­რე­ბუ­ლი ეპის­ტო­ლე; მათ შემ­დეგ და­წე­სე­ბუ­ლია, თუ ჯერ უჩნს, იო­ა­ნეს გა­მოც­ხა­დე­ბა, რომ­ლის შე­სა­ხებ მო­საზ­რე­ბებს თა­ვის დრო­ზე გად­მოვ­ცემთ. ესე­ნი არის აღი­ა­რე­ბულ­თა შო­რის. სა­ეჭ­ვო, თუმ­ცა მრა­ვალ­თათ­ვის ცნო­ბილ წე­რი­ლებს მი­ე­კუთ­ვნე­ბა, ია­კო­ბი­სად წო­დე­ბუ­ლი ეპის­ტო­ლე, იუ­დას ეპის­ტო­ლე, პეტ­რეს მე­ო­რე ეპის­ტო­ლე, იო­ა­ნეს მე­ო­რე და მე­სა­მე ეპის­ტო­ლე­ე­ბად წო­დე­ბუ­ლი, მა­ხა­რებ­ლის ან სხვა მი­სი თა­ნა­მო­სა­ხე­ლის მი­ერ და­წე­რი­ლი[45]. ყალბ წიგ­ნებს შო­რის და­წე­სე­ბუ­ლია ასე­ვე პავ­ლეს საქ­მე­ე­ბის წიგ­ნი, ე. წ. "მწყემ­სი" და პეტ­რეს "გა­მოც­ხა­დე­ბა", მათ გარ­და ე. წ. "ბა­რა­ბა­ნას ეპის­ტო­ლე" და მო­ცი­ქუ­ლე­ბის ე. წ. "სწავ­ლე­ბე­ბი", და­მა­ტე­ბით კი, რო­გორც ვთქვი, თუ გნე­ბავთ, იო­ა­ნეს "გა­მოც­ხა­დე­ბა"; რო­მელ­საც, რო­გორც ვთქვი, ზო­გი­ერ­თე­ბი უარ­ყო­ფენ, სხვე­ბი კი აღ­რიც­ხა­ვენ აღი­ა­რე­ბულ­თა შო­რის. ზო­გი­ერ­თე­ბი მათ შო­რის აღ­ნუს­ხავს ებ­რა­ელ­თა სა­ხა­რე­ბა­საც, რო­მელ­საც ებ­რა­ელ­თა­გან გან­სა­კუთ­რე­ბით ისი­ნი შეჰ­ხა­რი­ან, ვინც ქრის­ტე მი­იღო. ეს ყვე­ლა, ალ­ბათ, სა­ეჭ­ვო­ებს მი­ე­კუთ­ვნე­ბა, მაგ­რამ მა­ინც იძუ­ლე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვით, შეგ­ვედ­გი­ნა მა­თი ჩა­მო­ნათ­ვა­ლი, რად­გან გა­დავწყვი­ტეთ სა­ეკ­ლე­სიო გად­მო­ცე­მის მი­ხედ­ვით ჭეშ­მა­რი­ტი, შე­უთ­ხზა­ვი და აღი­ა­რე­ბუ­ლი წე­რი­ლე­ბი გა­მოგ­ვერჩია მათ­გან განსხვა­ვე­ბუ­ლი, არა კა­ნო­ნი­კუ­რი, არა­მედ სა­და­ვო, თუმ­ცა სა­ეკ­ლე­სიო მწე­რალ­თა­გან მრა­ვალ­თათ­ვის ცნო­ბი­ლი წე­რი­ლე­ბის­გან; რა­თა გვცოდ­ნო­და ისი­ნი და ის წე­რი­ლე­ბიც, რომ­ლე­ბიც გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია მწვლებ­ლე­ბის მი­ერ მო­ცი­ქულ­თა სა­ხე­ლე­ბით, და რომ­ლე­ბიც შე­ი­ცა­ვენ სა­ხა­რე­ბებს, მა­გა­ლი­თად, პეტ­რეს, თო­მას და მა­ტა­თას, და მათ გარ­და სხვე­ბი­სას, ან "საქ­მე­ებს", მა­გა­ლი­თად, ან­დრი­ას, იო­ა­ნეს და სხვა მო­ცი­ქუ­ლე­ბის. არ­ცერთ სა­ეკ­ლე­სიო მწე­რალს არ მოს­ვლია აზ­რად რო­მე­ლი­მე მათ­გა­ნი მო­ნაც­ვლე­ო­ბის მი­ხედ­ვით მო­ეხ­სე­ნე­ბია თა­ვის ჩა­ნა­წე­რებ­ში. უფ­რო მე­ტიც, მა­თი წე­რის სტი­ლი მო­ცი­ქულ­თა ჩვე­უ­ლე­ბი­სა­გან განსხვავ­დე­ბა, მათ­ში გა­მოთ­ქმუ­ლი აზ­რი და შე­ხე­დუ­ლე­ბა დი­დად არ ეთან­ხმე­ბა მართლმა­დი­დებ­ლო­ბის ჭეშ­მა­რი­ტე­ბებს, და ნათ­ლად ჩანს, რომ მწვა­ლე­ბელ­თა მი­ერ არის შეთ­ხზუ­ლი; რის გა­მოც ისი­ნი არა ნა­ყალ­ბევ­თა შო­რის არის გან­წე­სე­ბუ­ლი, არა­მედ უკუგ­დე­ბე­ლია რო­გორც სრუ­ლი­ად უად­გი­ლო და უღ­მერ­თო[46].

 
XXVI

გა­და­ვი­დეთ მომ­დევ­ნო თხრო­ბა­ზე. სვი­მონ მოგ­ვი მე­ნან­დრემ[47] შეც­ვა­ლა; სა­ეშ­მა­კო მოქ­მე­დე­ბის მე­ო­რე ია­რა­ღი პირ­ველ­ზე ნაკ­ლე­ბად რო­დი წარ­მოჩნდა. ისიც სა­მა­რი­ტე­ლი იყო, მოგ­ვო­ბის მწვერ­ვა­ლი­სა­კენ კი წა­რე­მა­ტა არა­ნაკ­ლებ მოძღვრი­სა და მას­ზე უფ­რო დი­დი სას­წა­უ­ლე­ბი უხ­ვად აჩვე­ნა. ხო­ლო თა­ვის­თავ­ზე ამ­ბობ­და, რომ იყო მაც­ხო­ვა­რი, ადა­მი­ან­თა ხსნი­სათ­ვის ზე­მო­დან უხი­ლავ ეონ­თა­გან* წარ­მოგ­ზავ­ნი­ლი; ას­წავ­ლი­და, რომ სხვაგ­ვა­რად ვე­რა­ვინ, თვით ქვეყ­ნი­ე­რე­ბის შე­მოქ­მე­დი ან­გე­ლო­ზე­ბიც ვერ შეძ­ლებ­დნენ გა­დარჩე­ნას, თუ მა­ნამ­დე არ იქ­ნე­ბო­და გა­მოხ­სნი­ლი მის­გან მა­გი­უ­რი გა­მოც­დი­ლე­ბი­სა და ნათ­ლო­ბის გა­და­ცე­მის გზით, რომ­ლის ღირსქმნილ­ნი მა­რა­დი­ულ უკ­ვდა­ვე­ბას თვით ამ ცხოვ­რე­ბა­ში ეზი­ა­რე­ბოდ­ნენ, მე­ტად აღარ იქ­ნე­ბოდ­ნენ მოკ­ვდავ­ნი, დარჩე­ბოდ­ნენ სა­მა­რა­დი­სოდ უბე­რე­ბე­ლი და გახ­დე­ბოდ­ნენ უკ­ვდა­ვი. ამ ცნო­ბე­ბის მო­პო­ვე­ბა ად­ვი­ლია ირი­ნე­ო­სის წიგ­ნე­ბი­დან[48]. ვი­ცით, იუს­ტი­ნეც ამ­გვა­რად­ვე მო­იხ­სე­ნი­ებს სი­მონს და მის შე­სა­ხებ დას­ძენს: "ვი­ცით, რომ მე­ნან­დრე, რო­მე­ლიც სა­მა­რი­ტე­ლი იყო, კა­პა­რა­ტას სოფ­ლი­დან, გახ­და სი­მო­ნის მო­წა­ფე, იგიც დე­მო­ნე­ბის მი­ერ ჭკუ­ი­დან იქ­ნა გა­დაყ­ვა­ნი­ლი და ან­ტი­ო­ქი­ა­ში მყოფ­მა მრა­ვა­ლი შე­აც­დი­ნა მა­გი­უ­რი ხე­ლოვ­ნე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით. მათ არ­წმუ­ნებ­და, რომ იგი და მი­სი მიმ­დევ­რე­ბი არ მოკ­ვდე­ბოდ­ნენ და რომ ზო­გი­ერ­თი მი­სი მიმ­დე­ვა­რი, ვინც მას აღი­ა­რებს, ახ­ლაც [ცოც­ხა­ლი] არის"[49].

ამ­გვა­რად, ეშ­მა­კის აღძვრით იყო, რომ ქრის­ტი­ან­თა სა­ხელს შე­ფა­რე­ბუ­ლი ასე­თი მოგ­ვე­ბი ეს­წრა­ფოდ­ნენ მა­გი­ით ღვთის­მო­სა­ო­ბის დიდ სა­ი­დუმ­ლო­ზე ცი­ლის­წა­მე­ბას, და მა­თი მეშ­ვე­ო­ბით სუ­ლის უკ­ვდა­ვე­ბი­სა და მკვდარ­თა აღ­დგო­მის შე­სა­ხებ სა­ეკ­ლე­სიო მოძღვრე­ბის გა­ქი­ლი­კე­ბას. მაგ­რამ ისი­ნი, ვინც ისი­ნი [თა­ვის] მხსნე­ლე­ბად გა­ნაჩინა, გან­ვარ­დნენ ჭეშ­მა­რი­ტი სა­სო­ე­ბი­სა­გან.

----------------------------------------------------------------

* ბერძ. "საუკუნე". გნოსტიკოსებთან ზეციური არსება, იგივე ანგელოზი, თუმცა ღვთის თანაარსი - მთარგ.
XXVII

უკე­თურ­მა დე­მონ­მა, რო­დე­საც ვერ შეძ­ლო ქრის­ტეს მი­მართ ღვთის გან­მგებ­ლო­ბი­სა­გან სხვე­ბის ჩა­მო­შო­რე­ბა, აღ­მოაჩინა, რომ სხვა რა­მით შე­იპ­ყრობ­და მათ, და გა­და­ი­ბი­რა კი­დეც თა­ვის მხა­რე­ზე. პირ­ველ­მა ქრის­ტი­ა­ნებ­მა მათ შე­სა­ფე­რი­სად უწო­დეს ები­ო­ნე­ლე­ბი[50], რად­გან ქრის­ტეს შე­სა­ხებ გლა­ხა­კუ­რად და მდაბ­ლად ფიქ­რობ­დნენ. მიაჩნდათ, რომ იგი იყო უბ­რა­ლო და ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ადა­მი­ანი, რო­მე­ლიც მხო­ლოდ ზნე­ობ­რი­ვი წარ­მა­ტე­ბით იყო გა­მარ­თლე­ბუ­ლი, შო­ბი­ლი იყო მა­რი­ა­მი­სა და მის ქმრის შე­უღ­ლე­ბი­სა­გან. ისი­ნი მო­ით­ხოვ­დნენ ყვე­ლა­ნა­ი­რად რჯუ­ლის­მი­ე­რი მსხვერპლშე­წირ­ვის აღ­სრუ­ლე­ბას და ცხო­ნე­ბი­სათ­ვის საკ­მა­რი­სად არ მიიჩნევ­დნენ ქრის­ტე­სად­მი რწმე­ნა­სა და მის მი­ხედ­ვით ცხოვ­რე­ბას. ამათ გარ­და იყ­ვნენ სხვე­ბიც, ამა­ვე სა­ხე­ლის მა­ტა­რებ­ლე­ბი. ისი­ნი გა­ურ­ბოდ­ნენ მათ უც­ხო და უჩვე­უ­ლო გა­მო­ნათ­ქვა­მებს, არ უარ­ყოფ­დნენ, რომ უფა­ლი იშ­ვა ქალ­წუ­ლი­სა­გან და სუ­ლიწ­მინ­დი­სა­გან, მაგ­რამ მათ მსგავ­სად ისი­ნიც არ აღი­ა­რებ­დნენ, რომ იგი იყო წი­ნა­რე­არ­სე­ბუ­ლი ღმერ­თი, სიტ­ყვა და სიბრძნე. ამ­გვა­რად, მი­იქ­ცნენ პირ­ველ­თა უღ­მერ­თო­ე­ბი­სა­კენ, გან­სა­კუთ­რე­ბით მა­შინ რო­ცა რჯუ­ლის მი­ხედ­ვით ხორ­ცი­ელ მსა­ხუ­რე­ბი­სად­მი მი­დევ­ნე­ბას მათ მსგავ­სად­ვე ეშუ­რე­ბოდ­ნენ. ისი­ნი თვლიდ­ნენ, რომ აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო მო­ცი­ქუ­ლის (პავ­ლეს - მთარგ.) ყვე­ლა ეპის­ტო­ლის უარ­ყო­ფა, მას უწო­დებ­დნენ რჯუ­ლის­გან გან­დგო­მილს, სარ­გებ­ლობ­დნენ მხო­ლოდ ებ­რა­ელ­თა სა­ხა­რე­ბად წო­დე­ბუ­ლით, და­ნარჩენთ ნაკ­ლე­ბად უწევ­დნენ ან­გა­რიშს. შა­ბათს და სხვა იუ­და­ურ წე­სებს მათ მსგავ­სად იცავ­დნენ, მე­ო­რე მხრივ, უფ­ლის დღე­ებს ჩვენს მსგავ­სად მაც­ხოვ­რის აღ­დგო­მის მო­სახ­სე­ნებ­ლად აღ­ნიშ­ნავ­დნენ. ამი­ტომ ასე­თი ქცე­ვის გა­მო ამ­გვა­რი სა­ხე­ლი მო­ი­პო­ვეს, რად­გან ები­ო­ნელ­თა სა­ხე­ლი მა­თი აზ­როვ­ნე­ბის სიმ­წი­რეს წარ­მოაჩენს, ეს სა­ხე­ლი ებ­რა­ე­ლებ­თან ღა­რიბს ნიშ­ნავს.

 
XXVIII

ჩვენ მი­ვი­ღეთ [გად­მო­ცე­მა], რომ გან­სა­ხილ­ველ ჟამს სხვა მწვა­ლებ­ლო­ბის და­მა­არ­სე­ბე­ლი გახ­და კე­რინ­თო­სი[51]. გაი­ო­ზი[52], რომ­ლის სიტ­ყვე­ბი ზე­მოთ უკ­ვე გად­მო­ვე­ცი, თა­ვის ე. წ. გა­მოკ­ვლე­ვა­ში მის შე­სა­ხებ წერს შემ­დეგს:

"არა­მედ კე­რინ­თოს­საც გა­მოც­ხა­დე­ბე­ბის რო­გორც დი­დი მო­ცი­ქუ­ლის მი­ერ და­წე­რილ­თა მეშ­ვე­ო­ბით მოტ­ყუ­ე­ბით შე­მო­აქვს ჩვენ­ში სას­წა­უ­ლე­ბი რო­გორც ან­გე­ლოზ­თა მი­ერ მის­თვის ნაჩვე­ნე­ბი. იგი ამ­ბობს, რომ აღ­დგო­მის შემ­დეგ ქრის­ტეს სა­მე­ფო იქ­ნე­ბა დე­და­მი­წა­ზე და იე­რუ­სა­ლიმ­ში ხორ­ცი­ე­ლად მო­ქა­ლა­ქე­ნი კვლავ გუ­ლისთქმებ­სა და სი­ა­მოვ­ნე­ბებს და­ე­მო­ნე­ბი­ან. და საღ­ვთო წე­რილ­თა მტე­რი მოტ­ყუ­ე­ბის სურ­ვი­ლით ამ­ბობს, რომ ქორ­წი­ნე­ბის დღე­სას­წა­უ­ლი ათა­სი წე­ლი გას­ტანს".

აგ­რეთ­ვე დი­ო­ნი­სე, ჩვენს დრო­ში ალექ­სან­დრი­ის დი­ო­ცეზ­ში ეპის­კო­პო­სო­ბის მიმ­ღე­ბი, რო­დე­საც "აღთქმე­ბის შე­სა­ხებ"[53] მე­ო­რე წიგ­ნში სა­უბ­რობს იო­ა­ნეს გა­მოც­ხა­დე­ბის შე­სა­ხებ, რო­გორც ამ კაც­ზე არ­სე­ბუ­ლი უძ­ვე­ლე­სი გად­მო­ცე­მი­დან მო­იხ­სე­ნი­ებს შემ­დეგს: "სარ­წმუ­ნოა, რომ კე­რინ­თოს­მა, მის­გან წო­დე­ბულ კე­რინ­თი­ა­ნელ­თა მწვა­ლებ­ლო­ბის და­მა­არ­სე­ბელ­მა, მო­ი­სურ­ვა, მის­თვის თა­ვი­სი სა­ხე­ლი და­ერ­ქმია. ეს არის მი­სი მოძღვრე­ბის დოგ­მა­ტი, რომ იქ­ნე­ბა ქრის­ტეს მი­წი­ე­რი სა­მე­ფო, და რაც თვი­თონ ეწა­და, სხე­უ­ლის­მოყ­ვა­რე­სა და სრუ­ლი­ად ხორ­ცი­ელს, ისეთ მო­მა­ვალ­ზე ოც­ნე­ბობ­და, მუც­ლი­სა და მუც­ლის ქვე­და [ნა­წი­ლის] დაკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბა­ზე, ე. ი. საჭ­მე­ლით, სას­მე­ლი­თა და ქორ­წი­ნე­ბე­ბით; და ფიქ­რობ­და მათ გა­კე­თილ­შო­ბი­ლე­ბას დღე­სას­წა­უ­ლე­ბით, მსხვერპლშე­წირ­ვე­ბი­თა და საკ­ლა­ვე­ბით".

ეს თქვა დი­ო­ნი­სემ, ირი­ნე­ოს­მა კი მი­სი ზო­გი ენი­თუთ­ქმე­ლი ცრუ შე­ხე­დუ­ლე­ბა "მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ" ნაშ­რო­მის პირ­ველ წიგ­ნში გად­მოს­ცა[54], მე­სა­მე წიგ­ნში კი და­უ­ვიწ­ყა­რი ის­ტო­რი­აც გვა­უწ­ყა წე­რი­ლო­ბით. რო­გორც პო­ლი­კარ­პეს­გან[55] გად­მო­ცე­მულს მოგ­ვით­ხრობს, რომ ერ­თხელ იო­ა­ნე მო­ცი­ქუ­ლი აბა­ნო­ში და­სა­ბა­ნად შე­ვი­და, მაგ­რამ რო­დე­საც გა­იგო, რომ შიგ­ნით იმ­ყო­ფე­ბო­და კე­რინ­თო­სი, მი­ა­ტო­ვა ის ად­გი­ლი და გა­რეთ გა­მო­ვარ­და, რა­თა არ შე­ყოვ­ნე­ბუ­ლი­ყო იქ და არ ჩა­მოქ­ცე­ო­და ჭე­რი, იგი­ვე ურჩია მას­თან ერ­თად მყოფ­თაც და უთ­ხრა: "გა­ვიქ­ცეთ, აბა­ნო არ და­ინ­გრეს, რად­გან შიგ­ნით იმ­ყო­ფე­ბა ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის მტე­რი კე­რინ­თო­სი"[56].

 
XXIX

ამა­ვე დროს მცი­რე ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში იარ­სე­ბა ე. წ. ნი­კო­ლა­ელ­თა ერეს­მა[57], რო­მელ­საც იო­ა­ნეს "გა­მოც­ხა­დე­ბაც" ახ­სე­ნებს (იხ. გა­მოც. 2,6‑15). ესე­ნი იქა­დოდ­ნენ ნი­კო­ლო­ზით რო­მე­ლიც იყო სტე­ფა­ნეს­თან ერ­თად მო­ცი­ქულ­თა მი­ერ სა­ში­ნაო საქ­მე­ე­ბის მსა­ხუ­რე­ბი­სათ­ვის ხელ­დას­ხმულ დი­ა­კონ­თა­გან ერთ-ერ­თი. კლი­მენ­ტი ალექ­სან­დრი­ე­ლი "სტრო­მა­ტე­ბის" მე­სა­მე წიგ­ნში მის შე­სა­ხებ სიტ­ყვა­სიტ­ყვით ამას მოგ­ვით­ხრობს: "ამ­ბო­ბენ, რომ მას ჰყავ­და კე­თილ­სა­ხო­ვა­ნი ცო­ლი. მაც­ხოვ­რის ამაღ­ლე­ბის შემ­დეგ მო­ცი­ქუ­ლე­ბი მას ეჭ­ვი­ა­ნო­ბის გა­მო კიც­ხავ­დნენ; მან კი ცო­ლი გა­მო­იყ­ვა­ნა შუ­ა­ში და სთა­ვა­ზობ­და მას­თან ქორ­წი­ნე­ბის ნე­ბის­მი­ერ მსურ­ველს. ამ­ბო­ბენ, ეს საქ­ცი­ე­ლი ამ სიტ­ყვე­ბის შე­დე­გი იყო: "ხორცს ცუ­დად უნ­და მო­ეპ­ყრა", და მარ­ტი­ვად და გა­მო­უ­ძი­ებ­ლად ნათ­ქვა­მი­სა და ნაქ­მნა­რის მიმ­დევ­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც მის მწვა­ლებ­ლო­ბას მის­დევ­დნენ, აღ­ვი­რახ­სნილ გარყვნი­ლე­ბას სჩა­დი­ოდ­ნენ. გა­მი­გია, რომ ნი­კო­ლო­ზი სხვა არ­ცერთ ქალ­თან არ ყო­ფი­ლა გარ­და იმი­სა, ვის­ზეც და­ქორ­წინ­და, მის შვილ­თა­გან ქა­ლე­ბი ქალ­წუ­ლე­ბად და­ბერ­დნენ, ვა­ჟე­ბი კი გა­უხრწნე­ლი დარჩნენ. მა­შინ რო­ცა ეს ასე იყო, მო­ცი­ქულ­თა წი­ნა­შე ეჭ­ვმი­ტა­ნი­ლი ცო­ლის წარ­დგი­ნე­ბა იყო ვნე­ბე­ბის გან­დევ­ნა და "ხორ­ცი­სად­მი ცუ­დად მოპ­ყრო­ბით" სა­წა­დელ სი­ა­მოვ­ნე­ბა­თა­გან თავ­შე­კა­ვე­ბას ას­წავ­ლი­და. ვფიქ­რობ, რომ არ სურ­და მაც­ხოვ­რის მცნე­ბის მი­ხედ­ვით "რი უფ­ლის მო­ნო­ბა", სი­ა­მოვ­ნე­ბი­საც და უფ­ლი­საც. ამ­ბო­ბენ, რომ მა­თეც ასე ას­წავ­ლი­და[58], "ხორ­ცთან ბრძო­ლას და ცუ­დად მოპ­ყრო­ბას და მი­სი სი­ა­მოვ­ნე­ბის­თვის არ­და­ნე­ბე­ბას, ხო­ლო სუ­ლის ზრდას რწმე­ნი­სა და ცოდ­ნის მეშ­ვე­ო­ბით"[59]. ამ­რი­გად, ეს ვიკ­მა­როთ მათ შე­სა­ხებ, რომ­ლე­ბიც გან­სა­ხილ­ველ ჟამს ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა­ზე არა­მარ­თე­ბუ­ლად მსჯე­ლობ­დნენ და სიტ­ყვა­ზე სწრა­ფად სრუ­ლი­ად გაქ­რნენ.

 
XXX

კლი­მენ­ტი, ვი­სი სიტ­ყვე­ბიც ახ­ლა­ხან წა­ვი­კით­ხეთ, ზე­მოთ­ქმუ­ლის შემ­დეგ ქორ­წი­ნე­ბის უარ­მყო­ფელ­თა გა­მო ჩა­მოთ­ვლის ქორ­წი­ნე­ბა­ში მყოფ მო­ცი­ქუ­ლებს და ამ­ბობს: "ანუ მო­ცი­ქუ­ლებ­საც არ მო­ი­წო­ნე­ბენ? რა­მე­თუ პეტ­რემ და ფი­ლი­პემ ბავ­შვე­ბი გააჩი­ნეს, ფი­ლი­პემ კი ქა­ლიშ­ვი­ლე­ბი გა­ათ­ხო­ვა, არც პავ­ლე ამ­ბობს უარს რო­მე­ლი­ღაც ეპის­ტო­ლე­ში, მი­მარ­თოს მე­უღ­ლეს (შდრ. ფილ. 4,3), რო­მე­ლიც თან არ წა­იყ­ვა­ნა მსა­ხუ­რე­ბის შემ­სუ­ბუ­ქე­ბის გა­მო" (კლიმ. სტრომ. 3, 52. 53). რო­დე­საც ესე­ნი ვახ­სე­ნეთ, მო­საწ­ყე­ნი არ იქ­ნე­ბა სხვა, მო­სა­ყო­ლად ღი­რე­ბუ­ლი ის­ტო­რი­ის გად­მო­ცე­მაც, რო­მელ­საც "სტრო­მა­ტე­ბის" მეშ­ვი­დე წიგ­ნში ასე აღ­წერს: "ამ­ბო­ბენ, რო­დე­საც ნე­ტარ­მა პეტ­რემ ნა­ხა, რომ მი­სი ცო­ლი სიკ­ვდი­ლის პი­რას იმ­ყო­ფე­ბო­და, გა­უ­ხარ­და მი­სი [ღვთის­გან] მოხ­მო­ბი­სა და შინ დაბ­რუ­ნე­ბის გა­მო, და სა­ხე­ლით მი­მარ­თავ­და, და მო­უ­წო­დებ­და მას მთე­ლი გუ­ლით შე­გო­ნე­ბი­თა და ნუ­გე­შის­ცე­მით: "გახ­სოვ­დეს უფა­ლი". ასე­თი იყო ნე­ტარ­თა ქორ­წი­ნე­ბა და უსაყ­ვარ­ლე­სის მი­მართ სრუ­ლი კე­თილ­გან­წყო­ბა"[60]. ეს თე­მი­სათ­ვის შე­სა­ბა­მი­სად წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ამ­ბე­ბი, აქ ჩემს მი­ერ ჯე­როვ­ნად იქ­ნა გად­მო­ცე­მუ­ლი.
XXXI

პავ­ლე­სა და პეტ­რეს აღ­სას­რუ­ლის ჟა­მი და სა­ხე, და ცხოვ­რე­ბი­დან წას­ვლის შემ­დეგ მა­თი მკვიდ­რო­ბის ად­გილ­მდე­ბა­რე­ო­ბა ზე­მოთ უკ­ვე აღი­წე­რა ჩვენს მი­ერ. იო­ა­ნეს [აღ­სას­რუ­ლის] ჟამ­ზეც ით­ქვა, ხო­ლო მი­სი დამ­კვიდ­რე­ბის ად­გი­ლი პო­ლიკ­რა­ტეს (იგი ეფე­სოს დი­ო­ცეზ­ში ეპის­კო­პო­სი იყო) ეპის­ტო­ლი­დან ჩანს, რო­მე­ლიც რო­მა­ელ­თა ეპის­კო­პოს ვიქ­ტორს[61] მის­წე­რა. მას­თან ერ­თად იგი ფი­ლი­პე მო­ცი­ქულ­საც და მის ქა­ლიშ­ვი­ლებ­საც ასე მო­იხ­სე­ნი­ებს: "რად­გან ასი­ა­ში შეს­ვე­ნე­ბუ­ლი არი­ან დი­დი მნა­თო­ბე­ბი; რომ­ლე­ბიც აღ­დგე­ბი­ან უკა­ნას­კნელ დღეს, უფ­ლის მოს­ვლი­სას, რო­დე­საც მოგ­ვევ­ლი­ნე­ბა დი­დე­ბით ცი­დან და მო­ი­ძი­ებს ყვე­ლა წმინ­დანს, ფი­ლი­პეს, ერთ-ერთს თორ­მეტ მო­ცი­ქულ­თა­გან, რო­მე­ლიც დას­ვე­ნე­ბუ­ლია ჰი­ე­რო­პოლ­ში მის ორ ქალ­წუ­ლე­ბად და­ბე­რე­ბულ ასულ­თან ერ­თად, და მის სხვა ასულ­თან სუ­ლიწ­მინ­დით მოღ­ვა­წეს­თან ერ­თად ეფე­სო­ში გა­ნის­ვე­ნებს. აგ­რეთ­ვე იო­ანე, უფ­ლის მკერ­დზე მიყრდნო­ბი­ლი, რო­მე­ლიც გახ­და პე­ტა­ლის[62] მა­ტა­რე­ბე­ლი მღვდე­ლი, მო­წა­მე და მოძ­ღვა­რი, იგიც ეფე­სო­ში გა­ნის­ვე­ნებს". ეს გვი­ამ­ბო მა­თი აღ­სას­რუ­ლის შე­სა­ხებ.

იმ გაი­ო­ზის დი­ა­ლოგ­ში, რო­მე­ლიც ზე­მოთ გაკ­ვრით ვახ­სე­ნეთ, პროკ­ლე, ვი­საც იგი ეკა­მა­თე­ბო­და, ფი­ლი­პე­სა და მი­სი ქა­ლიშ­ვი­ლე­ბის აღ­სას­რუ­ლის შე­სა­ხებ ზე­მოთ­ქმულ­თან თან­ხმო­ბა­ში ამ­ბობს შემ­დეგს: "მის შემ­დეგ ფი­ლი­პეს ოთ­ხი ასუ­ლი, რომ­ლე­ბიც იყ­ვნენ წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბი, ცხოვ­რობ­და ასი­ის ქა­ლაქ ჰი­ე­რო­პოლ­ში; მა­თი საფ­ლა­ვი არის იქ და ასე­ვე მა­თი მა­მი­საც". ამას ამ­ბობს იგი. ხო­ლო ლუ­კა "მო­ცი­ქულ­თა საქ­მე­ებ­ში" რო­დე­საც ახ­სე­ნებს ფი­ლი­პეს ასუ­ლებს, რომ­ლე­ბიც იუ­დე­ის კე­სა­რი­ა­ში მა­მას­თან ერ­თად ცხოვ­რობ­დნენ და წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლუ­რი მად­ლით იყ­ვნენ ღირსქმნი­ლი, სიტ­ყვა-სიტ­ყვით ასე ამ­ბობს: "მი­ვე­დით კე­სა­რი­აში, და რო­დე­საც შე­ვე­დით ფი­ლი­პე მა­ხა­რებ­ლის, ერთ-ერ­თი შვიდ­თა­გა­ნის სახ­ლში, დავრჩით მას­თან. მას ჰყავ­და ოთ­ხი ასუ­ლი ქალ­წუ­ლი, რომ­ლე­ბიც იყ­ვნენ წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბი" (საქ­მე. 21, 8‑9).

ამ­გვა­რად, ეს არის ჩვე­ნამ­დე მოღ­წე­უ­ლი ცოდ­ნა მო­ცი­ქულ­თა და სა­მო­ცი­ქუ­ლო ჟამ­თა, მა­თი წმინ­და წე­რი­ლე­ბი­სა და იმ სა­ეჭ­ვო წიგ­ნე­ბის შე­სა­ხებ, რომ­ლე­ბიც მსგავ­სად­ვე უმ­რავ­ლე­სო­ბა ეკ­ლე­სი­ებ­ში მრა­ვალ­თა მი­ერ სა­ჯა­როდ იკით­ხე­ბა, და მათ შე­სა­ხებ, რომ­ლე­ბიც არის მთლი­ა­ნად ნა­ყალ­ბე­ვი და სა­მო­ცი­ქუ­ლო მართლმა­დი­დებ­ლო­ბი­სა­გან უც­ხო. გა­და­ვი­დეთ მომ­დევ­ნო ამ­ბავ­ზე.

 
XXXII

გად­მო­ცე­მა მოგ­ვით­ხრობს, რომ ნე­რო­ნი­სა და დო­მი­ცი­ა­ნეს შემ­დეგ იმ იმ­პე­რა­ტო­რის დროს, რომ­ლის ზე­ო­ბის პე­რი­ოდ­საც ამ­ჟა­მად ვიკ­ვლევთ, ზო­გი­ერთ ქა­ლაქ­ში ხალ­ხი აღ­დგა და ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ აღ­ძრა დევ­ნუ­ლე­ბა. გვსმე­ნია, რომ ამა­ვე დროს კლე­ო­პას ძე სვი­მონ­მა, რო­მე­ლიც რო­გორც აღ­ვნიშ­ნეთ იე­რუ­სა­ლი­მის ეკ­ლე­სი­ა­ში რი­გით მე­ო­რე ეპის­კო­პო­სად და­ი­ნიშ­ნა, მო­წა­მე­ობ­რი­ვად და­ას­რუ­ლა სი­ცოც­ხლე. და ამის მოწ­მე არის თვით ეს ჰე­გე­სი­პე, რომ­ლის გა­მოკ­რე­ბი­ლი სიტ­ყვე­ბი ად­რე უკ­ვე გა­მო­ვი­ყე­ნეთ. იგი მოგ­ვით­ხრობს რო­მე­ლი­ღაც მწვა­ლებ­ლე­ბის შე­სა­ხებ და გვიხ­სნის, თუ რო­გორ ით­მენ­და ქრის­ტი­ა­ნად გაც­ხა­დე­ბუ­ლი (სვი­მონ კლე­ო­პას ძე - მთარგ.) ამ დროს მათ მი­ერ წა­ყე­ნე­ბულ ბრალ­დე­ბებს, სხვა­დას­ხვა სა­ხის სა­ტან­ჯვე­ლე­ბით ეწა­მე­ბო­და მრა­ვა­ლი დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში თვით მსა­ჯუ­ლი­სა და მას­თან მყოფ­თა გა­სა­ოც­რად, და აღეს­რუ­ლა უფ­ლის ვნე­ბი­სად­მი მიმ­სგავ­სე­ბით; მაგ­რამ არა­ფე­რია უკე­თე­სი, ვიდ­რე თვი­თონ მწერ­ლის­გან მოს­მე­ნა, რო­მე­ლიც სიტ­ყვა­სიტ­ყვით ასე მოგ­ვით­ხრობს: "მათ­გან, ცხა­დია, მწვა­ლე­ბელ­თა­გან, ზო­გი­ერ­თებ­მა სვი­მონ კლე­ო­პას ძეს, რო­გორც და­ვი­თის ჩა­მო­მა­ვალს და ქრის­ტი­ანს ბრა­ლი დას­დეს და ამ­გვა­რად ეწა­მა ასო­ცი წლის ასაკ­ში კე­ი­სარ ტრაი­ა­ნე­სა და კონ­სულ ატი­კუ­სის დროს". იგი ამ­ბობს, რომ იმ დროს, რო­ცა ეძებ­დნენ იუ­დე­ველ­თა სა­მე­ფო ტო­მი­დან ჩა­მო­მა­ვალთ, შე­იპ­ყრეს მი­სი ბრალ­მდებ­ლე­ბიც, რო­გორც სა­მე­ფო გვა­რი­სა­ნი. გო­ნივ­რუ­ლი იქ­ნე­ბა ვთქვათ, რომ სვი­მო­ნი იყო უფ­ლის ერთ-ერ­თი თვით­მხილ­ვე­ლი და უშუ­ა­ლო მსმე­ნე­ლი, ამის მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბად კი გა­მოდ­გე­ბა მი­სი ცხოვ­რე­ბის დრო­ის ხანგრძლი­ვო­ბა და სა­ხა­რე­ბებ­ში კლე­ო­პას ცო­ლის მა­რი­ა­მის (სვი­მო­ნი, რომ მი­სი ძე არის, ზე­მოთ აჩვე­ნა თხრო­ბამ) მოხ­სე­ნი­ება.

იგი­ვე მწე­რა­ლი მაც­ხოვ­რის ე. წ. ძმა­თა­გან ერ­თის, სა­ხე­ლად იუ­დას სხვა შვი­ლიშ­ვი­ლებ­ზე ამ­ბობს, რომ ამა­ვე იმ­პე­რა­ტო­რის ზე­ო­ბის ჟა­მამ­დე ცხოვ­რობ­დნენ. ამას გვი­ამ­ბობს დო­მი­ცი­ა­ნეს დროს ქრის­ტეს რწმე­ნის გა­მო მა­თი მო­წა­მე­ო­ბის შე­სა­ხებ უკ­ვე გად­მო­ცე­მუ­ლი თხრო­ბის შემ­დეგ, ხო­ლო წერს ასე: "მო­ვიდ­ნენ და წი­ნამძღვრობ­დნენ ყვე­ლა ეკ­ლე­სი­ას რო­გორც მო­წა­მე­ე­ბი და უფ­ლის გვა­რის ჩა­მო­მავ­ლე­ბი. ისი­ნი ცოც­ხა­ლი იყ­ვნენ კე­ი­სარ ტრაი­ა­ნემ­დე, რო­დე­საც მთელ ეკ­ლე­სი­ა­ში ღრმა მშვი­დო­ბა სუ­ფევ­და, ვიდ­რე უფ­ლის ბი­ძაშ­ვილს, ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ სვი­მონ კლე­ო­პას ძეს, მწვა­ლებ­ლებ­მა ცი­ლი არ დას­წა­მეს და ბრა­ლი დას­დეს იმა­ვე და­ნა­შა­ულ­ში კონ­სულ ატი­კუ­სის წი­ნა­შე. მას ტან­ჯავ­დნენ მრა­ვა­ლი დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში და და­ა­მოწ­მა ისე, რომ ყვე­ლას და თვით კონ­სულ­საც ძა­ლი­ან გა­უკ­ვირ­და, თუ რო­გორ ით­მენ­და ასო­ცი წლის ასაკ­ში, და ბრძა­ნა ჯვარს ეც­ვათ იგი"[63].

გარ­და ამი­სა იგი­ვე მწე­რა­ლი მოგ­ვით­ხრობს გან­სა­ხილ­ველ ჟამს მომ­ხდარ მოვ­ლე­ნებ­ზე. გვი­ამ­ბობს, თუ რო­გორ ინარჩუ­ნებ­და ეკ­ლე­სია იმ დრომ­დე წმინ­და და უხრწნელ სი­ქალ­წუ­ლეს მათ­გან, რომ­ლე­ბიც თუ­კი არ­სე­ბობ­დნენ, ვი­ღაც-ვი­ღა­ცე­ე­ბი უსი­ნათ­ლო რამ წყვდი­ად­ში რო­გორც სო­რო­ში და­მა­ლულ­ნი, ცდი­ლობ­დნენ უფ­ლის ქა­და­გე­ბის წმინ­და კა­ნო­ნის გახრწნას. რო­გორც კი მო­ცი­ქულ­თა წმინ­და ქო­რო სხვა­დას­ხვა სა­ხით აღეს­რუ­ლა და სა­კუ­თა­რი ყუ­რით საღ­ვთო სიბრძნის სმე­ნის ღირსქმნილ­თა ეს თა­ო­ბა წა­ვი­და, მა­შინ უღ­მერ­თო საც­თუ­რის შეთ­ქმუ­ლე­ბას და­ე­დო სა­თა­ვე იმ სხვაგ­ვა­რად დამ­მოძღვრავ­თა სიც­რუ­ის მეშ­ვე­ო­ბით, რომ­ლებ­მაც, რო­დე­საც მო­ცი­ქულ­თა­გან უკ­ვე აღა­რა­ვინ იყო დარჩე­ნი­ლი, თავ­ხე­დუ­რად სცა­დეს, ჭეშ­მა­რი­ტი ქა­და­გე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ ცრუ ცოდ­ნა ექა­და­გათ.

 
XXXIII

მა­შინ ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ მრა­ვალ ად­გი­ლას ისე­თი დევ­ნუ­ლე­ბა გავ­რცელ­და, რომ პლი­ნი­უს სე­კუნ­დუ­სი[64], ყვე­ლა­ზე გა­მოჩე­ნი­ლი მმარ­თვე­ლი, შეძ­რა მო­წა­მე­თა სიმ­რავ­ლემ და იმ­პე­რა­ტორს აც­ნო­ბა რწმე­ნის გა­მო და­ღუ­პულ­თა სიმ­რავ­ლის შე­სა­ხებ. [ეპის­ტო­ლე­ში] აუწ­ყებს, რომ, რო­გორც გა­იგო, ისი­ნი რა­ი­მე მკრე­ხე­ლო­ბას და უკა­ნო­ნო­ბას არ სჩა­დი­ან, გარ­და იმი­სა, რომ გან­თი­ა­დი­სას იკ­რი­ბე­ბი­ან და ქრის­ტეს რო­გორც ღმერთს უგა­ლო­ბენ, ხო­ლო მრუ­შო­ბას, მკვლე­ლო­ბას და მათ მსგავს კა­ნონ­სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო და­ნა­შა­უ­ლებს კრძა­ლა­ვენ და ყვე­ლა­ფერს კა­ნო­ნე­ბის თა­ნახ­მად აკე­თე­ბენ[65]. პა­სუ­ხად ტრაი­ა­ნემ ასე­თი ბრძა­ნე­ბა გა­მოს­ცა, რომ ქრის­ტი­ან­თა ტო­მი არ ეძებ­ნათ, ხო­ლო ვი­საც წა­აწ­ყდე­ბოდ­ნენ და­ე­სა­ჯათ66. ამით გარ­კვე­ულ­წი­ლად დევ­ნის უაღ­რე­სად შე­მა­წუ­ხე­ბე­ლი მუ­ქა­რა ჩაც­ხრა, მაგ­რამ არა ნაკ­ლე­ბი სა­ბა­ბი დარჩა მათ­თვის, რომ­ლებ­საც სურ­დათ ჩვენ­თვის ბო­რო­ტე­ბის გა­კე­თე­ბა. ზოგ­ჯერ ხალ­ხი, ზოგ­ჯერ კი ად­გი­ლობ­რი­ვი ხე­ლი­სუ­ფალ­ნი ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ აწ­ყობ­დნენ შეთ­ქმუ­ლე­ბებს ისე, რომ აშ­კა­რა დევ­ნის გა­რე­შე პრო­ვინ­ცი­ებ­ში აღეგ­ზნე­ბო­და ნა­წი­ლობ­რი­ვი შე­მო­ტე­ვე­ბი და მრა­ვა­ლი მორ­წმუ­ნე სხვა­დას­ხვა მო­წა­მე­ო­ბის გზით იბ­რძო­და. ეს ის­ტო­რია ავი­ღეთ ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი რო­მა­ე­ლი ტერ­ტე­ლი­ა­ნეს აპო­ლო­გი­ი­დან, რომ­ლის თარ­გმანს აქვს შემ­დე­გი სა­ხე: "აღ­მო­ვაჩი­ნეთ ჩვე­ნი ძებ­ნის აკ­რძალ­ვა. რად­გან პრო­ვინ­ცი­ის მმარ­თველ­მა პლი­ნი­უს სე­კუნ­დუს­მა მას შემ­დეგ, რაც და­სა­ჯა ზო­გი­ერ­თი ქრის­ტი­ა­ნი და ღირ­სე­ბი­სა­გან გა­ნაგ­დო, შეშ­ფოთ­და მა­თი მრა­ვალ­რიც­ხოვ­ნე­ბით, და რად­გან არ უწ­ყო­და, თუ რო­გორ უნ­და მოქ­ცე­ო­და და­ნარჩე­ნებს, მი­მარ­თა იმ­პე­რა­ტორ ტრაი­ა­ნეს. მას აც­ნო­ბებს: გარ­და იმი­სა, რომ არ სურთ კერ­პე­ბის მსა­ხუ­რე­ბა, რა­ი­მე და­ნა­შა­უ­ლი ვერ აღ­მო­ვაჩი­ნე მათ შო­რის, ატ­ყო­ბი­ნებს იმა­საც, რომ ქრის­ტი­ა­ნე­ბი დგე­ბი­ან გან­თი­ა­დი­სას და ქრის­ტეს რო­გორც ღმერთს უგა­ლო­ბენ და მა­თი მეც­ნი­ე­რე­ბის დაც­ვის მიზ­ნით კრძა­ლა­ვენ მკვლე­ლო­ბას, მრუ­შო­ბას, სი­ხარ­ბეს, ქურ­დო­ბას და სხვა ამათ მსგავსს. ამი­ტომ ტრაი­ა­ნემ მო­წე­რა, რომ არ ეძებ­ნათ ქრის­ტი­ან­თა ტო­მი, მაგ­რამ თუ წა­აწ­ყდე­ბოდ­ნენ და­ე­სა­ჯათ"[67]. ასე­თი ამ­ბე­ბი ხდე­ბო­და იმ დროს.

 
XXXIV

ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი იმ­პე­რა­ტო­რის მე­სა­მე წელს რო­მის ეპის­კო­პოს­თა მსა­ხუ­რე­ბა კლი­მენ­ტიმ გა­დას­ცა ევა­რეს­ტოსს[68] და მას შემ­დეგ, რაც ღვთის სიტ­ყვის სწავ­ლე­ბას ცხრა წე­ლი ხელმძღვა­ნე­ლობ­და, და­ტო­ვა ეს ცხოვ­რე­ბა.

 
XXXV

რო­დე­საც სვი­მო­ნი აღეს­რუ­ლა ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი სა­ხით, იე­რუ­სა­ლიმ­ში ეპის­კო­პო­სის საყ­და­რი ჩა­ი­ბა­რა ვინ­მე იუ­დე­ველ­მა, სა­ხე­ლად იუს­ტუს­მა[69], რო­მე­ლიც იყო იმ დროს ქრის­ტეს მორ­წმუ­ნე ამ­დე­ნი ათა­სი წი­ნა­დაც­ვე­თილ­თა­გან ერთ-ერ­თი.

 
XXXVI

იმ დროს ასი­ა­ში განთქმუ­ლი იყო მო­ცი­ქუ­ლებ­თან მო­სა­უბ­რე პო­ლი­კარ­პე, სმირ­ნის ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პო­სად უფ­ლის თვით­მხილ­ვე­ლე­ბი­სა და მსა­ხუ­რე­ბის მი­ერ ხელ­დას­ხმუ­ლი. მის დროს ცნო­ბი­ლი იყო პა­პი­ასი, ისიც ჰი­ე­რო­პო­ლის დი­ო­ცე­ზის ეპის­კო­პო­სი, უმ­რავ­ლეს ეკ­ლე­სი­ებ­ში ახ­ლაც სა­ხელ­განთქმუ­ლი ეგ­ნა­ტე[70], ან­ტი­ო­ქი­ა­ში პეტ­რეს შემ­დეგ მო­ნაც­ვლე­ო­ბის რი­გით მე­ო­რე ეპის­კო­პო­სად წილხვდო­მი­ლი. გად­მო­ცე­მა გვამ­ცნობს, რომ იგი სი­რი­ი­დან რო­მა­ელ­თა დე­და­ქა­ლაქ­ში იქ­ნა გაგ­ზავ­ნი­ლი ქრის­ტეს­თვის მოწ­მო­ბის გა­მო მხეც­თა­გან შე­საჭ­მე­ლად. იგი წა­იყ­ვა­ნეს ასი­ის გავ­ლით ყვე­ლა­ზე უსაფრთხო დაც­ვის თან­ხლე­ბით; და იმ დი­ო­ცე­ზებს, რო­მელ­თა ქა­ლა­ქებ­საც გა­ივ­ლი­და, სა­უბ­რე­ბი­თა და შე­გო­ნე­ბე­ბით გა­ნამ­ტკი­ცებ­და, რომ, პირ­ველ რიგ­ში, გან­სა­კუთ­რე­ბით თა­ვი და­ეც­ვათ მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბი­სა­გან, რომ­ლებ­მაც მა­შინ პირ­ვე­ლად წა­მოყ­ვეს თა­ვი და შე­ა­გო­ნებ­და, რომ მყა­რად ეპ­ყრათ მო­ცი­ქულ­თა გად­მო­ცე­მა, რაც მიაჩნდა, რომ უსაფრთხო­ე­ბის გა­მო აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო მა­თი წე­რი­ლო­ბით აღ­ბეჭ­დვა. ამ­გვა­რად, რო­დე­საც ჩა­ვი­და სმირ­ნა­ში, სა­დაც პო­ლი­კარ­პე იმ­ყო­ფე­ბო­და, ეფე­სო­ში ეკ­ლე­სი­ას მი­წე­რა ერ­თი ეპის­ტო­ლე, რო­მელ­შიც მო­იხ­სე­ნი­ებს მის მწყემსს ონი­სი­მეს, მე­ო­რე კი - მაგ­ნე­ზი­ა­ში მე­ან­დრე­ზე (აქაც კვლავ ახ­სე­ნებს ეპის­კო­პოს და­მასს), სხვა კი - ტრა­ლე­ში ეკ­ლე­სი­ას, რომ­ლის მე­თა­ური, რო­გორც მოგ­ვით­ხრობს, იმ დროს იყო პო­ლი­ბი­ო­სი[71]. მათ გარ­და რო­მა­ელ­თა ეკ­ლე­სი­ა­საც წერს, რო­მელ­საც თხოვ­ნას უგ­ზავ­ნის, რომ არ უშუ­ამ­დგომ­ლონ და წა­მე­ბის მის­თვის სა­წა­დე­ლი სა­ხე­ო­ბა არ გა­მოს­ტა­ცონ. ამ სიტ­ყვე­ბი­დან ზე­მოთ­ქმულ­თა საჩვე­ნებ­ლად ღირს, რომ გად­მო­ი­ცეს ყვე­ლა­ზე მცი­რე ამო­ნა­რი­დი. სიტ­ყვა­სიტ­ყვით წერს შემ­დეგ­ნა­ი­რად: "სი­რი­ი­დან რო­მამ­დე ვებრძვი მხე­ცებს მი­წი­სა და ზღვის გავ­ლით, ღა­მით და დღი­სით, მი­ჯაჭ­ვუ­ლი ვარ ათ "ლე­ო­პარ­დზე" (რაც არის ჯა­რის­კაც­თა რაზ­მი), რომ­ლებ­საც თუ კარ­გად მო­ეპ­ყრო­ბი, უა­რე­სე­ბი ხდე­ბი­ან, მა­თი უსა­მარ­თლო საქ­ცი­ე­ლე­ბით უფ­რო გან­ვის­წავ­ლე­ბი, "მაგ­რამ ამით არ ვარ გა­მარ­თლე­ბუ­ლი" (1 კორ. 4, 4). ვეს­წრა­ფი ჩემ­თვის გამ­ზა­დე­ბულ მხე­ცებს, ვლო­ცუ­ლობ კი­დე­ვაც, რომ ჩემ­თვის სწრა­ფი აღ­მოჩდნენ. მათ მო­ვე­ა­ლერ­სე­ბი კი­დე­ვაც, სწრა­ფად რომ შემ­ჭა­მონ, და რომ არ მოხ­დეს ისე, რო­გორც ზო­გი­ერთს არ შე­ე­ხო შე­ში­ნე­ბუ­ლი [მხე­ცი]. მაგ­რამ თუ არ მო­ი­სურ­ვე­ბენ, მე ვა­ი­ძუ­ლებ. ჩემ­თვის წა­დით დათ­მო­ბა­ზე. მე ვი­ცი რა მო­მი­ტანს სარ­გე­ბელს, ახ­ლა ვიწ­ყებ და­მო­წა­ფე­ბას. არა­ფე­რი მშურს არც ხი­ლულ­თა არც უხი­ლავ­თა, რა­თა შევხვდე იე­სო ქრის­ტეს. დე, მო­ვი­დეს ჩემ­ზე ცეც­ხლი, ჯვა­რი, მხეც­თა თავ­დას­ხმა, ძვლე­ბის გაბ­ნე­ვა, ასო­ე­ბის მოკ­ვე­თა, მთე­ლი სხე­უ­ლის დამტვრე­ვა, ეშ­მა­კის სა­ტან­ჯვე­ლე­ბი, ოღონდ შევხვდე იე­სო ქრის­ტეს!"[72]

და ეს ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი ქა­ლა­ქი­დან მი­წე­რა და­სა­ხე­ლე­ბულ ეკ­ლე­სი­ებს. უკ­ვე სმირ­ნის გა­რეთ მყო­ფი, ტრო­ა­და­დან ფი­ლა­დელ­ფი­ა­ში მყოფთ ესა­უბ­რე­ბა წე­რი­ლის მეშ­ვე­ო­ბით, ასე­ვე სმირ­ნელ­თა ეკ­ლე­სი­ა­საც და პი­რა­დად მათ წი­ნამძღვარს პო­ლი­კარ­პეს, ვი­საც რო­გორც სა­მო­ცი­ქუ­ლო კაცს ძა­ლი­ან კარ­გად იც­ნობ­და; და მას, რო­გორც ნამ­დვი­ლად კე­თილ მწყემსს, აბა­რებს ან­ტი­ო­ქი­ის სამწყსოს, და სთხოვს მას­ზე გულ­მოდ­გი­ნედ ზრუნ­ვას. სმირ­ნე­ლებს კი წერს და, არ ვი­ცი სა­ი­დან მო­აქვს ეს სიტ­ყვე­ბი, ქრის­ტეს შე­სა­ხებ გად­მო­ცემს: "მე კი ვი­ცი და მწამს იგი აღ­დგო­მის შემ­დე­გაც ხორ­ცით მყო­ფი. და რო­დე­საც იგი პეტ­რეს­თან მყო­ფებ­თან მი­ვი­და, უთ­ხრა მათ: "აი­ღეთ, გამ­სინ­ჯეთ მე და ნა­ხეთ, რომ არ ვარ უს­ხე­უ­ლო მოჩვე­ნე­ბა". და და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ გა­სინ­ჯეს იგი და იწა­მეს"[73].

მი­სი მო­წა­მე­ო­ბა იცო­და ირი­ნე­ოს­მაც, მის ეპის­ტო­ლე­ებს მო­იხ­სე­ნი­ებს და ამ­ბობს შემ­დეგს: "რო­გორც ამ­ბობს ერ­თი ჩვე­ნი­ანი, ვი­საც მი­ე­სა­ჯა ღვთი­სად­მი მოწ­მო­ბის გა­მო მხე­ცებ­თან მიგ­დე­ბა, "ღვთის ხორ­ბა­ლი ვარ და მხეც­თა კბი­ლე­ბით და­ვიფ­ქვი, რა­თა გავ­ხდე წმინ­და პუ­რი"[74].

პო­ლი­კარ­პეც მო­იხ­სე­ნი­ებს ამა­ვე ამ­ბებს მის გავ­რცე­ლე­ბულ ეპის­ტო­ლე­ში ფი­ლი­პელ­თა მი­მართ, რო­დე­საც ამ­ბობს ამ სიტ­ყვებს: "მო­გი­წო­დებთ ყვე­ლა თქვენ­განს, და­ე­მორჩი­ლოთ და იწვრთნე­ბო­დეთ მთე­ლი მოთ­მი­ნე­ბით, რაც თქვე­ნი თვა­ლე­ბით ნა­ხეთ არა მხო­ლოდ ნე­ტარ ეგ­ნა­ტე­ში, რუ­ფუს­სა და ზო­სი­მე­ში, არა­მედ სხვა თქვენ­თა­გან­შიც, და თვით პავ­ლე­შიც და სხვა მო­ცი­ქუ­ლებ­შიც; გწამ­დეთ, რომ ყვე­ლა ისი­ნი "ამა­ოდ არ დარ­ბოდ­ნენ" (ფილ. 2, 16; გალ. 2, 2), არა­მედ რწმე­ნი­თა და სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბით, და რომ "მათ­თვის გამ­ზა­დე­ბულ ად­გი­ლას" იმ­ყო­ფე­ბი­ან უფალ­თან, რო­მელ­საც თა­ნა­ევ­ნენ კი­დე­ვაც. რად­გან შე­იყ­ვა­რეს არა ახ­ლან­დე­ლი სა­უ­კუ­ნე, არა­მედ ჩვენს გა­მო მოკ­ლუ­ლი და ღვთის მი­ერ აღმდგა­რი". შემ­დეგ აგ­რძე­ლებს: "თქვენ და ეგ­ნა­ტე­მაც მომ­წე­რეთ, რომ თუ­კი ვინ­მე წა­ვი­დო­და სი­რი­აში, თქვე­ნი წე­რი­ლე­ბიც წა­ეღო. რა­საც ან მე გა­ვა­კე­თებ, თუ­კი ხელ­საყ­რე­ლი დრო მექ­ნე­ბა, ან­და გავ­გზავ­ნი ვინ­მეს, ვინც თქვე­ნი მაც­ნეც იქ­ნე­ბა. ეგ­ნა­ტეს ეპის­ტო­ლე­ები, მის მი­ერ ჩემ­თვის გა­მოგ­ზავ­ნი­ლი და სხვე­ბიც, რომ­ლე­ბიც ჩვენ­თან გვქონ­და, გა­მო­გიგ­ზავ­ნეთ თქვენ, რო­გორც მო­ით­ხო­ვეთ. ესე­ნი ერ­თვის ამ ეპის­ტო­ლეს, რო­მელ­თა­გან შეძ­ლებთ დი­დი სარ­გებ­ლის მი­ღე­ბას. რად­გან შე­ი­ცა­ვენ რწმე­ნას, მოთ­მი­ნე­ბა­სა და მთელ აღ­შე­ნე­ბას, რაც შე­ე­ფე­რე­ბა ჩვენს უფალს"[75]. ასე­თია ეგ­ნა­ტეს­თან და­კავ­ში­რე­ბით [გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი] ამ­ბა­ვი; მის შემ­დეგ ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პო­სო­ბა იმემ­კვიდ­რა ჰე­როს­მა[76].

 
XXXVII

იმ დროს გაბრწყი­ნე­ბულ­თა შო­რის აგ­რეთ­ვე იყო კოდ­რა­ტო­სიც[77], რო­მე­ლიც, რო­გორც გად­მო­ცე­მა გვამ­ცნობს, ფი­ლი­პეს ასუ­ლებ­თან ერ­თად წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლუ­რი მად­ლით გა­მო­ირჩე­ოდა. მათ გარ­და იმ დროს ცნო­ბი­ლი იყო სხვა მრა­ვა­ლიც და ეპ­ყრათ მო­ცი­ქულ­თა მო­ნაც­ვლე­ო­ბის პირ­ვე­ლი რი­გი. მათ, ესო­დენ დი­დი ადა­მი­ა­ნე­ბის ღვთიშ­ვე­ნი­ერ­მა მო­წა­ფე­ებ­მა და­ა­შე­ნეს ყვე­ლა ად­გილ­ზე მო­ცი­ქუ­ლე­ბის მი­ერ ეკ­ლე­სი­ე­ბის­თვის ჩაყ­რი­ლი სა­ძირ­კველ­ზე; მე­ტად გა­ნავ­რცეს ქა­და­გე­ბა და ცა­თა სა­სუ­ფევ­ლის მაც­ხოვ­ნე­ბე­ლი თეს­ლე­ბი მთელ მსოფ­ლი­ო­ში ფარ­თოდ მი­მო­აბ­ნი­ეს. მო­წა­ფე­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბას ფი­ლო­სო­ფი­ი­სად­მი უძ­ლი­ე­რე­სი ტრფი­ა­ლი ღვთის სიტ­ყვი­სა­გან აღე­ბეჭ­დათ სულ­ში. მათ პირ­ველ რიგ­ში აღას­რუ­ლეს მაც­ხოვ­რის ბრძა­ნე­ბა, გა­ჭირ­ვე­ბუ­ლებს გა­უ­ნა­წი­ლეს ქო­ნე­ბა, შემ­დეგ შე­უდ­გნენ მოგ­ზა­უ­რო­ბას და აღას­რუ­ლებ­დნენ მა­ხა­რე­ბელ­თა საქ­მეს; ეშუ­რე­ბოდ­ნენ, ექა­და­გათ ყვე­ლა­სათ­ვის, ვი­საც ჯერ არ მო­ეს­მი­ნათ რწმე­ნის სიტ­ყვა და გა­და­ე­ცათ საღ­ვთო მა­ხა­რებ­ლე­ბის წე­რი­ლი. ისი­ნი ზო­გი­ერთ უც­ხო ად­გი­ლებ­ში რწმე­ნას მხო­ლოდ სა­ძირ­კველს უყ­რიდ­ნენ, მწყემ­სე­ბად ნიშ­ნავ­დნენ სხვებს და მათ ავა­ლებ­დნენ, ეზ­რუ­ნათ ახ­ლად­მოქ­ცე­უ­ლებ­ზე, და თვი­თონ კვლავ სხვა ქვეყ­ნებ­სა და ხალ­ხებ­ში გა­და­დი­ოდ­ნენ ღვთის მად­ლი­სა და თა­ნა­მოქ­მე­დე­ბის შე­წევ­ნით, რად­გა­ნაც მა­შინ ღვთის სუ­ლის­გან მა­თი მეშ­ვე­ო­ბით ჯერ კი­დევ მოქ­მე­დებ­და მრა­ვა­ლი სას­წა­უ­ლებ­რი­ვი ძა­ლა, ისე რომ პირ­ვე­ლი­ვე მოს­მე­ნი­სა­გან ადა­მი­ა­ნე­ბის სიმ­რავ­ლე პირ­და­პირ ერ­თბა­შად მო­წა­დი­ნე­ბუ­ლი თა­ვი­ანთ სუ­ლებ­ში იწ­ყნა­რებ­და ყოვ­ლი­ე­რე­ბის შე­მოქ­მე­დი­სად­მი კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბას.

ჩვენ­თვის შე­უძ­ლე­ბე­ლია ყვე­ლა მათ­გა­ნის სა­ხე­ლე­ბით ჩა­მოთ­ვლა, რომ­ლე­ბიც მო­ცი­ქულ­თა პირ­ვე­ლი მო­ნაც­ვლე­ო­ბის მი­ხედ­ვით ოდეს­მე გამ­ხდა­რა მსოფ­ლი­ოს ეკ­ლე­სი­ებ­ში მწყემ­სი, ან მა­ხა­რე­ბე­ლი, ამი­ტომ გო­ნივ­რუ­ლია, წე­რი­ლო­ბით მა­თი მხო­ლოდ ის სა­ხე­ლე­ბი მო­ვიხ­სე­ნი­ოთ, რომ­ლე­ბიც გად­მო­ცე­მამ მო­ი­ტა­ნა ჩვე­ნამ­დე სა­მო­ცი­ქუ­ლო მოძღვრე­ბის ჩა­ნა­წე­რე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით.

 
XXXVIII

ასე­თი ჩა­ნა­წე­რე­ბი იყო, რა თქმა უნ­და, ეგ­ნა­ტეს ეპის­ტო­ლე­ები, რომ­ლე­ბიც ზე­მოთ ჩა­მოვ­თვა­ლეთ, კლი­მენ­ტის სა­ყო­ველ­თა­ოდ აღი­ა­რე­ბუ­ლი ეპის­ტო­ლე, რო­მე­ლიც რო­მა­ელ­თა ეკ­ლე­სი­ის სა­ხე­ლით მის­წე­რა კო­რინ­თელ­თა ეკ­ლე­სი­ას, და რო­მელ­შიც გად­მო­ცე­მუ­ლია ებ­რა­ელ­თა მი­მართ ეპის­ტო­ლი­სათ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი მრა­ვა­ლი აზ­რი. იქი­დან ახ­დენს ზო­გი­ერ­თი ად­გი­ლის სიტ­ყვა­სიტ­ყვით გად­მო­ცე­მას, უც­ხა­დე­სად აჩვე­ნებს, რომ ის ნა­წე­რე­ბი ახა­ლი შექ­მნი­ლი არ არის, რის გა­მოც გო­ნივ­რუ­ლია მი­სი აღ­ნუს­ხვა მო­ცი­ქუ­ლის და­ნარჩენ ნა­წე­რებ­თან ერ­თად. რად­გან პავ­ლე ებ­რა­ე­ლებს წე­რი­ლო­ბით მშო­ლი­უ­რი ენის მეშ­ვე­ო­ბის ესა­უბ­რე­ბო­და, ზო­გი ამ­ბობს, რომ ლუ­კა მა­ხა­რე­ბელ­მა, ზო­გი კი, - რომ თვი­თონ კლი­მენ­ტიმ თარგმნა ეს წე­რი­ლი; რაც ალ­ბათ უფ­რო შე­ე­ფე­რე­ბა ჭეშ­მა­რი­ტე­ბას კლი­მენ­ტის ეპის­ტო­ლე­სა და ებ­რა­ელ­თა მი­მართ ეპის­ტო­ლე­ში შე­მორჩე­ნი­ლი სტი­ლის მსგავ­სე­ბის გა­მო და ასე­ვე თი­თოე­ულ ნა­წერ­ში აზ­რთა არც თუ დი­დი სხვა­ო­ბის გა­მო.

ცნო­ბი­ლია, რომ კლი­მენ­ტის მი­ე­წე­რე­ბა მე­ო­რე ეპის­ტო­ლეც, მაგ­რამ არ ვი­ცით, პირ­ვე­ლის მსგავ­სად ისიც თუ არის აღი­ა­რე­ბუ­ლი; რად­გან არც ის ვი­ცით, ძვე­ლე­ბი თუ იყე­ნებ­დნენ მას. ზო­გი­ერ­თებ­მა აგ­რეთ­ვე სხვა მრა­ვალ­სიტ­ყვი­ა­ნი და ვრცე­ლი ნა­წე­რე­ბი გუ­შინ და გუ­შინ­წინ წარ­მოაჩი­ნეს რო­გორც მის მი­ერ და­წე­რი­ლი, რო­მე­ლიც პეტ­რე­სა და აპი­ო­ნის დი­ა­ლო­გებს შე­ი­ცა­ვენ, რო­მელ­თა ხსე­ნე­ბა სრუ­ლი­ად არ არის ძველ­თა­გან ვინ­მეს­თან, რად­გან არც სა­მო­ცი­ქუ­ლო მართლმა­დი­დებ­ლო­ბის უზა­დო ხა­სი­ა­თი აქვს შე­ნარჩუ­ნე­ბუ­ლი.
XXXIX

ამ­რი­გად, გა­გა­ცა­ნით კლი­მენ­ტის აღი­ა­რე­ბუ­ლი ნა­წე­რი, აგ­რეთ­ვე ით­ქვა ეგ­ნა­ტე­სა და პო­ლი­კარ­პეს ნა­წე­რებ­ზე; პა­პი­ა­სის ნა­წე­რე­ბიც რიც­ხვით ხუ­თი არის ცნო­ბი­ლი, რომ­ლის სა­თა­უ­რია "უფ­ლის გა­მო­ნათ­ქვა­მე­ბის გან­მარ­ტე­ბა". მათ ირი­ნე­ო­სიც მო­იხ­სე­ნი­ებს რო­გორც მის ერ­თა­დერთ ნა­წერ­თა შე­სა­ხებ და ასე ამ­ბობს: `"ამას პა­პი­ა­სიც, იო­ა­ნეს მსმე­ნე­ლი, ხო­ლო პო­ლი­კარ­პეს მე­გო­ბა­რი, ძვე­ლი კა­ცი, და­ა­მოწ­მებს წე­რი­ლო­ბით თა­ვის მე­ოთ­ხე წიგ­ნში. რად­გან მან შე­ად­გი­ნა ხუ­თი წიგ­ნი"[78]. ამას ამ­ბობს ირი­ნე­ოსი. თვი­თონ პა­პი­ა­სი კი მი­სი თხზუ­ლე­ბე­ბის წი­ნა­სიტ­ყვა­ო­ბის მი­ხედ­ვით არ ჩანს, რომ არის წმინ­და მო­ცი­ქუ­ლე­ბის მსმე­ნე­ლი და თვით­მხილ­ვე­ლი, მაგ­რამ გვამ­ცნობს, რომ რწმე­ნის [სა­ფუძ­ვლე­ბი] მა­თი ნაც­ნო­ბე­ბი­სა­გან მი­იღო. იგი ამ­ბობს შემ­დეგს: "უყოყ­მა­ნოდ და­ვურ­თავ გან­მარ­ტე­ბებს, რაც კი ოდეს­ღაც კარ­გად შე­მის­წავ­ლია პრეს­ვი­ტე­რე­ბი­სა­გან და კარ­გად და­მი­მახ­სოვ­რე­ბია, რად­გან დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ მათ ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა­ში. მრა­ვალ­თა მსგავ­სად მრავ­ლის მთქმე­ლებს არ შევ­ხა­რი, არა­მედ ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის მას­წავ­ლებ­ლებს; არც სხვა­თა მცნე­ბე­ბის გამ­მე­ო­რებ­ლებს, არა­მედ მათ, რომ­ლე­ბიც გად­მოს­ცე­მენ უფ­ლის­გან მი­ღე­ბულ რწმე­ნას, რაც თვით ჭეშ­მა­რი­ტე­ბი­დან მომ­დი­ნა­რე­ობს. ხო­ლო თუ სა­ი­დან­მე მო­ვა ვინ­მე მიმ­დე­ვა­რი ხუ­ცეს­თა, გა­მოვ­კით­ხავ პრეს­ვი­ტე­რე­ბის სიტ­ყვებს, რა თქვა ან­დრი­ამ, ან პეტ­რემ, ფი­ლი­პემ ან თო­მამ, ან ია­კობ­მა, ან იო­ა­ნემ, ან მა­თემ, ან უფ­ლის სხვა რო­მე­ლი­მე მო­წა­ფემ, რა თქვეს არის­ტი­ონ­მა და იო­ა­ნე პრეს­ვი­ტერ­მა[79], უფ­ლის მო­წა­ფე­ებ­მა. რად­გან არა იმ­დე­ნად წიგ­ნე­ბის­გან მი­ვი­ღე შე­წევ­ნა, რამ­დე­ნა­დაც ცოც­ხა­ლი და შე­მო­ნა­ხუ­ლი ხმის სიტ­ყვე­ბი­სა­გან".

აქ აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია ის, რომ იგი ორ­ჯერ ახ­სე­ნებს იო­ა­ნეს სა­ხელს, რო­მელ­თა­გან პირ­ველს პეტ­რეს­თან, ია­კობ­თან, მა­თეს­თან და და­ნარჩენ მო­ცი­ქუ­ლებ­თან ერ­თად ჩა­მოთ­ვლის, აშ­კა­რად მა­ხა­რე­ბელს გუ­ლის­ხმობს, მე­ო­რე იო­ა­ნეს კი, წყვეტს რა სიტ­ყვას, მო­ცი­ქულ­თა რიც­ხვის გა­რეთ სხვებ­თან ერ­თად და­ა­წე­სებს, მის წინ არის­ტი­ონს აყე­ნებს და აშ­კა­რად უწო­დებს მას პრეს­ვი­ტერს. მა­თი მეშ­ვე­ო­ბით წარ­მოჩნდე­ბა მა­თი ის­ტო­რი­ის ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა, რომ­ლე­ბიც ამ­ბობ­დნენ, რომ ასი­ა­ში იყო ორი ერ­თნა­ი­რი სა­ხე­ლის მქო­ნე პი­როვ­ნე­ბა და ეფე­სო­შიც ორი საფ­ლა­ვია, თი­თოე­ულს ახ­ლაც ჯერ კი­დევ მი­ე­წე­რე­ბა იო­ა­ნეს სა­ხე­ლი. აუ­ცი­ლე­ბე­ლია, ამ ცნო­ბას ყუ­რად­ღე­ბა მი­ვაქ­ცი­ოთ, რად­გან სა­ვა­რა­უ­დოა, რომ მე­ო­რემ (თუ ვინ­მე არ ისურ­ვებს პირ­ველს) იხი­ლა გა­მოც­ხა­დე­ბა, რო­მე­ლიც იო­ა­ნეს სა­ხე­ლით არის ცნო­ბი­ლი. ახ­ლაც ჩვენს მი­ერ ხსე­ნე­ბუ­ლი პა­პი­ა­სი აღი­ა­რებს, რომ მო­ცი­ქულ­თა სიტ­ყვე­ბი მათ მიმ­დე­ვარ­თა­გან მი­იღო, იგი თა­ვის თავ­ზე ამ­ბობს, რომ იყო არის­ტი­ო­ნი­სა და იო­ა­ნე ხუ­ცე­სის უშუ­ა­ლო მსმე­ნე­ლი. თა­ვის ნა­წე­რებ­ში მათ ხში­რად მო­იხ­სე­ნი­ებს სა­ხე­ლე­ბით და ასე­ვე მათ გად­მო­ცე­მებ­საც. ესეც არ თქმუ­ლა ჩვენს მი­ერ უსარ­გებ­ლოდ. ღირ­სია, პა­პი­ა­სის გად­მო­ცე­მულ სიტ­ყვებს და­ვურ­თოთ მი­სი სხვა სიტ­ყვე­ბიც, რო­მელ­თა მეშ­ვე­ო­ბით მოგ­ვით­ხრობს რა­ღაც სას­წა­უ­ლებს და სხვა რა­მე­ებ­საც რო­გორც მის­და­მი გად­მო­ცე­მულს. ზე­მოთ ვაჩვე­ნეთ, რომ ფი­ლი­პე მო­ცი­ქუ­ლი თა­ვის ასუ­ლებ­თან ერ­თად ჰი­ე­რო­პოლ­ში ცხოვ­რობ­და, ხო­ლო ახ­ლა უნ­და ვაჩვე­ნოთ, რომ იმა­ვე დროს მყო­ფი პა­პი­ა­სი ახ­სე­ნებს ფი­ლი­პეს ასუ­ლე­ბის მი­ერ მის­თვის მო­ყო­ლილ ამ­ბავს. რად­გან მოგ­ვით­ხრობს მის დროს მომ­ხდარ მოც­ვა­ლე­ბუ­ლის აღ­გო­მას და შემ­დეგ კვლავ სხვა სას­წა­ულს, ბარ­სა­ბად წო­დე­ბუ­ლი იუს­ტუ­სის გარ­შე­მო მომ­ხდარს, თუ რო­გორ და­ლია მან შხა­მი­ა­ნი წა­მა­ლი და არა­ფე­რი უსი­ა­მოვ­ნო გრძნო­ბა არ გაჩე­ნია უფ­ლის მად­ლის გა­მო. ეს იუს­ტუ­სი მაც­ხოვ­რის ამაღ­ლე­ბის შემ­დეგ წმინ­და მო­ცი­ქუ­ლებ­მა მა­ტა­თას­თან ერ­თად და­ა­ყე­ნეს და ილო­ცეს გამ­ცე­მი იუ­დას ნაც­ვლად მა­თი რიც­ხვის შე­მავ­სე­ბე­ლი წი­ლი­სათ­ვის, რა­საც "საქ­მე­ე­ბის" წე­რი­ლი მოგ­ვით­ხრობს შემ­დე­გი სა­ხით: "და და­ა­ყე­ნეს ორი, იო­სე­ბი ბარ­სა­ბად წო­დე­ბუ­ლი, რო­მელ­საც ეწო­და იუს­ტუ­სი და მა­ტა­თა, ილო­ცეს და თქვეს" (საქ­მე. 1, 23‑24)[80]. იგი­ვე მწე­რა­ლი მოგ­ვით­ხრობს სხვა­საც, რო­გორც და­უ­წე­რე­ლი გად­მო­ცე­მით მას­თან მოღ­წე­ულს, მაც­ხოვ­რის უც­ხო რამ იგა­ვებ­სა და მის სწავ­ლე­ბებს, და სხვა რამ უფ­რო ზღაპ­რულ ამ­ბებს. მათ შო­რის იგი ამ­ბობს, რომ მკვდარ­თა აღ­დგო­მის შემ­დეგ იქ­ნე­ბა ათა­სი წე­ლი, რომ­ლის გა­მავ­ლო­ბა­შიც ქრის­ტეს სა­მე­ფო ხორ­ცი­ე­ლად დამ­ყარ­დე­ბა ამა­ვე მი­წა­ზე. ვფიქ­რობ, მო­ცი­ქულ­თა თხრო­ბა შერყვნი­ლი სა­ხით მი­იღო, მათ­გან იგა­ვე­ბით სა­ი­დუმ­ლოდ ნათ­ქვა­მი ვერ გა­იგო. რად­გან გო­ნე­ბით არც ისე ძლი­ე­რი ჩანს, რო­გორც შე­იძ­ლე­ბა, ვიმ­სჯე­ლოთ მი­სი თხზუ­ლე­ბე­ბი­დან. თუმ­ცა, შემ­დეგ ამ­გვა­რი შე­ხე­დუ­ლე­ბის მი­ზე­ზი გახ­და ესო­დენ მრა­ვა­ლი სა­ეკ­ლე­სიო მწერ­ლი­სათ­ვის, რომ­ლე­ბიც ამ კა­ცის სიძ­ვე­ლეს ეყრდნო­ბოდ­ნენ; რო­გორც ჩანს, ირი­ნე­ო­სი და სხვე­ბიც მსგავს აზ­რებს იზი­ა­რებ­დნენ.

იმა­ვე ნა­წერ­ში გად­მო­ცემს ზე­მო­აღ­ნიშ­ნუ­ლი არის­ტი­ო­ნის მი­ერ უფ­ლის სიტ­ყვე­ბის სხვაგ­ვარ თხრო­ბა­საც და იო­ა­ნე ხუ­ცე­სის გად­მო­ცე­მებ­საც. მათ­ზე მი­ვუ­თი­თებთ სწავ­ლის­მოყ­ვა­რეთ. ახ­ლა აუ­ცი­ლებ­ლად უნ­და და­ვურ­თოთ მი­სი ზე­მოთ წარ­მოდ­გე­ნი­ლი სიტ­ყვე­ბი, რაც მარ­კოზ მა­ხა­რებ­ლის შე­სა­ხებ და­წე­რა: "და პრეს­ვი­ტე­რი ამ­ბობ­და, რომ მარ­კო­ზი გახ­და პეტ­რეს გან­მმარ­ტე­ბე­ლი. რა­საც ის იხ­სე­ნებ­და, უფ­ლის მი­ერ ნათ­ქვამ­სა თუ ნაქ­მნარს, ეს იწერ­და ზედ­მი­წევ­ნით, თუმ­ცა მო­უ­წეს­რი­გებ­ლად. რად­გან არც სმე­ნია უფ­ლის, არც მას გაჰ­ყო­ლია, მაგ­რამ ბო­ლოს, რო­გორც ამ­ბო­ბენ, გაყ­ვა პეტ­რეს, ვინც ას­წავ­ლი­და ისე, რო­გორც სა­ჭი­რო­ე­ბა მო­ით­ხოვ­და, მაგ­რამ არ აწეს­რი­გებ­და უფ­ლის გა­მო­ნათ­ქვა­მებს. ასე რომ, მარ­კო­ზი არა­ფერ­ში შემ­ცდა­რა, ისე წერ­და, რო­გორც იხ­სე­ნებ­და. რად­გან ერ­თი რამ გა­ნიზ­რა­ხა, რომ, რაც მო­ის­მი­ნა, იქი­დან არა­ფე­რი გა­მო­ე­ტო­ვე­ბია, არც რა­ი­მე ეც­რუა მათ­ში". ამ­გვა­რად ამას მოგ­ვით­ხრობს პა­პი­ა­სი მარ­კო­ზის შე­სა­ხებ, მა­თეს შე­სა­ხებ კი ამ­ბობს: "ამ­რი­გად, მა­თემ ებ­რა­ულ ენა­ზე შე­ად­გი­ნა გა­მო­ნათ­ქვა­მე­ბი, ხო­ლო თი­თოე­ულ­მა ისი­ნი გან­მარ­ტა, რო­გორც შე­ეძ­ლო".

მას გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი აქვს მოწ­მო­ბე­ბი იო­ა­ნეს პირ­ვე­ლი ეპის­ტო­ლი­დან და მსგავ­სად­ვე პეტ­რეს ეპის­ტო­ლი­და­ნაც, აგ­რეთ­ვე გად­მოს­ცა მრა­ვა­ლი ცოდ­ვი­სათ­ვის უფ­ლის მი­ერ და­და­ნა­შა­უ­ლე­ბულ ქალ­თა შე­სა­ხებ ის­ტო­რი­აც, რა­საც შე­ი­ცავს ებ­რა­ელ­თა მი­ხედ­ვით სა­ხა­რე­ბა. და გად­მო­ცე­მი­სათ­ვის ამის დარ­თვა ჩვენს მი­ერ აუ­ცი­ლებ­ლად იქ­ნა მიჩნე­ული.

---------------------------------------------------------------------------------------------------
კომენტარები


[1] - ორი­გე­ნე (და­ახ. 182‑254 წწ.) - ფი­ლო­სო­ფო­სი და ღვთის­მეტ­ყვე­ლი, ავ­ტო­რი მრა­ვალ­რიც­ხო­ვა­ნი ბიბ­ლი­ურ-კრი­ტი­კუ­ლი, ეგ­ზე­გე­ტი­კუ­რი, დოგ­მა­ტუ­რი, აპო­ლო­გე­ტუ­რი და სა­მო­ძღვ­რო თხზუ­ლე­ბე­ბის, ასე­ვე ქა­და­გე­ბე­ბი­სა და ეპის­ტო­ლე­ე­ბი­სა.

ორი­გე­ნეს ძი­რი­თად დოგ­მა­ტურ შრო­მად ით­ვლე­ბა თხზუ­ლე­ბა "კელ­სუ­სის წი­ნა­აღ­დეგ" (8 წიგ­ნად) და `საწ­ყის­თა შე­სა­ხებ~, რო­მე­ლიც მკვეთ­რად გა­მო­ხა­ტუ­ლი აპო­ლო­გე­ტუ­რი ხა­სი­ა­თი­საა. ორი­გე­ნეს ძი­რი­თად შრო­მებს ბიბ­ლი­ეს­ტი­კი­სა და ეგ­ზე­გე­ტი­კის დარ­გში უნ­და მი­ვა­კუთ­ვნოთ: შე­საქ­მის წიგ­ნის გან­მარ­ტე­ბა, ქე­ბა ქე­ბა­თას გან­მარ­ტე­ბა, იო­ა­ნე­სა და ლუ­კას სა­ხა­რე­ბე­ბის გან­მარ­ტე­ბა, რო­მა­ელ­თა მი­მართ ეპის­ტო­ლის გან­მარ­ტე­ბა. ორი­გე­ნეს თხზუ­ლე­ბე­ბი იხ.: PG, XI‑XVII. ევ­სე­ბი პამ­ფი­ლიმ მას მი­უძღვნა აქ წარ­მოდ­გე­ნი­ლი თხზუ­ლე­ბის მე­ექ­ვსე წიგ­ნი.

ორი­გე­ნეს მოძღვრე­ბა სა­ფუძ­ვლად და­ე­დო ბევრ საღ­ვთის­მეტ­ყვე­ლო სის­ტე­მას, რო­გორც მართლმა­დი­დებ­ლურ, ასე­ვე ერე­ტი­კულს. გან­სა­კუთ­რე­ბით ორი­გი­ნეს და­ნა­შა­უ­ლად უთ­ვლიდ­ნენ მწვა­ლე­ბელ არი­ო­ზის ხშირ აპე­ლა­ცი­ას მის შრო­მებ­სა და ავ­ტო­რი­ტეტ­ზე, თუმ­ცა არი­ო­ზის მი­ერ ორი­გე­ნეს და­მოწ­მე­ბა ხდე­ბო­და, რო­გორც შე­ნიშ­ნავს ერთ-ერ­თი პა­ტივ­ცე­მუ­ლი მკვლე­ვა­რი, "არა იმ თვალ­საზ­რი­სით, რომ არი­ოზ­მა გა­ი­თა­ვი­სა ამ მოძღვრის აზ­რე­ბის უც­თო­მე­ლო­ბა, არა­მედ არი­ოზ­მა ორი­გი­ნეს ბევ­რი გა­მო­ნათ­ქვა­მი ბო­რო­ტად გა­მო­ი­ყე­ნა" (Преосв. Ио­анн, Ис­то­рия Все­лен­ских Соборов. Новочеркасск, 1893. გვ. 4).

ორი­გე­ნეს ღვთის­მეტ­ყვე­ლე­ბა დაგ­მო­ბილ იქ­ნა რო­გორც მწვა­ლებ­ლო­ბა კონ­სტან­ტი­ნო­პო­ლის V მსოფ­ლიო სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე (553 წ.) იმ­პე­რა­ტორ იუს­ტი­ნი­ა­ნეს ინი­ცი­ა­ტი­ვით, რო­მელ­მაც ორი­გი­ნეს მოძღვრე­ბა გა­ნი­ხი­ლა კონ­სტან­ტი­ნე­პო­ლის პატ­რი­არქ მი­ნე­სად­მი გაგ­ზავ­ნილ ეპის­ტო­ლე­ში. ამა­ვე ეპის­ტო­ლე­ში წარ­მოდ­გე­ნი­ლი იყო ათ პუნ­ქტად ორი­გი­ნეს შე­ხე­დუ­ლე­ბე­ბის ანა­თე­მე­ბი. დასკვნი­თი პუნ­ქტი გვა­უწ­ყებ­და: "ანა­თე­მა ორი­გი­ნეს, რო­მელ­საც ეწო­დე­ბო­და ან­და­მან­ტი და მის უწ­მინ­დურ და და­ნა­შა­უ­ლებ­რივ მოძღვრე­ბას და ყვე­ლას, ვინც ამ შე­ხე­დუ­ლე­ბებს იზი­ა­რებს, ან იცავს მათ, ან რა­ი­მე სა­ხით გა­ბე­დავს მათ გა­მე­ო­რე­ბას" (იქ­ვე, გვ. 279). რად­გან V კრე­ბის მა­მებ­მა არ შე­ად­გი­ნეს რა­ი­მე გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი კა­ნო­ნი, ორი­გე­ნეს ანა­თე­მას ჩვენ ვხვდე­ბით კონ­სტან­ტი­ნე­პო­ლის VI მსოფ­ლიო სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის I კა­ნონ­ში, რო­მელ­შიც განმტკი­ცე­ბუ­ლია V კრე­ბის გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბა: "მათ (იგუ­ლის­ხმე­ბა V მსოფლ. კრე­ბის მა­მე­ბი - მთარგ.) თე­ო­დო­რე მოფ­სუ­ეს­ტი­ელი, ნეს­ტო­რის მას­წავ­ლე­ბე­ლი, და ორი­გე­ნე, და დი­დი­მე და ევაგ­რე, რომ­ლებ­მაც აა­ღორ­ძი­ნეს ელი­ნუ­რი ზღაპ­რე­ბი, ზო­გი­ერ­თი სხე­უ­ლი­სა და სუ­ლის გა­დას­ვლე­ბი და გა­დაქ­ცე­ვე­ბი, და კვლავ წარ­მოაჩი­ნეს ჩვენ­და სა­სირ­ცვი­ლოდ ცთო­მი­ლი გო­ნე­ბის სიზ­მრი­სე­ულ ოც­ნე­ბებ­ში, და მკვდარ­თა აღ­დგო­მის წი­ნა­აღ­მდეგ უწ­მინ­დუ­რად და უგუ­ნუ­რად აღად­გი­ნეს... კრებ­სი­თად გა­და­ცეს ანა­თე­მა­ზე და უარ­ყვეს".

[2] - ლი­ნუ­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (67‑79 წწ.).

[3] - მთა­ვა­რეპ. ფი­ლა­რე­ტი თხზუ­ლე­ბა­ში "ის­ტო­რი­უ­ლი სწავ­ლე­ბა ეკ­ლე­სი­ის მა­მა­თა შე­სა­ხებ" წერს: "ორი­გი­ნეს ჰერ­მე­სი მიაჩნია იმ ჰერ­მე­სად, რო­მელ­საც მო­კით­ხვას უთ­ვლის მო­ცი­ქუ­ლი რო­მა­ელ­თა მი­მართ ეპის­ტო­ლე­ში (16:14); ევ­სე­ბი და იე­რო­ნი­მე ამ მო­საზ­რე­ბას მიიჩნე­ვენ უძ­ვე­ლეს გად­მო­ცე­მად... წმ. ჰერ­მე­სის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის დრო და­ნამ­დვი­ლე­ბით არ არის ცნო­ბი­ლი, მაგ­რამ სა­ვა­რა­უ­დო თა­რი­ღია და­ახ. 100 წ." (СПБ., 1882, ტ. 1. გვ. 31). თუმ­ცა არ­სე­ბობს სხვა მო­საზ­რე­ბაც "მწყემ­სის" და­წე­რის თა­რიღ­ზე: "ყვე­ლა­ზე უფ­რო სარ­წმუ­ნო ცნო­ბით, ეს თხზუ­ლე­ბა და­ი­წე­რა ეპის­კო­პოს პი­უ­სის (და­ახ. 140‑155 წწ.) ძმის მი­ერ ქ. შ.‑დან II სა­უ­კუ­ნის 40‑ია­ნი წლე­ბის და­საწ­ყის­ში" (Болотов В. В. Лекции по истории древней Церкви. СПБ., 1910. т. 2. 350 с.).

[4] - მო­ცი­ქუ­ლი ტი­მო­თე - ერთ-ერ­თი 70 მო­ცი­ქულ­თა­გა­ნი, პავ­ლე მო­ცი­ქუ­ლის თა­ნამ­გზავ­რი და მო­წა­ფე. 65 წ. ხელ­დას­ხმულ იქ­ნა პავ­ლე მო­ცი­ქუ­ლის მი­ერ ეფე­სოს ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პო­სად. 80 წ. აღეს­რუ­ლა მო­წა­მე­ობ­რი­ვად: იგი ეფე­სო­ში გა­მო­ვი­და წარ­მარ­თუ­ლი დღე­სას­წა­უ­ლის წი­ნა­აღ­მდეგ, რის გა­მოც ქვე­ბით ჩა­ქო­ლეს.

[5] - მო­ცი­ქუ­ლი ტი­ტე - ერთ-ერ­თი 70 მო­ცი­ქულ­თა­გა­ნი, წარ­მო­შო­ბით იყო კრე­ტა­ზე მცხოვ­რე­ბი წარ­მართ დიდ­გვა­რო­ვან­თა ოჯა­ხი­დან. მო­ი­ნათ­ლა პავ­ლე მო­ცი­ქუ­ლის მი­ერ და მის მი­ერ ხელ­დას­ხმულ იქ­ნა კრე­ტის ეპის­კო­პო­სად. პავ­ლე მო­ცი­ქულ­მა მას ეპის­ტო­ლე გა­უგ­ზავ­ნა (და­ახ. 65 წ.). მო­ცი­ქუ­ლი ტი­ტე გარ­და­იც­ვა­ლა 94 წლის ასაკ­ში.

[6] - მო­ცი­ქუ­ლი კრეს­კე - ერთ-ერ­თი 70 მო­ცი­ქულ­თა­გა­ნი, წარ­გზავ­ნილ იქ­ნა პავ­ლე მო­ცი­ქუ­ლის მი­ერ გა­ლა­ტი­ა­ში (იხ.: 2 ტიმ. 4:10). ზო­გი­ერთ მეც­ნი­ერ­თა აზ­რით, გა­ლი­ა­ში (ვი­ე­ნა­ში) მი­სი ქა­და­გე­ბის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი საკ­მა­ოდ სა­ეჭ­ვოა (იხ.: ვ. ბო­ლო­ტო­ვი, და­სახ. ნაშრ., ტ. 2, გვ. 284‑285). მო­ცი­ქუ­ლი კრეს­კე მო­წა­მე­ობ­რი­ვად აღეს­რუ­ლა იმ­პე­რა­ტორ ტრაი­ა­ნეს დროს.

[7] - მღვდელ-მო­წა­მე კლი­მენ­ტი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (91‑100 წწ.), 70 მო­ცი­ქულ­თა­გა­ნი. და­ი­ბა­და წარ­მარ­თულ ოჯახ­ში, ქრის­ტი­ა­ნო­ბა­ზე მო­აქ­ცია პეტ­რე მო­ცი­ქულ­მა, მას­თან ერ­თად გან­საც­დელ­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და ფი­ლი­პე­ში (და­ახ. 53 წ.), გა­ი­ზი­ა­რა სა­მო­ცი­ქუ­ლო მსა­ხუ­რე­ბის სირ­თუ­ლე­ე­ბი და გან­საც­დე­ლე­ბი. რო­გორც მოწ­მო­ბენ, ევ­სე­ბი, ორი­გე­ნე, ეპი­ფა­ნე და იე­რო­ნი­მე, მას პავ­ლე მო­ცი­ქუ­ლი ასა­ხე­ლებს, რო­გორც ერთ-ერთს თა­ვის თა­ნა­მოღ­ვა­წე­თა­განს, რო­მელ­თა სა­ხე­ლე­ბი ჩა­წე­რი­ლია სი­ცოც­ხლის წიგ­ნში (იხ.: ფილ. 4:3). თუმ­ცა თა­ნა­მედ­რო­ვე მეც­ნი­ერ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა თვლის, რომ პავ­ლე მო­ცი­ქუ­ლი გუ­ლის­ხმობს ფი­ლი­პელ კლი­მენ­ტის, ფი­ლი­პე­ას საკ­რე­ბუ­ლოს მე­თა­ურს.

[8] - უც­ნო­ბია, თუ ვის შე­სა­ხე­ბაა სა­უ­ბა­რი. კო­რინ­თოს ეპის­კო­პო­სის დი­ო­ნი­სეს შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც არის მრა­ვა­ლი ჩვე­ნამ­დე მო­უღ­წე­ვე­ლი ეპის­ტო­ლის ავ­ტო­რი, იხ. შნშ. 51. წიგ­ნი II.

[9] - იხ.: საქ­მე 17:34. დი­ო­ნი­სე არე­ო­პა­გე­ლის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი თით­ქმის არ შე­მო­ნა­ხუ­ლა. იგი ქრის­ტი­ა­ნო­ბა­ზე მო­აქ­ცია პავ­ლე მო­ცი­ქულ­მა და იგი იყო ათე­ნის პირ­ვე­ლი ეპის­კო­პო­სი. იქ­ვე აღეს­რუ­ლა მო­წა­მე­ობ­რი­ვად. დი­ო­ნი­სე არე­ო­პა­გე­ლის სა­ხე­ლით შე­მო­ნა­ხუ­ლია საღ­ვთის­მეტ­ყვე­ლო შრო­მე­ბი: "საღ­ვთო სა­ხელ­თა შე­სა­ხებ", "ზე­ცი­უ­რი იე­რარ­ქი­ის შე­სა­ხებ", "სა­ეკ­ლე­სიო იე­რარ­ქი­ის შე­სა­ხებ", "სა­ი­დუმ­ლო ღვთის­მეტ­ყვე­ლე­ბის შე­სა­ხებ", ათი ეპის­ტო­ლე. მაგ­რამ მეც­ნი­ერ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა თვლის, რომ ეს შრო­მე­ბი არ შე­იძ­ლე­ბა ეკუთ­ვნო­დეს I ს‑ის სა­ეკ­ლე­სიო მოღ­ვა­წეს, ამი­ტომ თა­ნა­მედ­რო­ვე ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში მათ ავ­ტორს პი­რო­ბი­თად ეწო­დე­ბა ფსევ­დო-დი­ო­ნი­სე არე­ო­პა­გე­ლი. ავ­ტო­რის ნამ­დვი­ლი სა­ხე­ლის სა­კით­ხი, შე­ფა­რუ­ლი დი­ო­ნი­სე არე­ო­პა­გე­ლის მიღ­მა, დღემ­დე გა­და­უჭ­რე­ლია, რაც სრუ­ლი­ად არ აყე­ნებს ეჭ­ვქვეშ მი­სი შრო­მე­ბის დოგ­მა­ტურ ავ­ტო­რი­ტეტს.

[10] - ნე­რო­ნის სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ რო­მის იმ­პე­რი­ა­ში ძა­ლა­უფ­ლე­ბა ხელ­ში ჩა­იგ­დო ეს­პა­ნე­თის მმარ­თველ­მა გალ­ბამ (68 წ. 9 ივ­ნი­სი‑69 წ. 15 იან­ვა­რი). იმ­პე­რა­ტო­რი გალ­ბა მოკ­ვლულ იქ­ნა კვეს­ტო­რი­უს ოტო­ნის ბრძა­ნე­ბით, რო­მელ­მაც თა­ვი იმ­პე­რა­ტო­რად გა­მოც­ხა­და (15 იანვ.‑25 აპრ. 69 წ.). ოტო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ, მი­სი გა­მე­ფე­ბის­თა­ნა­ვე, აჯანყდნენ გერ­მა­ნუ­ლი ლე­გი­ო­ნე­ბი ვი­ტე­ლი­უ­სის მე­თა­უ­რო­ბით, რო­მე­ლიც იმ­პე­რა­ტო­რად იქ­ნა გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი. ოტონ­მა, ვერ გა­უძ­ლო რა ვი­ტე­ლი­უს­თან ბრძო­ლას, სი­ცოც­ხლე თვითმკვლე­ლო­ბით და­ას­რუ­ლა. ვი­ტე­ლი­უ­სი 70 წლის 20 დე­კემ­ბერს მოკ­ლულ იქ­ნა ვეს­პა­სი­ა­ნეს მე­ომ­რე­ბის მი­ერ, რო­მე­ლიც 69 წ. იმ­პე­რა­ტო­რად გა­მო­აც­ხა­დეს სი­რი­ი­სა და იუ­დე­ის ლე­გი­ო­ნებ­მა. იმ­პე­რა­ტო­რი ვეს­პა­სი­ანე, ფლა­ვი­უს­თა გვა­რის­თვის სა­თა­ვის დამ­დე­ბი, მარ­თავ­და 79 წ.‑მდე.

[11] - იუ­და­უ­რი ომე­ბი, V, 10, 2‑3.

[12] - იქ­ვე, 12, 3.

[13] - იქ­ვე, 13, 6.

[14] - ისო­პი - სა­ნე­ლე­ბე­ლი, რო­მე­ლიც მნიშ­ვნე­ლო­ვან როლს ას­რუ­ლებ­და გან­წმენ­დის წეს­ში.

[15] - იუ­და­უ­რი ომე­ბი, VI, 3, 3.

[16] - ეს ციფ­რი სრუ­ლი­ად და­უ­ჯე­რე­ბე­ლია მა­ში­ნაც, თუ მხედ­ვე­ლო­ბა­ში მი­ვი­ღებთ იე­რუ­სა­ლიმ­ში პა­სუ­ქის დღე­სას­წა­ულ­ზე შეკ­რე­ბით. ტა­ცი­ტუ­სი (ის­ტო­რია, V, 13) თვლის, რომ ალ­ყის დროს ქა­ლაქ­ში იყო 600000 ადა­მი­ანი.

[17] - იუ­და­უ­რი ომე­ბი, VI, 9, 2.

[18] - ქსან­თი­კო­სი - მა­კე­დო­ნუ­რი კა­ლენ­დრის თვე, შე­ე­სა­ბა­მე­ბა და­ახ­ლო­ე­ბით აპ­რილს რო­მა­ულ-იუ­ლი­ა­ნუ­რი კა­ლენ­დრით და ებ­რა­ულ ნი­სანს.

[19] - არ­ტე­მი­სი - სპარ­ტუ­ლი და მა­კე­დო­ნუ­რი კა­ლენ­დრის თვე, შე­ე­სა­ბა­მე­ბა და­ახ­ლო­ე­ბით მარტ-აპ­რილს.

[20] - იუ­და­უ­რი ომე­ბი, VI, 5, 3. ევ­სე­ბის ორი მოგ­ვი­ა­ნო ხა­ნის ხელ­ნა­წე­რი სიტ­ყვა "იე­რუ­სა­ლიმ"-ის შემ­დეგ ამა­ტებს იო­სებ ფლა­ვი­უ­სის ტექ­სტი­დან: "რო­დე­საც ალ­ბი­ნი­უ­სი ეკით­ხე­ბო­და, რად­გან იგი იყო პრო­კუ­რა­ტო­რი, - "ვინ ხარ და სა­ი­დან, და რა­ტომ გაჰ­ყვი­რი ამ სიტ­ყვებს, მან არ გას­ცა პა­სუ­ხი და შეწ­ყვი­ტა ქა­ლაქ­ზე მოთ­ქმა, ვიდ­რე ალ­ბი­ნი­უს­მა გი­ჟად არ ჩათ­ვა­ლა და გა­უშ­ვა; ომის ჟა­მამ­დე არც რო­მე­ლი­მე მო­ქა­ლა­ქეს­თან ურ­თი­ერ­თობ­და, არც ხე­დავ­დნენ მო­სა­უბ­რეს, არა­მედ რო­გორც ლოც­ვას წარ­მოთ­ქვა­მენ, ისე მოთ­ქვამ­და: "ვაი, ვაი, იე­რუ­სა­ლიმს", არც მათ სწყევ­ლი­და ოდეს­მე, ვინც მას ურ­ტყამ­და, არც საკ­ვე­ბის მომ­ცემს ლო­ცავ­და. ყვე­ლას მი­მართ ერ­თი სამ­წუ­ხა­რო წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბის პა­სუ­ხი იყო. გან­სა­კუთ­რე­ბით კი დღე­სას­წა­უ­ლებ­ზე ყვი­რო­და; და ამას შვი­დი წლი­სა და ხუ­თი თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში იმე­ო­რებ­და. არც ხმას ასუს­ტებ­და, არც იღ­ლე­ბო­და, ვიდ­რე ალ­ყის შე­მორტყმი­სას არ და­ი­ნა­ხა, რომ წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბა აღს­რულ­და, და დაც­ხრა. კე­დელ­ზე და­დი­ო­და და გამ­ყი­ნა­ვი ხმით გა­ი­ძა­ხო­და: "ვაი, ვაი, კვლავ ქა­ლაქს, ხალხს და ტა­ძარს". და ბო­ლოს და­ა­მა­ტა: "აი, ვაი, მეც", და ლოდ­სატ­ყორ­ცნი­დან გაშ­ვე­ბუ­ლი ქვა მოხ­ვდა მას. და მყის­ვე მოკ­ვდა და ამო­უშ­ვა ჯერ კი­დევ ამ წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბე­ბის მხმო­ბე­ლი სუ­ლი".

[21] - იქ­ვე, 4.

[22] - იუ­და­უ­რი ომე­ბი. წი­ნა­სიტ­ყვა­ობა, 1. იო­სებ ბენ მა­ტა­თია (ფლა­ვი­უსი) და­ი­ბა­და გაი­უს კა­ლი­გუ­ლას (37 წლის და­საწ.‑38 წლის და­სას.) მმარ­თვე­ლო­ბის პირ­ველ წელს ცნო­ბი­ლი ებ­რა­ე­ლი მღვდლის ოჯახ­ში. იო­სე­ბი პირ­ვე­ლი რი­გის მღვდე­ლი იყო იე­რუ­სა­ლი­მის ტა­ძარ­ში. 60 წ. რომ­ში წარ­გზავ­ნი­ლი დე­ლე­გა­ცი­ის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და, და­პა­ტიმ­რე­ბულ იქ­ნა ებ­რა­ე­ლე­ბის­თვის ნე­რო­ნის წი­ნა­შე შუ­ამ­დგომ­ლო­ბის გა­მო. იუ­დე­ა­ში აჯან­ყე­ბის დროს ამ­ბო­ხე­ბუ­ლებს მე­თა­უ­რობ­და გა­ლი­ლე­ის პრო­ვინ­ცი­აში. ტყვედ ჩა­ვარ­და და გა­და­ვი­და რო­მა­ე­ლე­ბის მხა­რე­ზე. იო­სებ ფლა­ვი­უს­მა რომ­ში და­წე­რა თა­ვი­სი შრო­მე­ბი: "იუ­და­უ­რი ომე­ბი" (79 წ.), "იუ­და­უ­რი სიძ­ვე­ლე­ნი" (90‑ია­ნი წლე­ბის შუა), "ცხოვ­რე­ბა" (81‑96 წწ.), "აპი­ო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ" (და­ახ. 100 წ.). იო­სებ ფლა­ვი­უ­სის თხზუ­ლე­ბებს რომ­ში ჯერ კი­დევ ავ­ტო­რის სი­ცოც­ხლე­ში მი­ე­ცა დი­დი შე­ფა­სე­ბა. გარ­და­იც­ვა­ლა 100 წ.‑ის შემ­დეგ.

[23] - არ­ტაქ­სერ­ქსე I (მკლავგრძე­ლი) სპარ­სე­თის მე­ფე (465‑424 წწ. ქ. შ.‑მდე). ტახ­ტზე ავი­და მას შემ­დეგ, რაც მოკ­ლა მა­მა - ქსერ­ქსე I.

[24] - იო­სებ ფლა­ვი­უსი. იუ­დე­ვე­ლი ხალ­ხის სიძ­ვე­ლის შე­სა­ხებ. "აპი­ო­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ", I, 8.

[25] - იუს­ტუს ტი­ბე­რი­ე­ლი - ის­ტო­რი­კო­სი, იუ­დე­ვე­ლი, ავ­ტო­რი თხზუ­ლე­ბი­სა იუ­და­უ­რი ომე­ბის შე­სა­ხებ. იო­სებ ფლა­ვი­უ­სი ეკა­მა­თე­ბა თა­ვის თხზუ­ლე­ბა­ში "ცხოვ­რე­ბა".

[26] - აღ­ნიშ­ნუ­ლი ტექ­სტი აღ­მოჩე­ნი­ლი არ არის.

[27] - მო­ცი­ქუ­ლი სვი­მო­ნი, უფ­ლის ნა­თე­სა­ვი - 70 მო­ცი­ქულ­თა­გა­ნი, იო­სებ დამ­წინ­დვე­ლის უმ­ცრო­სი ძმის, კლე­ო­პას ძე.

ია­კობ მო­ცი­ქუ­ლის სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ მო­ცი­ქუ­ლი სვი­მო­ნი არჩე­ულ იქ­ნა იე­რუ­სა­ლი­მის ეპის­კო­პო­სად. მო­წა­მე­ობ­რი­ვად აღეს­რუ­ლა 107 წ., იმ­პე­რა­ტორ ტრაი­ა­ნეს მმარ­თვე­ლო­ბის დროს.

[28] - ტი­ტუ­სი - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (79‑81 წწ.).

[29] - ანენ­კლე­ტუ­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (79‑91 წწ.).

[30] - დო­მი­ცი­ა­ნე - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (81‑96 წწ.).

[31] - აბი­ლი­უ­სი - ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი (84‑98 წწ.).

[32] - სა­უ­ბა­რია კლი­მენ­ტი რო­მა­ე­ლის პირ­ველ ეპის­ტო­ლე­ზე კო­რინ­თელ­თა მი­მართ. კლი­მენ­ტი რო­მა­ე­ლის სა­ხელს უკავ­შირ­დე­ბა მთე­ლი რი­გი თხზუ­ლე­ბე­ბი­სა, რო­მელ­თა­გან მას უდა­ვოდ მი­ე­კუთ­ვნე­ბა მხო­ლოდ პირ­ვე­ლი ეპის­ტო­ლე კო­რინ­თელ­თა მი­მართ. წმ. კლი­მენ­ტის ეპის­ტო­ლე კო­რინ­თელ­თა მი­მართ იხ.: წმ. კლი­მენ­ტი რო­მა­ელი, ეპის­ტო­ლე რო­მა­ელ­თა მი­მართ, თარგ. დე­კა­ნოზ გი­ორ­გი ზვი­ა­და­ძის.

[33] - ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლი. ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, V, 30, 13.

[34] - ფლა­ვი­უს კლი­მენ­ტი იყო იმ­პე­რა­ტორ დო­მი­ცი­ა­ნეს ბი­ძაშ­ვი­ლი და ტახ­ტის მემ­კვიდ­რის მა­მა,

[35] - ევო­კა­ტუ­სი - ზე­ვა­დი­ა­ნი მსა­ხუ­რე­ბის ჯა­რის­კა­ცი (ლათ.).

[36] - პლეთ­რო­ნი - ფარ­თო­ბის სა­ზო­მი ერ­თე­ული, უდ­რის 1/4 ჰა-ს (ბერძ.).

[37] - ტერ­ტუ­ლი­ანე. აპო­ლო­გია, V, 4. სა­უ­ბა­რია 95‑96 წწ‑ების დევ­ნუ­ლე­ბის შე­სა­ხებ.

[38] - ნერ­ვა - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (96‑98 წწ.).

[39] - ტრაი­ა­ნე - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (98‑117 წწ.).

[40] - კერ­დო­ნი - ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი (43‑67 წწ.). იგი შეც­ვა­ლა წმ. ეგ­ნა­ტემ (67‑107 წწ.).

[41] - ევოდიოსი - ანტიოქიის ეპისკოპოსი (43-67 წ.წ.). იგი შეცვლა წმ. ეგნატემ(67-107 წ.წ.).

[42] - ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლი. ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, II, 22, 5.

[43] - იქ­ვე, III, 3, 4.

[44] - კლი­მენ­ტი ალექ­სან­დრი­ელი. ვინ არის ხსნი­ლი მდი­და­რი, 42.

[45] - მო­ცი­ქულ­თა 85‑ე კა­ნო­ნი გვა­უწ­ყებს: "ყვე­ლა თქვენ­გა­ნი­სათ­ვის, რომ­ლე­ბიც მი­ე­კუთ­ვნე­ბით სა­სუ­ლი­ე­რო წო­დე­ბას და ერის­კაც­თაც, პა­ტივ­სა­ცე­მი და წმინ­და იყოს წიგ­ნე­ბი ძვე­ლი აღთქმი­სა, მო­სე­სი ხუ­თი: "შე­საქ­მე", "გა­მოს­ვლა", "ლე­ვი­ან­თა", "რიცხვნი", "მე­ო­რე რჯუ­ლი". იე­სო ნა­ვეს ძის - ერ­თი. "რუ­თი" - ერ­თი. "მე­ფე­თა" - ოთ­ხი. "ნეშ­ტთა" (ე. ი. "დღე­თა" წიგ­ნის­გან დარჩე­ნი­ლი) - ორი. "ეზ­რას" - ორი. "ეს­თე­რის" - ერ­თი. "მა­კა­ბელ­თა" - სა­მი. "იო­ბის" - ერ­თი. ფსალ­მუ­ნი - ერ­თი. სო­ლო­მო­ნის - სა­მი: "იგავ­ნი", "ეკ­ლე­სი­ას­ტე", "ქე­ბა ქე­ბა­თა". წი­ნას­წარ­მეტ­ყველ­თა - თორ­მე­ტი. ესაი­ას - ერ­თი. იე­რე­მი­ას - ერ­თი. იე­ზე­კი­ე­ლის - ერ­თი. ერ­თი და­ნი­ე­ლის. გარ­და ამი­სა შე­ნიშ­ვნის სა­ხით დარ­თულ იქ­ნას, რომ თქვე­ნი ყმაწ­ვი­ლე­ბი სწავ­ლობ­დნენ მრა­ვალ­სწავ­ლუ­ლი ზი­რა­ქის სიბრძნეს. ჩვე­ნი კი, ანუ ახა­ლი აღთქმის არის ოთ­ხი სა­ხა­რე­ბა: მა­ტეს, მარ­კო­ზის, ლუ­კას და იო­ა­ნეს. პავ­ლეს ეპის­ტო­ლე­ე­ბი არის თოთ­ხმე­ტი. პეტ­რეს ეპის­ტო­ლე­ე­ბი არის ორი. იო­ა­ნეს - სა­მი, ია­კო­ბის - ერ­თი, იუ­დას - ერ­თი. კლი­მენ­ტის ეპის­ტო­ლე­ე­ბი არის ორი. თქვენ­თვის ეპის­კო­პო­სე­ბის­თვის გან­წე­სე­ბუ­ლი ჩემი, კლი­მენ­ტის მი­ერ რვა წიგ­ნად გა­მოთ­ქმუ­ლი (რომ­ლე­ბიც ყვე­ლას წი­ნა­შე არ უნ­და იქ­ნას წარ­მოჩე­ნი­ლი მას­ში არ­სე­ბუ­ლი სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბე­ბის გა­მო), და ჩვე­ნი მო­ცი­ქუ­ლე­ბის საქ­მე­ები".

"გა­მოც­ხა­დე­ბის" კა­ნო­ნი­კუ­რო­ბის სა­კით­ხი ხანგრძლი­ვი დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში გა­და­უჭ­რე­ლი რჩე­ბო­და. II ს‑ში ცნო­ბი­ლი წმ. იო­ა­ნე ღვთის­მეტ­ყვე­ლის "გა­მოც­ხა­დე­ბა" შემ­დეგ ას­წლე­ულ­ში უკ­ვე ეჭვს იწ­ვევ­და რო­გორც ავ­ტო­რო­ბას­თან (მას მო­ა­წერ­დნენ ასე­ვე ერე­ტი­კოს კე­რინ­თოსს), ასე­ვე შე­მად­გენ­ლო­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით. ასე რომ, "გა­მოც­ხა­დე­ბის" კა­ნო­ნი­კუ­რო­ბა უარ­ყვეს წმ. კი­რი­ლე იე­რუ­სა­ლი­მელ­მა და წმ. გრი­გოლ ღვთის­მეტ­ყველ­მა. წმ. გრი­გოლ ღვთის­მეტ­ყვე­ლი არ იხ­სე­ნი­ებს მას თა­ვის ეპის­ტო­ლე­ში "იმის შე­სა­ხებ, თუ ძვე­ლი და ახა­ლი აღთქმის რო­მე­ლი წიგ­ნე­ბი უნ­და ვი­კით­ხოთ". წმ. ამ­ფი­ლო­ქე იკო­ნი­ე­ლი სე­ლევ­კის მი­მართ ეპის­ტო­ლე­ში შე­ნიშ­ნავს: "იო­ა­ნეს გა­მოც­ხა­დე­ბას ზო­გი­ერ­თი მი­ა­კუთ­ვნებს წმინ­და წიგ­ნებს, მრა­ვალ­ნი კი მას არა­ნამ­დვი­ლად ასა­ხე­ლე­ბენ" (იქ­ვე, გვ. 375). აპო­კა­ლიფ­სი არ არის და­სა­ხე­ლე­ბუ­ლი ლა­ო­დი­კი­ის ად­გი­ლობ­რი­ვი კრე­ბის (364 წ.) 60‑ე კა­ნონ­ში, რო­მელ­შიც გან­საზღვრუ­ლია ძვე­ლი აღთქმი­სა და ახა­ლი აღთქმის კა­ნო­ნი.

თუმ­ცა გა­დამწყვე­ტი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქვს წმ. ათა­ნა­სე ალექ­სან­დრი­ე­ლის აზრს, რო­მელ­მაც გარ­კვე­ვით გა­მოთ­ქვა თა­ვი­სი აზ­რი წმ. იო­ა­ნე ღვთის­მეტ­ყვე­ლის "გა­მოც­ხა­დე­ბის კა­ნო­ნი­კუ­რო­ბის შე­სა­ხებ. 39‑სად­ღე­სას­წა­უ­ლო ეპის­ტო­ლე­ში იგი იო­ა­ნეს აპო­კა­ლიფსს ასა­ხე­ლებს ახა­ლი აღთქმის 27 კა­ნო­ნი­კურ წიგ­ნთა შო­რის და დას­ძენს: "ეს არის ცხონების წყაროები, რათა მისგან მომდინარე სიტყვებით დარწყულდეს მწყურვალე. მხოლოდ მათში ეხარება ღვთისმოსაობის მოძღვრება. ნურავინ დაუმატებს მას რაიმეს და ნურც მოაკლებს". საბოლოოდ ახალი აღთქმის კანონი დამტკიცდა იპონიისა (383წ.) და კართაგენის კრებებზე.

[46] - ევ­სე­ბის აქ მო­ყავს ყვე­ლა­ზე მე­ტად ცნო­ბი­ლი აპოკ­რი­ფუ­ლი წიგ­ნე­ბის ჩა­მო­ნათ­ვა­ლი. "ებ­რა­ელ­თა სა­ხა­რე­ბა", ზო­გი­ერ­თი მოკ­ვლე­ვა­რის აზ­რით, მი­ე­კუთ­ვნე­ბა უძ­ვე­ლე­სი აპოკ­რი­ფუ­ლი ტექ­სტე­ბის რიცხვს (იხ.: Юрий Николаев [Данзас Ю. Н.]. В поисках за божеством: Очерки из истории гностицизма. СПб., 1913. გვ. 437). გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა იუ­და­ურ-ქრის­ტი­ა­ნულ წრე­ებ­ში. II ს‑ში "ებ­რა­ელ­თა სა­ხა­რე­ბა" ბერ­ძნულ ენა­ზე ცნო­ბი­ლი იყო ელი­ნურ სამ­ყა­რო­ში. ამ ტექ­სტის არ­სე­ბო­ბის შე­სა­ხებ ძი­რი­თა­დი წყა­რო არის ნეტ. იე­რო­ნი­მეს შრო­მე­ბი.

"პეტ­რეს სა­ხა­რე­ბა" მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლია მა­თეს სა­ხა­რე­ბის ორი­გე­ნე­სე­ულ გან­მარ­ტე­ბა­ში (10:17). დაგ­მო­ბილ იქ­ნა 495 წელს რო­მის ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პო­სის გე­ლა­სის მი­ერ. "პეტ­რეს სა­ხა­რე­ბის" ტექ­სტი, იმ ნაწ­ყვე­ტე­ბის გარ­და, რო­მე­ლიც ევ­სე­ბის მი­ერ არის ცი­ტი­რე­ბუ­ლი, ცნო­ბი­ლი არ იყო XIX ს‑ის და­სას­რუ­ლამ­დე. 1887 წელს ეგ­ვიპ­ტე­ში ქრის­ტი­ა­ნი ბე­რის აკ­ლდა­მა­ში აღ­მოჩე­ნი­ლი იქ­ნა ხელ­ნა­წე­რე­ბი: "პეტ­რეს აპო­კა­ლიფ­სის" ნაწ­ყვე­ტე­ბი და "პეტ­რეს სა­ხა­რე­ბად" ცნო­ბი­ლი ტექ­სტის ნა­წი­ლი. პირ­ვე­ლი ნა­წი­ლი იხ.: Memoires publies par les members de la misson archeologique francaise au Caire. Paris, 1892. Vol.  9. რუს. ენა­ზე იხ.: Юрий Николаев. აღ­ნიშ. თხზ. გვ. 441‑444.

"თო­მას სა­ხა­რე­ბა" მი­ე­კუთ­ვნე­ბა უფ­რო უძ­ვე­ლეს აპოკ­რი­ფულ ტექ­სტებს. ის ცნო­ბი­ლი იყო გნოს­ტი­კურ წრე­ებ­ში უკ­ვე II ს‑ში და მო­ი­ცავ­და ქრის­ტეს ბავ­შვო­ბის შე­სა­ხებ თხრო­ბას, დო­კე­ტიზ­მის სუ­ლით განმსჭვა­ლულს. "თო­მას სა­ხა­რე­ბის~" ერ­თა­დერ­თი ცი­ტა­ტა მოღ­წე­უ­ლია ჩვე­ნამ­დე იპო­ლი­ტე რო­მა­ე­ლის "ფი­ლო­სო­ფუ­მე­ნა­ში", თუმ­ცა IX ს‑ში კონ­სტან­ტი­ნე­პო­ლის პატ­რი­არ­ქის ნი­კი­ფო­რეს­თვის (806‑815 წწ.), "სტი­ქო­მეტ­რი­ის" ავ­ტო­რის­თვის, ცნო­ბი­ლი იყო ამ ტექ­სტის 1300 მუხ­ლი. ზო­გი­ერ­თი მკვლე­ვა­რის ვა­რა­უ­დით, იგი და­მა­ხინ­ჯე­ბუ­ლი სა­ხით არის მოღ­წე­უ­ლი ჩვე­ნამ­დე ბევ­რად უფ­რო გვი­ან­დე­ლი აპოკ­რი­ფით "უფ­ლის სიყ­რმე" - არა­ბუ­ლი სა­ხა­რე­ბა (თიც­ჰენ­დორფ. Eვან­გე­ლია აპოცრყპჰა. Lიპ­სიაე, 1853).

"მა­ტა­თას სა­ხა­რე­ბა" - გნოს­ტი­კუ­რი აპოკ­რი­ფუ­ლი ტექ­სტი, კლი­მენ­ტი ალექ­სან­დრი­ე­ლის (სტრო­მა­ტე­ბი, II, 9) მოწ­მო­ბით, გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი პო­პუ­ლა­რო­ბით სარ­გებ­ლობ­და ბა­სი­ლი­დეს ერე­სის ალექ­სან­დრი­ელ მიმ­დე­ვარ­თა შო­რის. ცნო­ბი­ლი იყო ორი­გე­ნეს­თვის, ჩვენს დრომ­დე არ არის მოღ­წე­ული.

უძ­ვე­ლეს აპოკ­რიფ­თა რიცხვში შე­დის აგ­რეთ­ვე "სა­ხა­რე­ბე­ბი", რო­მელ­ნიც უკავ­შირ­დე­ბა მო­ცი­ქულ­თა სა­ხე­ლებს: ფი­ლი­პეს, ია­კობს ("შო­ბის სა­ხა­რე­ბა"), ნი­კო­დი­მოსს, იუ­დას, ბარ­ნა­ბას; ასე­ვე: "ევას სა­ხა­რე­ბა", "ეგ­ვიპ­ტელ­თა სა­ხა­რე­ბა" და უსა­ხე­ლო აპოკ­რი­ფე­ბის მრა­ვა­ლი ფრაგ­მენ­ტი სა­ხა­რე­ბი­სე­ულ თე­მებ­ზე. აღ­ნიშ­ვნის ღირ­სია ასე­ვე XIX ს‑ში კოპ­ტურ ხელ­ნა­წერ­თა შო­რის აღ­მოჩე­ნი­ლი ტექ­სტი, რომ­ლის სა­თა­უ­რია "ის­ტის შოპ­ჰია" (ბერძ. "რწმე­ნა სიბრძნე"), რო­მე­ლიც შე­ი­ცავს გნოს­ტი­კოს ვა­ლენ­ტი­ნის სწავ­ლე­ბის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბელ იდე­ებს და ამი­ტომ ეწო­დე­ბა ასე­ვე "ვა­ლენ­ტი­ნეს სა­ხა­რე­ბა" (იხ.: Лосев А.Ф. История античной эстетики. Итоги тысячилетнего развития. М., 1992, ტ. 1. გვ. 296‑297).

"პავ­ლეს საქ­მე­ნი" ეკუთ­ვნის მო­ცი­ქულ­თა შე­სა­ხებ უძ­ვე­ლეს თქმუ­ლე­ბა­თა ციკლს. ზო­გი­ერთ მკვლე­ვარს მიაჩნია, რომ შედ­გე­ნი­ლია მო­ცი­ქულ­თა შე­სა­ხებ სხვა აპოკ­რი­ფებ­ზე ად­რე, რო­გორც წმინ­და მო­ცი­ქულ­თა "საქ­მე­ე­ბის" კა­ნო­ნი­კუ­რი ტექ­სტის და­მა­ტე­ბა ("პავ­ლეს საქ­მე­ნის" ტექ­სტი მოგ­ვით­ხრობს მო­ცი­ქუ­ლის ცხოვ­რე­ბის შე­სა­ხებ რომ­ში მი­სი სიკ­ვდი­ლით დას­ჯამ­დე). ამ აპოკ­რი­ფის ტექ­სტი ჩვე­ნამ­დე მოღ­წე­უ­ლი არ არის, მაგ­რამ მას არა­ერ­თხელ იმოწ­მებს ორი­გე­ნე. შე­საძ­ლოა, რომ ამ აპოკ­რიფ­მა გავ­ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა პავ­ლე მო­ცი­ქუ­ლის აღ­სას­რუ­ლის (Passio Pauli) შე­სა­ხებ გვი­ან­დელ ცალ­კე­ულ თხზუ­ლე­ბებ­ზე, რომ­ლე­ბიც ბევრ ლა­თი­ნურ კო­დექ­სში მო­ი­პო­ვე­ბა.

"ან­დრი­ას საქ­მე­ნი" - II ს‑ის გნოს­ტი­კუ­რი აპოკ­რი­ფი. ჩვე­ნამ­დე არ მოღ­წე­ულა. მი­სი შე­მად­გენ­ლო­ბის შე­სა­ხებ შე­იძ­ლე­ბა ვიმ­სჯე­ლოთ სხვა­დას­ხვა ლა­თი­ნურ და ბერ­ძნულ კო­დექ­სებ­ში და­ცუ­ლი ან­დრია მო­ცი­ქუ­ლის სა­ხე­ლით ცნო­ბი­ლი უფ­რო გვი­ან­დე­ლი აპოკ­რი­ფე­ბით (VIII ს‑ზე ად­რე­ული). "ან­დრი­ას საქ­მე­ნი" თით­ქმის ყო­ველ­თვის მო­იხ­სე­ნი­ე­ბა "იო­ა­ნეს საქ­მე­ე­ბის" გვერ­დით.

"იო­ა­ნეს საქ­მე­ნი" - II ს‑ის აპოკ­რი­ფი, რო­მე­ლიც შე­დის მო­ცი­ქულ­თა შე­სა­ხებ თხზუ­ლე­ბა­თა ვრცე­ლი კრე­ბუ­ლის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში. კრე­ბუ­ლის ავ­ტო­რო­ბა მი­ე­წე­რე­ბა გნოს­ტი­კოს ლევ­კი­ოსს. "იო­ა­ნეს საქ­მე­ნი" დი­დად პო­პუ­ლა­რუ­ლი იყო ად­რე ქრის­ტი­ა­ნულ გნოს­ტი­კურ წრე­ებ­ში და მი­მოქ­ცე­ვა­ში იყო, ყო­ველ შემთხვე­ვა­ში, IX ს‑მდე მა­ინც: ეს ტექ­სტი ცნო­ბი­ლი იყო კონ­სტან­ტი­ნე­პო­ლის პატ­რი­არქ ფო­ტი­ო­სის­თვის. "იო­ა­ნეს საქ­მე­ებს" ეყრდნო­ბოდ­ნენ ხატ­მებ­რძოლ­თა კრე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ნი კონ­სტან­ტი­ნო­პოლ­ში (754 წ.). VII მსოფ­ლიო სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე (787 წ.) ლევ­კი­ო­სის კრე­ბუ­ლი დაგ­მო­ბილ იქ­ნა კონ­სტან­ტი­ნე­პო­ლის პატ­რი­არ­ქის ტა­რა­სის მი­ერ (იხ.: Деяния Вселенских Соборов. Казань, 1887‑1891. ტ. 7. с.189‑192). ლევ­კი­ო­სის კრე­ბუ­ლის გარ­და, ცნო­ბი­ლია ასე­ვე ცალ­კე­უ­ლი თხზუ­ლე­ბე­ბი პეტ­რეს, ფი­ლი­პეს, მა­თეს, ბარ­თლო­მეს საქ­მე­თა შე­სა­ხებ. გან­სა­კუთ­რე­ბით უნ­და აღი­ნიშ­ნოს "თო­მას საქ­მე­ნი", რო­მელ­მაც ჩვე­ნამ­დე შე­მო­ი­ნა­ხა II ს‑ის გნოს­ტი­კოს­თა შე­მოქ­მე­დე­ბის მხატ­ვრუ­ლი ნი­მუ­შე­ბი. რო­გორც ა. ლო­სე­ვი აღ­ნიშ­ნავს, გნოს­ტი­კუ­რი ფი­ლო­სო­ფი­ის შეს­წავ­ლი­სათ­ვის "თო­მას საქ­მე­ებს" "არა ნაკ­ლე­ბი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქვს, ვიდ­რე გნოს­ტი­კოს­თა თე­ო­რი­ულ იდე­ო­ლო­გი­ას, ზო­გი­ერთ შემთხვე­ვა­ში კი უფ­რო მე­ტი მნიშ­ვნე­ლო­ბაც აქვს" (და­სახ. ნაშრ. გვ. 291. აქ­ვე იხ. "თო­მას საქ­მე­ნის" ფრაგ­მენ­ტე­ბის პუბ­ლი­კა­ცია).

"პეტ­რეს აპო­კა­ლიფ­სი" - უძ­ვე­ლე­სი აპოკ­რი­ფუ­ლი ტექ­სტი, კა­ნო­ნი­კუ­რი წიგ­ნე­ბის რიცხვში შე­დი­ო­და ჯერ კი­დევ III ს‑ში. ამა­ვე პე­რი­ოდს მი­ე­კუთ­ვნე­ბა ასე­ვე "ბარ­ნა­ბა მო­ცი­ქუ­ლის ეპის­ტო­ლე".

ჰერ­მე­სის "მწყემ­სის" შე­სა­ხებ იხ. შე­ნიშ­ვნა 3, წიგ­ნი 3.

აპოკ­რი­ფუ­ლი წიგ­ნე­ბი ხში­რად წარ­მო­ად­გენს ფა­სე­ულ ის­ტო­რი­ულ წყა­რო­ებს. თუმ­ცა, წმ. ათა­ნა­სე დი­დის შე­ნიშ­ვნით, "ისი­ნი არის ერე­ტი­კო­სე­ბის გა­მო­ნა­გო­ნი, რომ­ლე­ბიც წე­რენ მათ მა­შინ, რო­ცა სურთ, მაგ­რამ მი­ა­წე­რენ მათ სიძ­ვე­ლეს და უმა­ტე­ბენ წლებს, რა­თა გა­მო­აც­ხა­დონ უძ­ვე­ლე­სად და სა­ბა­ბი ჰქონ­დეთ უბ­რა­ლო ხალ­ხის შეც­დო­მა­ში შე­საყ­ვა­ნად" (თხზუ­ლე­ბა­ნი. ნაწ. 3. გვ. 372‑373).

[47] - მე­ნან­დრე - სი­მონ მოგ­ვის მო­წა­ფე, წარ­მო­შო­ბით სა­მა­რი­ის სო­ფელ კა­პა­რა­ტი­ი­დან. ცხოვ­რობ­და ან­ტი­ო­ქი­აში. ცნო­ბე­ბი მის შე­სა­ხებ თით­ქმის არ შე­მო­ნა­ხუ­ლა.

[48] - ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლი. ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, I, 23, 5.

[49] - იუს­ტი­ნე ფი­ლო­სო­ფო­სი. აპო­ლო­გია, I, 26.

[50] - ები­ო­ნე­ლე­თა ერე­სის შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც უფალ იე­სო ქრის­ტეს შო­ბას უბ­რა­ლო ადა­მი­ა­ნის შო­ბად მიიჩნევს და ისაი­ას წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბას (იხ. 7:14) მი­ა­კუთ­ვნებს არა ქალ­წულს, არა­მედ "ახალ­გაზ­რდა ქალს", ევ­სე­ბის გარ­და წერ­დნენ ორი­გე­ნე (კელ­სუ­სის წი­ნა­აღ­მდეგ, V, 61) და ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლი (ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, III, 21, 1). იხ. ასე­ვე: Писарев А. И. Очерки из истории христианского вероучения патристического периода. Казань, 1915. ტ. 1. გვ. 96‑126.

[51] - კე­რინ­თო­სი (I ს‑ის და­სახ.) - ერე­სი­არ­ქი. გად­მო­ცე­მის მი­ხედ­ვით, გა­ნათ­ლე­ბა მი­ი­ღო ალექ­სან­დრი­აში, სა­დაც და­იწ­ყო თა­ვი­სი მოძღვრე­ბის გავ­რცე­ლე­ბა. სა­ი­და­ნაც გა­ემ­გზავ­რა ეფე­სო­სა და პა­ლეს­ტი­ნა­ში. ძვე­ლი ავ­ტო­რე­ბი კე­რინ­თოსს უწო­დე­ბენ პეტ­რე, პავ­ლე და იო­ა­ნე მო­ცი­ქუ­ლე­ბის მო­წი­ნა­აღ­მდე­გეს (იხ.: ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლი. ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, III, 3, 4). წმ. ირი­ნე­ო­სი კე­რინ­თო­სის მოძღვრე­ბას უკავ­ში­რებს იუ­და­ურ გნოს­ტი­კურ მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბას. ერე­ტი­კო­სი ას­წავ­ლი­და, რომ იე­სო იშ­ვა არა ქალ­წუ­ლი­სა­გან, არა­მედ იო­სე­ბი­სა და მა­რი­ა­მის ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ქორ­წი­ნე­ბი­დან. და მხო­ლოდ ნათ­ლო­ბის დროს გარ­და­მო­ვი­და იე­სო­ზე ქრის­ტე, და შემ­დეგ და­იწ­ყო მან სას­წა­უ­ლე­ბის აღ­სრუ­ლე­ბა და ქა­და­გე­ბა. ჯვარ­ცმის დროს ქრის­ტე გაფ­რინ­და იე­სოს­გან და ამი­ტომ ევ­ნო მხო­ლოდ ადა­მი­ა­ნი იე­სო (იხ.: იუ­რი ნი­კო­ლა­ევი. და­სახ. ნაშრ. გვ. 246‑250).

[52] - ცნო­ბი­ლია, რომ გაი­უ­სი მო­ნა­წი­ლე­ობ­და მონ­ტა­ნიზ­მის ერეს­თან ბრძო­ლა­ში და იყო მონ­ტა­ნისტ პროკ­ლეს ოპო­ნენ­ტი. გაი­უსს ერთ დროს მი­ე­წე­რე­ბო­და "ფი­ლო­სო­ფუ­მე­ნას" ავ­ტო­რო­ბა, რო­მე­ლიც აღ­მოჩე­ნილ იქ­ნა 1842 წ. (მოგ­ვი­ა­ნე­ბით განმტკიც­და აზ­რი, რომ ეს წიგ­ნი ეკუთ­ვნის წმ. იპო­ლი­ტე რო­მა­ე­ლის კა­ლამს).

[53] - წმ. დი­ო­ნი­სე - ალექ­სან­დრი­ის არ­ქი­ე­პის­კო­პო­სი (246‑265 წწ.). ორი­გი­ნეს მო­წა­ფე, წმ. დი­ო­ნი­სე საღ­ვთის­მეტ­ყვე­ლო კვლე­ვებ­ში გა­მო­ირჩე­ვა გამ­ბე­და­ო­ბით, რა­საც უთავ­სებს ღრმა მართლმა­დი­დებ­ლურ მსოფლმხედ­ვე­ლო­ბას. იმ­პე­რა­ტორ დე­კი­უ­სი­სა და ვა­ლე­რი­ა­ნეს დევ­ნუ­ლე­ბის დროს ევ­ნო, სა­მი წე­ლი გა­ა­ტა­რა საპ­ყრო­ბი­ლე­ში. წმ. დი­ო­ნი­სე "დი­დის" სა­ხე­ლის ღირ­სი გახ­და, წმ. ათა­ნა­სე დიდ­მა მას უწო­და "მსოფ­ლიო ეკ­ლე­სი­ის მოძ­ღვა­რი". წმ. დი­ო­ნი­სეს მი­ერ გა­მოთ­ქმუ­ლი კა­ნო­ნი 260 წ. ბა­სი­ლი­დე­სად­მი ეპის­ტო­ლე­ში VI მსოფ­ლო სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე აღი­ა­რე­ბულ იქ­ნა კა­ნო­ნი­კუ­რად და ყვე­ლა ეკ­ლე­სი­ი­სათ­ვის სა­ვალ­დე­ბუ­ლოდ. წმ. დი­ო­ნი­სეს ქმნი­ლე­ბა­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბამ ჩვე­ნამ­დე მო­აღ­წია ნაწ­ყვე­ტე­ბის სა­ხით, რომ­ლე­ბიც ცი­ტი­რე­ბუ­ლია სხვა ავ­ტორ­თა მი­ერ. ევ­სე­ბი წი­ნამ­დე­ბა­რე ნაშ­რომ­ში იმოწ­მებს ფრაგ­მენტს წიგ­ნი­დან "აღთქმა­თა შე­სა­ხებ". დი­ო­ნი­სე დი­დის შრო­მე­ბი იხ.: PG, X. რუს. თარგ. იხ.: Св. Дионисий Ве­ли­кий, епископ Александрийский. Творения. Казань, 1990.

[54] - იხ.: ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლი. ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, I, 26.

[55] - წმ. პო­ლი­კარ­პე - სმირ­ნის ეპის­კო­სო­პი, მო­ცი­ქულ­თა მო­წა­ფე. წმ. ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლის მოწ­მო­ბით, წმინ­და­ნის ქა­და­გე­ბის მსმე­ნე­ლი, `პო­ლი­კარ­პე, რო­მე­ლიც არა მხო­ლოდ და­მოძღვრილ იქ­ნა მო­ცი­ქულ­თა მი­ერ და ურ­თი­ერ­თო­ბა ჰქონ­და უფ­ლის თვით­მხილ­ვე­ლებ­თან, არა­მედ მო­ცი­ქულ­თა მი­ერ­ვე იქ­ნა დად­გე­ნი­ლი აზი­ა­ში სმირ­ნის ეპის­კო­პო­სად, რო­მე­ლიც ვი­ხი­ლე მე ჩემს სი­ჭა­ბუ­კე­ში, - რა­მე­თუ მან იცოც­ხლა დიდ­ხანს და ღრმა მო­ხუ­ცე­ბუ­ლო­ბა­ში და­ას­რუ­ლა სი­ცოც­ხლე დი­დე­ბუ­ლი და კე­თილ­შო­ბი­ლუ­რი მო­წა­მე­ო­ბით, - ის ყო­ველ­თვის ას­წავ­ლი­და იმას, რაც მო­ცი­ქუ­ლე­ბის­გან ის­წავ­ლა და რა­საც გად­მოგ­ვცემს ეკ­ლე­სია, რაც არის ერ­თა­დერ­თი ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა~ (ერე­სე­ბის წი­ნაღ­მდეგ, III, 3, 4) მო­წა­მე­ობ­რი­ვად აღეს­რუ­ლა მარ­კუს ავ­რე­ლი­უ­სის იმ­პე­რა­ტო­რო­ბის დროს. დღემ­დე არ არის დად­გე­ნი­ლი წმინ­და­ნის მოღ­ვა­წე­ო­ბის ზუს­ტი ქრო­ნო­ლო­გია. უძ­ვე­ლე­სი წყა­რო­ე­ბი მოგ­ვით­ხრობს, რომ პრო­კონ­სულ კვად­რა­ტუსს, რო­მე­ლიც ცდი­ლობ­და მის­გან მო­ეს­მი­ნა უფ­ლის გმო­ბა, მან უთ­ხრა: "აი, უკ­ვე 86 წე­ლია მას ვემ­სა­ხუ­რე­ბი, და მას ჩემ­თვის არა­ვი­თა­რი ბო­რო­ტე­ბა არ უქ­ნია, მე რო­გორ გავ­ბე­დო ძვი­რის თქმა ჩემს უფალ­ზე და მხსნელ­ზე". ასე­ვე ცნო­ბი­ლია, რომ პო­ლი­კარ­პე სმირ­ნის ეპის­კო­პო­სი გახ­და სა­ვა­რა­უ­დოდ 30 წლის ასაკ­ში. ვ. ბო­ლო­ტო­ვის აზ­რით, წმ. პო­ლი­კარ­პე და­ი­ბა­და (ან მო­ნათ­ლულ იქ­ნა) და­ახ. 69 წ., ეპის­კო­პო­სი გახ­და და­ახ. 100 წ. და სიკ­ვდი­ლით დას­ჯილ იქ­ნა და­ახ. 155/156 წ. ა. ლე­ბე­დე­ვი მიიჩნევს, რომ წმინ­და­ნი და­ი­ბა­და და­ახ. 80 წ., ეპის­კო­პო­სი გახ­და და­ახ. 110 წ., სიკ­ვდი­ლით დას­ჯილ იქ­ნა 166/167 წ. წმ. პო­ლი­კარ­პეს ნაშ­რო­მე­ბი­დან ჩვე­ნამ­დე მოღ­წე­უ­ლია "ფი­ლი­პელ­თა მი­მართ ეპის­ტო­ლე" (იხ. დე­კა­ნოზ გი­ორ­გი ზვი­ა­და­ძის მი­ერ შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი თარ­გმა­ნი: წმ. პო­ლი­კარ­პე სმირ­ნე­ლი, ეპის­ტო­ლე ფი­ლი­პელ­თა მი­მართ/ჟურ­ნალ "გზა სა­მე­უ­ფოს" და­ნარ­თი №4. თბი­ლი­სი, 1998 წ.).

[56] - ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლი. ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, III, 3, 4.

[57] - ნი­კო­ლა­ე­ლე­ბის ერეს­მა სა­ხელ­წო­დე­ბა მი­ი­ღო მი­სი დამ­ფუძ­ნებ­ლის ნი­კო­ლო­ზი­სა­გან, ან­ტი­ო­ქი­ე­ლი დი­ა­კო­ნის­გან, რო­მე­ლიც იყო მო­ცი­ქულ­თა მი­ერ გა­მორჩე­უ­ლი ერთ-ერ­თი შვიდ დი­ა­კონ­თა­გა­ნი (იხ.: საქ­მე 4:5). ამ ერეს­ზე მოწ­მო­ბენ იო­ა­ნე მო­ცი­ქუ­ლი თა­ვის "გა­მოც­ხა­დე­ბა­ში" (2:1‑6) და წმ. ირი­ნე­ო­სი (ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, III, 11, 1). ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლი ნი­კო­ლა­ე­ლებს უწო­დებს "ცრუ ცოდ­ნის (გნო­ზი­სის) გან­შტო­ე­ბას".

[58] - მა­ტა­თა - აპოკ­რი­ფუ­ლი "მა­ტა­თას სა­ხა­რე­ბის" ავ­ტო­რი. იხ. შე­ნიშვ. 46. წ. 3.

[59] - კლი­მენ­ტი ალექ­სან­დრი­ელი. სტრო­მა­ტე­ბი, III, 4. რუს. თარგ. იხ.: Строматы. Творение учителя Церкви Климента Алек­сан­дри­йс­ко­го. Яро­славль, 1892. იხ. ჟურ­ნა­ლი "გზა სა­მე­უფო" 1994 წე­ლი, №2.

[60] - იქ­ვე, VII, 11.

[61] - პო­ლიკ­რა­ტე - ეფე­სოს ეპის­კო­პო­სი, 196 წ. ეფე­სო­ში მცი­რე აზი­ის ეპის­კო­პოს­თა კრე­ბის თავმჯდო­მა­რე; ვიქ­ტო­რი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (190‑202 წწ.).

[62] - ოქ­როს ფირ­ფი­ტას ("პე­ტა­ლონს") მკერ­დით ატა­რებ­და იუ­დე­ვე­ლი მღვდელ­მთა­ვა­რი. ეს სიტ­ყვა გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა სეპ­ტუ­ა­გინ­ტას ტექსტში, რო­გორც მღვდელ­მთავ­რის თავ­სა­ბუ­რა­ვი (იხ. გა­მოს. 28, 36), მაგ­რამ უც­ნო­ბია მი­სი მნიშ­ვნე­ლო­ბა.

[63] - ე. ი. 107 წ.

[64] - პლი­ნი­უს სე­კუნ­დუ­სი (მცი­რე) (61/62 - 111/113 წწ.) - რო­მის სა­ხელ­მწი­ფო მოღ­ვა­წე, ფი­ლო­სო­ფო­სი და ლი­ტე­რა­ტო­რი. 111 წლი­დან სი­ცოც­ხლის ბო­ლომ­დე იყო მცი­რე აზი­ის სა­იმ­პე­რიო პრო­ვინ­ცი­ა­ში იმ­პე­რა­ტო­რის რწმუ­ნე­ბუ­ლი (ლე­გა­ტი).

[65] - პლი­ნი­უს უმ­ცრო­სის წე­რი­ლი, X, 96, იხ.: Письма Плиния Младшего. М., 1984.

[66] - იქ­ვე, X, 97.

[67] - ტერ­ტუ­ლი­ანე. აპო­ლო­გია, II, 6.

[68] - ევა­რეს­ტო­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (100‑109 წწ.).

[69] - იუს­ტუ­სი - იე­რუ­სა­ლი­მის ეპის­კო­პო­სი (107‑111 წწ.).

[70] - მღვდელ-მო­წა­მე ეგ­ნა­ტე ღმერ­თშე­მო­სი­ლი - ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პო­სი (67‑107 წწ.). შე­მორჩე­ნი­ლია წმ. ეგ­ნა­ტეს შვი­დი ეპის­ტო­ლე: ეფე­სელ­თა მი­მართ, მაგ­ნეზი­ელ­თა მი­მართ, ტრა­ლი­სელ­თა მი­მართ, სმირ­ნელ­თა მი­მართ, ფი­ლა­დელ­ფი­ელ­თა მი­მართ, წმ. პო­ლი­კარ­პე სმირ­ნე­ლის მი­მართ, რო­მა­ელ­თა მი­მართ (იხ.: Раннехристианские отцы Церкви. გვ. 101‑144) ძვე­ლი ქარ­თუ­ლი წმ. გი­ორ­გი მთაწ­მინ­დე­ლის მი­ერ თარგმნი­ლი ვრცე­ლი რე­დაქ­ცია იხ. "სა­ქარ­თვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის კა­ლენ­და­რი" 1988 წ.; ახალ ქარ­თუ­ლად პრო­ფეს­სორ ედი­შერ ჭე­ლი­ძის მი­ერ თარგმნი­ლი ეპის­ტო­ლე "რო­მა­ელ­თა მი­მართ" იხ. ჟურ­ნა­ლი "ჯვა­რი ვა­ზი­სა" № 5.

[71] - ონი­სი­მე - ეფე­სოს ეპის­კო­პო­სი (I ს‑ის ბო­ლო). წმ. ეგ­ნა­ტე მას უწო­დებს "გა­მო­უთ­ქმე­ლი სიყ­ვა­რუ­ლის კაცს" (იქ­ვე, გვ. 102).

და­მა­სი - მაგ­ნე­ზი­ის ეპის­კო­პო­სი. მაგ­ნე­სი­ელ­თა მი­მართ ეპის­ტო­ლე­ში იგი იწო­დე­ბა "ღვთივმშვე­ნი­ე­რად" (იქ­ვე, გვ. 111). წმ. ეგ­ნა­ტე გან­სა­კუთ­რე­ბით შე­ა­გო­ნებს, რომ და­ე­მორჩი­ლონ მათ ეპის­კო­პოსს, მი­უ­ხე­და­ვად "მი­სი გა­რეგ­ნუ­ლი ახალ­გაზ­რდო­ბი­სა" (იქ­ვე, გვ. 112).

პო­ლი­ბი­ო­სი - ტრა­ლი­სი­ის ეპის­კო­პო­სი. წმ. ეგ­ნა­ტეს შეხ­ვდა სმირ­ნა­ში. ტრა­ლი­სელ­თა მი­მართ ეპის­ტო­ლის მთა­ვა­რი თე­მა არის გნოს­ტი­კოს­თა ერეს­თან და­პი­რის­პი­რე­ბა.

[72] - იქ­ვე, გვ. 124‑125.

[73] - იქ­ვე, გვ. 135.

[74] - იქ­ვე, გვ. 124.

[75] - იქ­ვე, გვ. 154, 156.

[76] - წმ. ეგ­ნა­ტე ან­ტი­ო­ქი­ე­ლის მემ­კვიდ­რე იყო არა ერო­ტი, არა­მედ ჰე­რო­ნი (107‑130 წწ.). მის შემ­დეგ ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პო­სი იყო კორ­ნე­ლი­უ­სი (130‑144 წწ.) და მხო­ლოდ მის შემ­დეგ იყო ერო­ტი (144‑169 წწ.).

[77] - კოდ­რა­ტე მო­ცი­ქუ­ლი - 70 მო­ცი­ქულ­თა­გა­ნი (ნეტ. იე­რო­ნი­მეს მოწ­მო­ბით, მო­ცი­ქულ­თა მო­წა­ფე). ათე­ნის ეპის­კო­პო­სი. 126 წ. და­წე­რა აპო­ლო­გია ქრის­ტი­ა­ნო­ბის და­სა­ცა­ვად, რომ­ლის ფრაგ­მენ­ტი ჩვე­ნამ­დე მოღ­წე­უ­ლია ევ­სე­ბის "ეკ­ლე­სი­ის ის­ტო­რი­აში" (IV, 3). კოდ­რა­ტო­სის შე­სა­ხებ იხ.: "სიტ­ყვა მარ­თლი­სა სარ­წმუ­ნო­ე­ბი­სა", II ტ.

[78] - ირი­ნე­ოს ლი­ო­ნე­ლი. ერე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, V, 33, 4.

[79] - არის­ტი­ო­ნი - უფ­ლის მო­წა­ფე, სმირ­ნის ეპის­კო­პო­სი.

ხუ­ცე­სი იო­ა­ნე - მო­ცი­ქულ­თა მო­წა­ფე. მის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი და­ცუ­ლია მხო­ლოდ პა­პი­ა­სის თხზუ­ლე­ბის ფრაგ­მენ­ტში, რო­მელ­საც იმოწ­მებს ევ­სე­ვი. ზო­გი­ერ­თი პრო­ტეს­ტან­ტი ის­ტო­რი­კო­სე­ბის აზ­რით, პრეს­ვი­ტე­რი იო­ა­ნე არის ავ­ტო­რი სა­ხა­რე­ბი­სა, ეპის­ტო­ლი­სა და გა­მოც­ხა­დე­ბი­სა, რომ­ლე­ბიც ცნო­ბი­ლია მო­ცი­ქულ იო­ა­ნე ღვთის­მეტ­ყვე­ლის სა­ხე­ლით. მაგ­რამ ამ მო­საზ­რე­ბამ ვერ ჰპო­ვა ფარ­თო გავ­რცე­ლე­ბა რო­გორც სა­ეკ­ლე­სიო გად­მო­ცე­მის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გომ და მეც­ნი­ე­რუ­ლად და­უ­სა­ბუ­თე­ბელ­მა.

[80] - მო­ცი­ქუ­ლი იუს­ტუ­სი - 70 მო­ცი­ქულ­თა­გა­ნი, ელევ­თე­რო­პო­ლი­სის ეპის­კო­პო­სი. წი­ლად ხვდა მო­წა­მე­ობ­რი­ვი აღ­სას­რუ­ლი.

 

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო ზურაბ ჯაშმა

საეკლესიო ბიბლიოთეკა, VII ტ. 2007 თბილისი

საეკლესიო ისტორიის მეორე წიგნი შეიცავს შემდეგს.



I.      ქრისტეს ამაღლების შემდეგ მოციქულთა ცხოვრების შესახებ.

II.     როგორ შეძრა ტიბერიუსი პილატესგან ქრისტეს შესახებ ამბის გაგებამ.

III.    როგორ გავრცელდა მცირე დროის განმავლობაში მთელს ქვეყნიერებაზე სიტყვა ქრისტეს შესახებ.

IV.    ტიბერიუსის შემდეგ გაიუსმა როგორ ჩააბარა აგრიპას იუდეველთა სამეფო, ხოლო ჰეროდეს
მიუსაჯა სამუდამო გადასახლება.

V.     როგორ იქნა წარგზავნილი ფილონი იუდეველთა გამო ელჩად გაიუსთან.

VI.    რამდენმა უბედურებამ მოიყარა თავი იუდეველებზე ქრისტეს წინააღმდეგ დანაშაულის
ჩადენის შემდეგ.

VII.    როგორ მოიკლა თავი პილატემ.

VIII.   კლავდიუსის დროინდელი შიმშილობის შესახებ.

IX.     იაკობ მოციქულის მოწამეობა.

X.      როგორ დაუყოვნებლივ იგრძნო ღვთის სასჯელი აგრიპამ, იგივე ჰეროდემ, რომელიც დევნიდა მოციქულებს.

XI.     თევდა გრძნეულის შესახებ.

XII.    ადიაბენთა დედოფლის ელენეს შესახებ.

XIII.   სვიმონ მოგვის შესახებ.

XIV.   პეტრე მოციქულის რომში ქადაგების შესახებ.

XV.    მარკოზ მახარებლის შესახებ.

XVI.   როგორ უქადაგა მარკოზმა პირველად ეგვიპტეში მცხოვრებლებს ქრისტეს ცოდნა.

XVII.  რას მოგვითხრობს ფილონი ეგვიპტელი ასკეტების შესახებ.

XVIII. ფილონის რამდენმა თხზულებამ მოაღწია ჩვენამდე.

XIX.   რა უბედურება შეემთხვათ იერუსალიმში მყოფ იუდეველებს პასექის დღეს.

XX.    რა მოხდა იერუსალიმში ნერონის დროს.

XXI.   ეგვიპტელთა შესახებ, რომლებსაც "მოციქულთა საქმეებიც" მოიხსენიებს.

XXII.  როგორ იქნა გაგზავნილი ბორკილებდადებული პავლე რომში, როგორ დაიცვა თავი და განთავისუფლებულ იქნა ყველა ბრალდებისაგან.

XXIII. როგორ ეწამა იაკობი, რომელსაც ეწოდებოდა უფლის ძმა.

XXIV. როგორ დაინიშნა ალექსანდრიის ეკლესიაში მარკოზის შემდეგ პირველ ეპისკოპოსად ანიანუსი.

XXV.  ნერონის დროინდელი დევნულების შესახებ, რომლის დროსაც პავლე და პეტრე ღვთისმოსაობის გამო მოწამეობით გამშვენდნენ რომში.

XXVI. როგორ იდევნებოდნენ იუდეველები ათასი უბედურებისაგან და როგორ წამოიწყეს უკანასკნელი ომი რომაელთა წინააღმდეგ.

 

 

ეს წიგნი ჩვენ შევადგინეთ კლიმენტის, ტერტულიანეს, იოსებისა და ფილონის თხზულებებზე დაყრდნობით.


წინა წიგნში, საეკლესიო ისტორიის შესავალში შეჯამებულად ვაჩვენეთ და მოვიცავით ყველაფერი, რაზეც საჭირო იყო მსჯელობა, - მაცხოვნებელი სიტყვის ღვთისმეტყველების, ჩვენი მოძღვრების წარმოშობისა და ქრისტიანთა სახარების მიხედვით მოქალაქეობის დოგმატთა უძველესობის შესახებ, და არა მხოლოდ ეს, არამედ ყველაფერი მისი ახლახან მომხდარი გამოცხადების შესახებ, ვნების წინა მოვლენებიც და მოციქულთა გამორჩევის შესახებ არსებული ცწობებიც. ახლა კი აქ წარმოდგენილ წიგნში ყურადღებით განვიხილავთ მისი ამაღლების შემდგომ მოვლენებს, ზოგ რამეს აღვნიშნავთ საღვთო ნაწერებიდან, ზოგს კი დროდადრო მოვიხსენიებთ გარეშე ისტორიკოსთა ჩანაწერებიდანაც.

 
I

პირველი იყო მატათა, ვისაც წილად ხვდა მოციქულობა მოღალატე იუდას ნაცვლად; როგორც იქნა განმარტებული, იგი იყო ერთ-ერთი უფლის მოწაფეთაგან. ლოცვითა და მოციქულთა ხელთდასხმით თემის მომსახურებისათვის განწესებულ იქნენ კაცნი, რიცხვით შვიდი, და მათ შორის სტეფანეც. იგი უფლის შემდეგ პირველი იყო ხელთდასხმასთან (როგორც ამისთვის წარდგენილი) ერთად ასევე იმით, რომ უფლის მკვლელთა მიერ ქვებით იქნა მოკლული; და ამით პირველმა მიიღო მისი სახელის შესატყვისი ღირსეულად გამარჯვებული ქრისტეს მოწამეთა გვირგვინი. [1]

იმავე დროს ასევე იაკობი, რომელიც უფლის ძმად იწოდებოდა, რადგან ისიც იოსების შვილად იყო სახელდებული, იოსები კი - ვიზეც დაიწინდა ქალწული და მასთან შესვლამდე აღმოჩნდა სულიწმინდისგან მიდგომილი, როგორც სახარებების წმინდა წერილი ასწავლის, - ეს იაკობი, ვისაც ძველები სათნობაში უპირატესობის გამო მართალს უწოდებდნენ, როგორც მოგვითხრობენ, იგი პირველი იქნა ხელდასხმული იერუსალიმში ეკლესიის ეპისკოპოსის საყდარზე; კლიმენტი "პიპოტიპოსების" მეექვსე წიგნში ამგვარად გადმოსცემს ამ ამბავს: "პეტრე, იაკობი და იოანე მაცხოვრის ამღლების შემდეგ, როგორც მაცხოვრის მიერ წინდაწინ პატივდებულები, დიდებისათვის არ იბრძოდნენ, არამედ იაკობ მართალი აირჩიეს იერუსალიმის ეპისკოპოსად". იგივე ავტორი ამავე ნაშრომის მეშვიდე წიგნში მის შესახებ ამასაც ამბობს: ”იაკობ მართალს, იოანეს და პეტრეს აღდგომის შემდეგ უფალმა გადასცა ცოდნა, ხოლო მათ გადასცეს დანარჩენ მოციქულებს, დანარჩენმა მოციქულებმა კი - სამოცდაათს, რომელთაგან ერთ-ერთი არის ბარნაბაც. ხოლო იყო ორი იაკობი, ერთი იყო იაკობ მართალი, რომელიც ტაძრის სახურავიდან გადააგდეს და მაუდის სათელავი საგორავის ცემით მოკლეს, მეორეს კი თავი მოკვეთეს". ამ მართლის შესახებ პავლეც ახსენებს ეპისტოლეში: "მოციქულთაგან სხვა არავინ მინახავს, გარდა იაკობისა, უფლის ძმისა" (გალ. 1,19).

ამავე დროს აღსრულდებოდა ოსროელთა[2] მეფის მიმართ ჩვენი მაცხოვრის დანაპირები. ღვთივშთაგონებით აღიძრა თომა და გაგზავნა თადეოზი ედესაში საქადაგებლად და ქრისტეს მოძღვრების სახარებლად, როგორც ზემოთ იქვე აღმოჩენილი ჩანაწერიდან ვაჩვენეთ. ადგილზე მისულმა მან ქრისტეს სიტყვით განკურნა ავგაროზი და საკვირველებებით განაცვიფრა ყველა, საქმეებით საკმარისად განაწყო და ქრისტეს ძალისადმი თაყვანისცემამდე მიიყვანა; მაცხოვრის მოძღვრების მოწაფეები დაადგინა, და იმ დროიდან მოყოლებული ახლანდელ დრომდე ედესელთა მთელი ქალაქი ქრისტეს სახელს ატარებს, რაც არის ჩვენი მაცხოვრის მიერ მათ მიმართ გამოჩენილი ქველმოქმედების არცთუ უბრალო მტკიცებულება. ესეც ძველების ისტორიიდან ითქვა. ახლა კი გადავიდეთ საღვთო წერილზე.

სტეფანეს მოწამეობის დროს იერუსალიმის ეკლესიაზე იუდეველთა მიერ განხორციელდა პირველი უდიდესი დევნულება. თორმეტის გარდა ყველა მოწაფე გაიფანტა იუდეასა და სამარიაში, და, როგორც საღვთო წერილი ამბობს, მიაღწიეს ფინიკიამდე, კვიპროსამდე და ანტიოქიამდე, მაგრამ მაშინ ჯერ ვერ გაბედეს წარმართებისთვის გადაეცათ სარწმუწოების სიტყვა, და მხოლოდ იუდეველებს აუწყებდნენ მას. ამავე დროს პავლეც ანადგურებდა ეკლესიებს: სახლებში უვარდებოდა მორწმუნეებს, გარეთ გამოათრევდა კაცებსა და ქალებს, და გადასცემდა საპყრობილეში. მაგრამ ფილიპე, რომელიც სტეფანესთან ერთად იყო ხელდასხმული დიაკვნის მსახურებაზე და გაფანტულთა შორის იმყოფებოდა, ჩავიდა სამარიაში და საღვთო ძალით აღვსილმა პირველმა იქადაგა იქ სიტყვა. ღვთის მადლი ისე შეეწეოდა მას, რომ სვიმონ მოგვიც[3] კი მიიზიდა ამ სიტყვებით. ამ დროს სვიმონი სახელგანთქმული იყო იმით, რომ მოგვობით ატყუებდა ადამიანებს და მას ღვთის დიდ ძალად მიიჩნევდნენ. მაშინ ისიც შეძრწუნდა ფილიპეს მიერ ღვთის ძალით აღსრულებული საოცრებებისგან, დაცხრა გრძნეულებისაგან და მოჩვენებით მიიღო ქრისტეს რწმენა იქამდე, რომ კიდევაც მოინათლა. საკვირველია, რომ მისგან მოყოლებული ახლანდელ დრომდე ხდება ეს უსაძაგლესი მწვალებლობის გამგრძელებელთაგან, რომლებიც მათი წინაპრის მეთოდით ჭირისა და კანის სნეულებების მსგავსად ქვემოდან შეუძვრნენ ეკლესიას და ძლიერ ანადგურებდნენ მათ, რომლებშიც ჩაბეჭდავდნენ, თუ შეძლებდნენ, მათში დაფარულ უკურნებელ მძიმე შხამს. თუმცა, მათი უმრავლესობა უკვე მხილებული და [კლესიისაგან] ჩამოშორებულ იქნა, როდესაც პეტრემ წაასწრო სვიმონს და მიხვდა, რასაც წარმოადგენდა იგი და დაადო სათანადო სასჯელი. მაგრამ რადგან ყოველდღიურად იზრდებოდა მაცხოვრის ქადაგება, ეთიოპელთა ქვეყნიდან რაღაც განგებულება წარუძღვა დედოფლის (რადგან წინაპართა რაღაც ჩვეულების მიხედვით ქალის მიერ ახლანდელ დრომდე იმართება ეს ქვეყანა) მოხელეს; რომელიც წარმართთაგან პირველად ფილიპეს მეშვეობით, გამოცხადების გზით, ეზიარა ღვთის სიტყვის საიდუმლოს და გახდა მსოფლიოს მორწმუნეთა პირველი ნაყოფი. იგი იყო პირველი, ვინც დაბრუნდა მშობლიურ მიწაზე და იქადაგა ყოველთა ღმერთის ცოდნისა და ადამიანებთან ჩვენი მაცხოვრის ცხოველმყოფელი სტუმრობის სახარება, მისი მეშვეობით საქმით აღსრულდა წინასწარმეტყველება: "ეთიოპია გაიწვდის მის ხელებს ღვთისადმი (ფს. 67,32). ამის შემდეგ პავლე, რჩეული ჭურჭელი, არა ადამიანთაგან, არც ადამიანთა მეშვეობით, არამედ თვით იესო ქრისტესა და მისი მკვდრეთით აღმაღგინებელი მამა ღმერთის გამოცხადებით წარმოჩნდა მოციქულად, და ხილვითა და გამოცხადებით ციური ხმით მოწოდების ღირსი გახდა.

II

როდესაც ჩვენი მაცხოვრის აღდგომა და ცად ამაღლება უკვე მრავალთათვის ცნობილი იყო და ძველი მიღებული ჩვეულებებით ხალხთა მმართველები მათთან მომხდარ ახალ ამბებს აუწყებდნენ იმპერიის ხელისუფლების მპყრობელს, რათა მომხდართაგან არაფერი არ გამოპარვოდა მას, პილატემ იმპერატორ ტიბერიუსს შეატყობინა უკვე მთელ პალესტინაში ყველასათვის ცნობილი ამბები ჩვენი მაცხოვრის იესოს მკვდრეთით აღდგომის შესახებ, ასევე მისი სასწაულების შესახებ გაგებული სხვა ამბები, ის, რომ მისი მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ უკვე როგორც ღმერთის ისე სწამდათ მისი. ამბობენ, ტიბერიუსმა სენატში მიიტანა ეს ამბავი, რომელმაც იგი უარყო, მიიჩნია, რომ ვიდრე ეს ამბავი გადამოწმებული არ იყო, ძველი კანონის თანახმად სხვაგვარად ვერ შერაცხდნენ ღმერთად, თუ არა სენატის კენჭისყრითა და დადგენილებით. ჭეშმარიტება კი ის არის, რომ ღვთის მაცხოვნებელი უწყების  მოძღვრებას არ სჭირდება ადამიანთაგან გადაწყვეტილების მიღება და განმტკიცება. როდესაც რომაელთა სათათბირომ უარყო ჩვენი მაცხოვრის შესახებ უწყებული სიტყვა, ტიბერიუსმა  არ უარყო პირვანდელი აზრი და ქრისტეს შესახებ არაფერი  უჯერო არ განუზრახავს.

რომაელთა კანონებში გათვითცნობიერებულმა ტერტულიანემ, კაცმა, რომში სხვა რამითაც განსაკუთრებით გამოჩენილთა შორის სახელგანთქმულმა, ქრისტიანთა გამო ლათინურ ენაზე დაწერილი და ბერძნულ ენაზე გადმოთარგმნილ აპოლოგიაში მოათავსა ეს ამბები და სიტყვა-სიტყვით ამგვარად მოგვითხრო: "მაგრამ ამ კანონების წარმოშობიდან რომ დავიწყოთ საუბარი, არსებობდა ძველი დადგენილება, არავინ შერაცხილიყო ღმერთად იმპერატორის მიერ, ვიდრე სენატი არ მიიღებდა გადაწყვეტილებას. ამგვარად მოიქცა მარკუს ემილიუსი რომელიღაც ალბერნუსის კერპთან დაკავშირებით. ესეც ჩვენი მტკიცებულების თანახმად არის მომხდარი, რომ თქვენთან ადამიანური გადაწყვეტილებით ებოძება ღმრთეება. თუკი ღმერთი ადამიანს არ აამებს, იგი ღმერთი ვერ გახდება; ამგვარად ამ ჩვეულების მიხედვით ადამიანს შეჰფერის ღვთისადმი მოწყალების გამოჩენა. ამრიგად, ტიბერიუსის დროს გავრცელდა ქვეყნიერებაზე ქრისტიანთა სახელი, და როდესაც მას ეს მოძღვრება ეუწყა პალესტინიდან, საიდანაც დაიწყო პირველად მისი გავრცელება, სენატს შეატყობინა და განუცხადა მისი კეთილგანწყობა ამ მოძღვრების მიმართ. სენატმა კი, რადგან გადამოწმებული არ ჰქონდა ამ ამბის ნამდვილობა, უარყო; მაგრამ იგი თავის აზრზე დარჩა და სიკვდილით ემუქრებოდა ქრისტიანთა ბრალმდებლებს".[4]

ციური წინაგანგების განგებულებით მოხდა ამის შთანერგვა მის გონებაში, დაუბრკოლებელი დასაწყისის მქონე სახარების სიტყვას რომ დედამიწაზე ყველა მიმართულებით შემოერბინა.

III

ამრიგად, ციური ძალითა და შეწევნით პირდაპირ, როგორც რამ მზის სხივმა მაცხოვნებელმა სიტყვამ მთელი მსოფლიო გააბრწყინა. მეყსეულად, საღვთო წერილის თანახმად, ღვთივშთაგონებულ მახარებელთა და მოციქულთა "ხმა მთელ დედამიწაზე გაისმა და მსოფლიოს საზღვრებამდე - მათი სიტყვები" (ფს. 18,5). ყველა ქალაქსა და სოფელში აღიმართა საფქვავი დოლაბის მსგავსად ათასობით ადამიანით გავსებული ეკლესიები. ისინი წინაპართა მემკვიდრეობით და თავდაპირველი ცთომილების ძველი სენით ეშმაკეული კერპებისგან სულით შებორკილნი ქრისტეს ძალის მიერ მისი მოწაფეების მოძღვრებითა და ამასთან ერთად სასწაულმოქმედების მეშვეობით როგორც რამ საშინელი ბატონობისაგან განთავისუფლებულნი და უმძიმესი საპყრობილეებიდან გამოსხნილნი უკუაგდებდნენ ყოველგვარ ეშმაკეულ მრავალღმერთიანობას და მხოლოდ ერთი ღმერთის, ყოველთა შემოქმედის არსებობას აღიარებდნენ, და თვით მას ჭეშმარიტი ღვთისმოსაობის კანონებით იმ საღვთო და კეთილგონივრული მსახურების მეშვეობით პატივს მიაგებდნენ, რაც ჩვენმა მაცხოვარმა მიმოაბნია ადამიანთა ცხოვრებაში. მაგრამ, როდესაც ღვთის მადლი უკვე დანარჩენ ხალხებშიც გავრცელდა, და პირველად პალესტინის კესარიაში კორნელიუსმა[5] მთელ თავის სახლთან ერთად საღვთო გამოცხადებითა და პეტრეს მსახურებით მიიღო ქრისტესადმი რწმენა, და ასევე სხვა უამრავმა ანტიოქიის ბერძენმა, რომელსაც სტეფანეს დევნულების დროს გაფანტულებმა უქადაგეს; მეყსეულად აყვავდა და აივსო ანტიოქიის ეკლესია. იმ დროს იყო, რომ ესოდენ მრავალი წინასწარმეტყველი იმყოფებოდა იქ იერუსალიმიდან [ჩამოსული] და მათთან ერთად ბარნაბაცა და პავლეც, და სხვა მრავალი ძმაც, - როდესაც ქრისტიანთა სახელი პირველად იქ აღმოცენდა, როგორც წყლით ჭარბი და უხვი წყარო. აგაბოსმაც, მათთან მყოფ წინასწარმეტყველთაგან ერთ-ერთმა, მომავალი შიმშილობის შესახებ იწინასწარმეტყველა, პავლეც  და ბარნაბაც გაიგზავნა მსახურებაში  ძმების დასახმარებლად.[6]
IV


ტიბერიუსი აღესრულა დაახლოებით ოცდაექვსწლიანი  მეფობის შემდეგ და მმართველობა გაიუსმა[7] მიიღო, რომელმაც იუდეველთა მთავრობის სამეფო გვირგვინი მაშინვე აგრიპას დაადგა თავს;[8] მან იგი ფილიპესა და ლისანიას ტეტრარქიების მეფედ დანიშნა, ამას გარდა მცირე ხნის შემდეგ მას ჰეროდეს ტეტრარქიაც გადაეცა. ჰეროდეს (იგი იყო მაცხოვრის ვნების ჟამს) კი მრავალი ბრალდების გამო ცოლთან, ჰეროდიადასთან, ერთად სამუდამო განდევნა მიუსაჯა. ამის მოწმეც არის იოსები.

მისი მეფობის დროს მრავალთათავის ცნობილი იყო ფილონი[9] კაცი არამხოლოდ ჩვენიანთა, არამედ გარეშე განათლების მოსწრაფეთა შორისაც გამოჩენილი. წარმოშობით ებრაული ტომიდან იყო, ალექსანდრიაში სახელგანთქმულ კაცებს სრულებით არ ჩამოუვარდებოდა რაიმეთი. თუ რაოდენ დიდად იღვაწა მან საღვთო და მშობლიური მეცნიერებების შესახებ, ყველასათვის ცხადი საქმეა. ხოლო ის, თუ რას წარმოადგენდა გარეშე ფილოსოფიასა და თავისუფალ განათლებაში, ამის თქმაც არ არის საჭირო. მასზე მოგვითხრობენ, თუ როგორ ეშურებოდა პლატონისა და პითაგორას შესწავლას და აღემატა ყველა მის თანამედროვეს.

V

გაიუსის დროს რაც იუდეველებს შეემთხვათ, ეს მან ხუთ წიგნში გადმოსცა; აგრეთვე გაიუსის სიშლეგეც, თუ როგორ უწოდა მან თავის თავს ღმერთი და მისი მმართველობის დროს ჩადენილი ათასი სითავხედე, იუდეველთა დაბეჩავება, და ის, რომ თვითონ გაემგზავრა რომაელთა ქალაქში ალექსანდრიელი თანამემამულეების გამო შუამავლად;[10] და მამათა რჯულის გამო გაიუსის წინაშე მდგომმა სხვა არაფერი მიიღო გარდა დაცინვისა და გამასხარავებისა, და მცირედი იყო საკმარისი მისი სიცოცხლის საფრთხეში ჩასაგდებად.

ამ ამბებს ასევე მოიხსენიებს იოსებიც, "სიძველეების" ოცდამერვე წიგნში სიტყვასიტყვით წერს: "და როდესაც მოხდა ურთიერთდაპირისპირება ალექსანდრიის იუდეველთა მკვიდრ მოსახლეობასა და ელინებს შორის, თითოეული ამბოხებული მხარიდან ამორჩეულ იქნა სამი კაცი და ელჩად გაიგზავნა გაიუსის წინაშე წარმომადგენლად. ალექსანდრიის ელჩთაგან პირველი იყო აპიონი,[11] რომელმაც იუდეევლები ძალიან შეურაცხყო, ამბობდა, რომ ისინი კეისრის პატივისცემას უგულებელყოფენ; რადგან ყველა, ვინც რომაელთა მმართველობის მოხარკე იყო, გაიუსს საკურთხეველებსა და ტაძრებს აღუმართავდა და სხვა ყველაფრითაც მას ღმერთების დარად ღებულობდა, და მხოლოდ ესენი (იუდეველები - მთარგ.) მიიჩნევდნენ სამარცხვინოდ კერპებით პატივისცემასა და მისი სახელის დაფიცებას; მრავალი ძვირი თქვა აპიონმა, რისი მეშვეობითაც საფუძვლიანი იმედი პქონდა, რომ გაიუსს განარისხებდა. მაგრამ ფილონს, იუდეველთა ელჩების წინამდგომელს, ვინც იყო კაცი ყველაფერში სახელოვანი, ალექსანდრე ალაბარხოსის ძმა[12] და ფილოსოფიაში არამცირედი გამოცდილების მქონე, შეეძლო პასუხი გაეცა ბრალდებებისთვის, მაგრამ გაიუსმა არ აცალა და ბრძანა თავიდან მოშორებოდა; ცხადი იყო, რომ იგი განრისხებული რაღაც საზარელს მოიმოქმედებდა მათ წინააღმდეგ. ფილონი ძალიან განაწყენებული გამოვიდა და უთხრა იუდეველებს, რომლებიც მას თან ახლდნენ, რომ უნდა გამხნევებულიყვნენ, რადგან გაიუსი მათზე განრისხებული იყო და ღმერთს უკვე საქმით უპირისპირდებოდა.[13]

ამ ამბებს გადმოცემს იოსები. თვითონ ფილონმა კი დაწერა წიგნი "შუამდგომლობა", რომელშიც დაწვრილებით და ზედმიწევნით აღწერა მაშინ მის მიერ ნამოქმედარი ცნობილი საქმეები. მათ უმრავლესობას გვერდს ავუვლი და მხოლოდ მათ გავყვები, რომელთა მეშვეობით ნათელი გახდება ქრისტეს წინააღმდეგ დანაშაულის ჩადენის შემდეგ, იმავე დროს და არცთუ დიდი ხნის შემდეგ, იუდეველებზე თავს დატეხილი უბედურებები. პირველ რიგში მოგვითხრობს, რომ ტიბერიუსის დროს რომაელთა დედაქალაქში სეიანონმა, იმ დროს იმპერატორთან დაახლოებულმა, ძალიან გავლენიანმა კაცმა მთელი ერის სრულიად განადგურებისთვის გამოიჩინა მოშურნეობა, იუდეაში კი პილატემ, ვის დროსაც მოხდა დანაშაული მაცხოვრის წინაღმღეგ, სცადა იერუსალიმში მაშინ ჯერ კიდევ მდგარი ტაძრის გარშემო იუდეველთა უფლებების წინააღმდეგ რაღაც მოემოქმედებია, რამაც ძალიან ააღელვა ისინი.

VI


ტიბერიუსის აღსასრულის შემდეგ კი გაიუსის მიერ მმართველობის მიღებისას, მრავალი სხვა რამითაც შეურაცხყო მრავალი, განსაკუთრებით კი იუდეველთა მთელ ერს მიაყენა არა მცირედი ზიანი; რაც დასასწავლად მოკლედ არის გადმოცემული მისი ნაშრომებით, რომლებშიც სიტყვასიტყვით ამას წერს:

”გაიუსის ხასიათი ასეთი არამდგრადი იყო ყველას მიმართ, გამორჩეულად კი იუდეველთა მოდგმის წინააღმდეგ, რომელსაც საშინლად ემტერებოდა. ალექსანდრიიდან მოყოლებული სხვა ქალაქებშიც ისაკუთრებდა სალოცავ სახლებს და თავისი სახის ხატებითა და ქანდაკებებით ავსებდა (დადგმის ნებას სხვებს რთავდა, სინამდვილეში კი თვითონ აღმართავდა), წმინდა ქალაქის ტაძარს კი, რომელიც უვნებლად იყო დარჩენილი, ყოველივესგან ხელშეუხებელი, გარეგნობა შეუცვალა და გადააკეთა თავისი კარის ტაძრად, რათა ეწოდათ "გაიუსის, ახლად გამოცხადებული ზევსის".

ყოველივე ამას გარდა იგივე ავტორი თავის მეორე ნაშრომში "სათნოებათა შესახებ" მოგვითხრობს ათას სხვა საშინელ ამბავსაც, თუ რა უბედურებები შეემთხვათ იუდეველებს ალექსანდრიაში; მას ეთანხმება იოსებიც, მსგავსადვე აღნიშნავს პილატეს დროიდან და მაცხოვრის წინააღმდეგ დანაშაულიდან ერის ყველანაირი უბედურებების დაწყებას. ისმინე რას ამბობს იგი "იუდაური ომების" მეორე წიგნში:

"იუდეაში ტიბერიუსის მიერ პროკურატორად წარგზავნილმა პილატემ იერუსალიმში ღამე ფარულად შეიტანა კეისრის ხატები, რასაც ნიშნები ეწოდებოდა. ამან მეორე დღეს იუდეველებში უდიდესი შფოთი გამოიწვია. ისინი შეძრწუნდნენ, რაც დაინახეს მათ სიახლოვეს, რომ მათი რჯული გათელილი იყო, რადგან ქალაქში არანაირი გამოსახულების დადგმის ნებას არ იძლეოდწენ".[14]

ეს რომ შევადაროთ მახარებელთა წერილს, ნახავ, რომ არცთუ დიდი ხნის შემდეგ შეუტრიალდათ მათ ის, რასაც გაჰყვიროდნენ პილატეს წინაშე, რომ არ ჰყავდათ სხვა მეფე, გარდა კეისრისა. შემდეგ იგივე მწერალი მათ თავს დატეხილ სხვა უბედურებეზეც მოგვითხრობს. ამის შემდეგ სხვა შფოთიც აღიძრა. ტაძრის განძი, კორბანად წოდებული აკვედუკისთვის დაიხარჯა; ის კი გადაჭიმული იყო სამ სტადიონზე. ამის გამო მრავალი იყო გაღიზიანებული და პილატეს იერუსალიმში ყოფნისას ატეხეს ყვირილი. მან კი წინასწარ განჭვრიტა მათი შფოთი და ბრბოს გლეხის ტანისამოსით შენიღბული ჯარისკაცები შეურია; მათ აკრძალული ჰქონდათ მახვილის გამოყენება, ნაბრძანები ჰქონდათ, ვინც ყვიროდა, ჯოხით ეცემათ, რაზეც ნიშანს იგი მსაჯულის სავარძლიდან აძლევდა. შემუსრული იუდეველები კი, ზოგი ცემისგან, ზოგი გაქცევის დროს თვით მათგანვე გათელილი დაიღუპა, დაღუპულთა ხვედრით შეშინებული ბრბო კი დადუმდა".[15]

ამასთან ერთად იგი საუბრობს სხვა ათასი შფოთის შესახებ. იგივე მწერალი იმავე იერუსალიმში ამტკიცებს, რომ აქედან მოყოლებული არაფრით არ წყდებოდა ამბოხებები ქალაქსა და მთელს იუდეაში, ბრძოლები და ბოროტებები ერთი მეორზე უფრო ძლიერი, ვიდრე ყოველივეს დასასრულს ვესპასიანემ არ შემოარტყა მათ ალყა.[16] ქრისტეს წინააღმდეგ დანაშაულის ჩამდენ იუდეველებს ეს ყველაფერი ღვთის სამართლიანობისაგან შეემთხვათ.

 
VII

უნდა ვიცოდეთ ისიც, რომ თვით ის მაცხოვრის დროს მყოფი პილატე, ისეთ უბედურებაში ჩავარდა გაიუსის დროს, ვისი მოღვაწეობის პერიოდიც აღვწერეთ, რომ იძულებული გახდა თავისი თავის მკვლელი და თავისი თავის საკუთარი ხელით დამსჯელი გამხდარიყო. საფიქრებელია, რომ ღვთის სამართალი მას არცთუ დიდი ხნის შემდეგ მოევლინა. ამავეს მოგვითხრობენ ბერძენთა ოლიმპიადების ჟამიდან ჟამამდე მომხდარი ამბების აღმწერები.

 
VIII


მაგრამ გაიუსს სრული ოთხი წელიწადი არ ეპყრა ძალაუფლება და კლავდიუსმა შეცვალა იმპერატორის ადგილზე;[17] რომლის დროსაც შიმშილობა დააწვა მსოფლიოს (ეს ჩვენი მოძღვრებისაგან შორს მდგომმა მწერლებმა თავიანთი ისტორიებით გადმოსცეს) და აღსრულდა "მოციქულთა საქმეების" თანახმად მთელ მსოფლიოში მომავალი შიმშილობის შესახებ წინასწარმეტყველ აგაბოსის წინასწარი უწყება. ლუკა აღნიშნავს რა "საქმეებში" კლავდიუსის დროინდელ შიმშილობას, ასევე მოგვითხრობს, თუ როგორ გაუგზავნეს ანტიოქიის ძმებმა, თითოეულმა შესაძლებლობების მიხედვით, პავლესა და ბარნაბას ხელით იუდეაში მყოფთ, და დასძენს:

IX


"იმ დროს, ცხადია, კლავდიუსის დროს, ჰეროდე მეფემ ხელი აღმართა ეკლესიის ზოგიერთ პირზე ბოროტების საქმნელად, მახვილით მოკლა იოანეს ძმა იაკობი" (საქმე. 12,1-2). ამ იაკობის შესახებ მოსახსენებლად კლიმენტი "პიპოტიპოსების" მეშვიდე წიგნში როგორც მის წინაპართა გადმოცემით გვაუწყებს ამბავს, რომ მან, ვისაც შეყავდა იგი სამსჯავროში, როდესაც იხილა მისი დამოწმება, შეძრულ იქნა და აღიარა,
რომ თვითონაც ქრისტიანი იყო. იგი ამბობს: "ამგვარად, ორივე წაიყვანეს, და მან იაკობისგან შენდობა ითხოვა; მან კი მცირე ხანს უყურა და უთხრა, "მშვიდობა შენდა", და ეამბორა მას. ასე ორივეს ერთად მოკვეთეს თავი". როგორც საღვთო წერილი ამბობს, მაშინ იხილა რა ჰეროდემ, რომ იაკობის დაღუპვით აამა იუდეველებს, მიადგა პეტრეს, საპყრობილეში გადასცა და, ალბათ, მასაც მოკლავდა რომ არა საღვთო გამოცხადებით მასთან ანგელოზის მოვლინება. სასწაულებრივად განთავისუფლდა ბორკილებისაგან და გაშვებულ იქნა ქადაგების მსახურებისათვის. პეტრესთან დაკავშირებით ასეთი განგებულება იყო (შდრ. საქმე. 12,8-17).

 
X

მეფის მიერ მოციქულთა წინააღმდეგ განზრახულ საქმეებზე პასუხს არ დაუყოვნებია, მყისვე მოევლინა მას საღვთო სამართლიანობის შურისმგებელი მსახური. როგორც "საქმეთა" წიგნი მოგვითხრობს, მოციქულთა დევნის შემდეგ მაშინათვე, როდესაც იგი კესარიაში გაემგზავრა იქ დღესასწაულის აღნიშვნის ბრწყინვალე დღეს და სამეფო ტანისამოსით გამშვენებული მისი სამსჯავრო სავარძლის წინ საჯაროდ სიტყვით გამოდიოდა; ხალხი კი ხოტბას შეასხამდა, რომ ეს ღვთის ხმა იყო და არა ადამიანის, როგორც წერილი მოგვითხრობს, მაშინვე სცა უფლის ანგელოზმა და მატლებით დაჭმულმა განუტევა სული. საკვირველია, რომ საღვთო წერილის ამ სასწაულს ეთანხმება იოსების ისტორიაც, რის მიხედვითაც ცხადია, რომ ჭეშმარიტებას დაამოწმებს "სიძველეების" მეცხრამეტე წიგნში, სადაც ამ საკვირველებას შემდეგი სიტყვებით მოგვითხრობს:

"მთელს იუდეაში მის მეფობას მესამე წელი შეუსრულდა და იმყოფებოდა ქალაქ კესარიაში, რომელსაც ადრე სტრატონის კოშკი ეწოდებოდა. კეისრის საპატივცემულოდ აქ იმართებოდა სანახაობები. მან იცოდა, რომ ეს დღესასწაული მასი სიცოცხლის უსაფრთხოებისთვის იყო, მასთან შემოკრებილი იყვნენ პროვინციების ხელისუფალთა და მაღალი თანამდებობის პირთა სიმრავლე. სანახაობათა მეორე დღეს შეიმოსა მთლიანად ვერცხლისგან შეკერილი საკვირველი ქსოვილის ტანისამოსი, და დილით მოვიდა თეატრონში. იქ მზის პირველი სხივების დაცემისთანავე ვერცხლი აელვარდა და საკვირველად გაბრწყინდა, საშინლად აგიზგიზდა და მასზე მიჩერებულებს შემაძრწუნებელი სანახაობა წარმოუდგათ თვალწინ. მლიქვნელებმა - მისთვის არანაირი სიკეთის მომტანებმა-მეყსეულად შესძახეს სხადასხვა ადგილებიდან და მას ღმერთი უწოდეს, ამბობდნენ: "მოწყალე იყავ, თუ აქამდე შენი როგორც ადამიანის გვეშინოდა, ამიერიდან გაღიარებთ როგორც მოკვდავ ბუნებაზე აღმატებულს". მეფე არ შეშინებულა ამით, არც უღვთო მლიქვნელობა განიშორა. მცირე ხნის შემდეგ, როდესაც გონს მოვიდა, იხილა მის თავზე მჯდომი ანგელოზი. მაშინვე მიხვდა, რომ ეს ცუდის მომასწავებელი იყო და გულში ტკივილი იგრძნო, დაეწყო მუცელში გვრემის მატება და გაძლიერება. მან ახედა მეგობრებს და უთხრა: "მე ღმერთი ვარ თქვენთვის და უკვე სიცოცხლის მოსწრაფებას გიბრძანებთ, რადგან ბედისწერამ დაუყოვნებლივ ამხილა ახლახან ჩემს შესახებ ნათქვამთა სიცრუე. უკვდავს მიწოდებდით და უკვე სიკვდილისკენ მივდივარ. ბედისწერით არის განსაზღვრული იმის მიღება, რაც ღმერთმა ინება. ვიცხოვრე არა მწირად არამედ უფართოესად, რასაც შეჰნატრიან". როდესაც ამას ამბობდა ტკივილის გაძლიერებით იტანჯებოდა; სწრაფად გადაიყვანეს სასახლეში და ყველგან ხმა გავარდა, რომ მცირე ხანში უეჭველად მოკვდებოდა. ბრბო ცოლებთან და შვილებთან ერთად მყისვე ძაძებში დაჯდა მამათა რჯულის მიხედვით და ღმერთს ევედრებოდა მეფისათვის, ყოველივე მოთქმითა და ტირილით იყო სავსე. მეფე იწვა ზედა ოთახში, დაჰყურებდა ქვემოთ ძირს გართხმულებს და უცრემლო არც თვითონ იყო. ხუთი დღე იტანჯებოდა მუცლის გვრემით, და დაასრულა სიცოცხლე დაბადებიდან ორმოცდათოთხმეტი
წლისამ, ხოლო იმეფა შვიდი წელი. გაიუს კეისრის მეფობის დროს ოთხი წელი იმეფა, ფილიპეს ტეტრარქიას სამი წელი მართავდა, მეოთხე წელს კი მიიღო ჰეროდესიც, სამი წელი გააგრძელა კლავდიუს კეისრის იმპერატორობის პერიოდში".[18] სხვა ამბებთან ერთად საღვთო წერილის ჭეშმარიტებასთან ამის თანხვდომითაც გამაკვირვა იოსებმა. ხოლო თუ ვინმე მეფის სახელთან დაკავშირებით შეუთანხმებლობას გაიფიქრებს, დრო და საქმეები აჩვენებს, რომ ერთსა და იმავე პიროვნებაზეა საუბარი; ეს მოხდა ან ნაწერში შეცდომით სახელის შეცვლით, ან მისი ორი ერთნაირი სახელის გამო, რაც ბევრს მოსვლია.[19]

XI


შემდეგ კი ლუკას "საქმეებში" შემოყავს გამალიელი. მოციქულთა შესახებ ძიებისას ამბობს, რომ ზემოაღნიშნულ დროს აღდგა თევდა, რომელიც ამბობდა, რომ რაღაცას წარმოადგენდა და რომელიც დაიღუპა; და ყველა, ვინც მას მისდევდა, გაიფანტა (საქმე. 5,34-36). მოდით, მის შესახებ ნათქვამიც შევადაროთ იოსების ნაწერს. მის ზემოხსენებულ ნაშრომში სიტყვასიტყვით მოგვითხრობს შემდეგს: "როდესაც იუდეველთა პროკურატორი იყო ფადუსი,[20] ვიღაც მატყუარა კაცმა, სახელად თევდამ დაარწმუნა მრავალრიცხოვანი ბრბო, აეღო თავისი ქონება და გაყოლოდა მას მდინარე იორდანისკენ; ამბობდა, რომ წინასწარმეტყველი იყო, და ამბობდა, რომ სიტყვით შეძლებდა მდინარის გაყოფას და მათთვის ადვილად სავალი გზის გაკეთებას, და ამ სიტყვებით ბევრი გააცურა. ფადუსმა კი არ დაუშვა, რომ მათ თავიანთი უგუნურების შედეგი მოემკათ, და მათზე მიუშვა ცხენოსანი რაზმი, რომელიც მოულოდნელად დაესხა მათ თავს, მრავალი მოკლა, მრავალი კი ცოცხალი შეიპყრო, თვითონ თევდა კი ცოცხლად შეიპყრო, მოკვეთა თავი და იერუსალიმში შეიტანა".[21]

ამის შემდეგ კლავდიუსის დროინდელ შიმშილობას მოიხსენიებს შემდეგი სახით:

 
XII

"ამავე დროს იუდეას დიდი შიმშილობა დაატყდა თავს, რომლის დროსაც ელენე დედოფალმა[22] ეგვიპტიდან დიდი ფასით ნაყიდი პური გაუნაწილა გაჭირვებაში მყოფთ"[23] ამასთან თანხმობაში მყოფს ნახავ "მოციქულთა საქმეების" წერილს, რომელიც შეიცავს იმ ამბავს, თუ როგორ გადაწყვიტეს ანტიოქიაში მყოფმა მოწაფეებმა, იუდეაში მკვიდრთა დასახმარებლად თითოეულს გაეგზავნა, ვისაც რა შეეძლო. რაც გააკეთეს კიდეც, და პრესვიტერებს გაუგზავნეს ბარნაბასა და პავლეს ხელით. იმ ელენეს ბრწყინვალე სვეტები კი, რომელსაც ისტორიკოსი ახსენებს, დღემდე ჩანს აელიას[24] გარეუბანში. ამბობენ, რომ იგი ადიაბენელთა ერს მართავდა.

XIII

მაგრამ როდესაც ჩვენი უფლისა და მაცხოვრის იესო ქრისტესადმი რწმენა უკვე ყველა ადამიანს ჰქონდა მინიჭებული, ადამიანთა ხსნის მტერმა განიზრახა დედაქალაქის წინასწარ მიტაცება, იქ წარუძღვა ზემოხსენებულ სიმონს, შეეწია ჯადოქრული ხრიკებით და რომის მოსახლეობიდან მრავალი ადამიანი სიცრუით დაიპყრო. ეს გვიამბო მოციქულთა შემდეგ მცირე ხანში ჩვენს მოძღვრებაში გამშვენებულმა იუსტინემ,[25] რომლის შესახებ შესაბამის ცნობებს ჯეროვნად გადმოგცემთ. იგი ანტონინუსის მიმართ ჩვენი დოგმატების დამცველ პირველ აპოლოგიაში ასე ამბოხ: "და უფლის ცად ამაღლების შემდეგ დემონებმა გამოიყვანეს ადამიანები, რომლებიც თავიანთ თავს ღმერთებს უწოდებდნენ, რომლებიც არათუ თქვენს მიერ არ იყვნენ დევნილი, არამედ პატივის ღირსიც შეიქნენ. კლავდიუს კეისრის დროს სიმონ სამარიტელი, წარმოშობით სოფლიდან სახელად გიტთონიდან, დემონთა ხელოვნებით თქვენს სატახტო ქალაქ რომში მაგიურ სასწაულებს იქმოდა, და თქვენ ღმერთად მიიჩნიეთ და ქანდაკებით როგორც ღმერთს პატივი მიაგეთ ტიბრის მდინარეზე ორ ხიდს შორის, რომელსაც აქვს წარწერა რომაულად: SIMONI DEO SANCTO, "რაც ნიშნავს, სიმონს, წმინდა ღმერთს".[26] და თითქმის ყველა სამარიტელი, ზოგიერთი სხვა ერებშიც, როგორც პირველ ღმერთს ისე აღიარებდა მას და თაყვანს სცემდა. ამბობდნენ ვიღაც ელენეზე, რომელიც იმ დროს მასთან ერთად დაეხეტებოდა, მანამდე კი "ფინიკიის ტვიროსში" გარყვნილების სახლში ცხოვრობდა, "რომ იყო მისი პირველი აზრი".[27]

ამას ამბობს იუსტინე, ხოლო მას ეთანხმება ირინეოსიც,[28] რომელიც მწვალვბლობების წინააღმდეგ პირველ წიგნში წერს ამ კაცისა და ამასთან მისი უწმინდური და საძაგელი მოძღვრების შესახებ. ზედმეტი იქნება წინამდებარე ნაშრომში ამ წიგნის განხილვა; რომელშიც დაინტერესებულ პირთათვის აგრეთვე წარმოდგენილია მისი მომდევნო თითოეული ერისიარქის წარმომავლობა და ცხოვრვბა, მათი ცრუ შეხედულებათა საფუძვლების მიმოხილვა, მათ მიერ დადგენილი ყველა წესი, - ეს ყველაფერი დაწვრილებით არის გადმოცემული ირინეოსის ზემოხსენებულ წიგნში. ამგვარად გამოდის, რომ ყველა ერესის პირველი დამფუძნებელი იყო სიმონი; ვისგანაც დღემდე მომდინარეობენ მისი ერესის გამგრძელებლები, რომლებიც წიღაბივით ირგებენ ყველგან უწმინდესი ცხოვრების გზით სახელგანთქმულ ბრძნულ ქრისტიანულ ფილოსოფიას. მათზე იფიქრებდი, რომ ცრურწმენის კერპებისაგან თავისუფალი იყვნენ, მაგრამ ესეც არანაკლებ მიღებული იყო მათთან: [ისინი] განერთხმოდნენ სვიმონისა და მასთან ერთად ზემოხსენებული ელენეს გამოსახულებებისა და ხატების წინაშე, საკმევლით, მსხვერპლშეწირვითა და ზედაშის დაღვრით მსახურებას იყვნენ შედგომილი. მათი უფრო საიდუმლო მსახურებები, რომელთა პირველად მოსმენა, ამბობენ, შემაძრწუნებულია და მათთან არსებული დაწერილი სიტყვის მიხედვით "განსაცვიფრებელი", განცვიფრება კი ჭეშმარიტად გონებიდან გადასვლისა და სიშლეგის გამომწვევია, რისი არამხოლოდ წერილობით გადმოცემაა შეუძლებელი, არამედ გონიერ კაცთა ტუჩებით გამოთქმაც მისი გარყვნილი და ენითუთქმელი ქცევის ზეაღმატებულობის გამო. რაც კი ოდესმე ცნობილი ყველა სასირცხვილო საქციელზე უფრო საძაგელი რამ არსებობს, ყველაფერს ეს უსაზიზღრესი მწვალებლობა აღემატება, რომლის მიმდევრებიც დასცინიან ჭეშმარიტად ყველანაირი ბოროტებით დამძიმებულ მორკინალ ქალებს.

 
XIV

სიკეთის მოძულე და ადამიანთა ცხონების დაბრკოლებაზე მზრუნველმა უკეთურმა ძალამ იმ დროს წინ გამოიყვანა ასეთ ბოროტებათა მამა და შემოქმედი სვიმონი, როგორც ჩვენი მაცხოვრის დიდი ღვთივშთაგონებული მოციქულების დიდი მოწინააღმდეგე. თუმცა, საღვთო და ზეციურმა მადლმა, რომელიც შეეწეოდა მის მსახურებს, მათი გამოცხადებითა და იქ მოსვლით უკეთურების აღგზნებული ცეცხლი სწრაფად ჩააქრო, მათი მეშვეობით დაამდაბლა და დასცა "ყველა მაღალი, ღვთის ცოდნის წინააღმდეგ აღმდგარი" (2 კორ. 10,5). ამიტომ არც სიმონის, არც სხვა მაშინ აღმოცენებული [წვალებლობის] მიერ მოწყობილი შეთქმულება არ მოღწეულა ამ მოციქულთა [მოღვაწეობის] დროს. რადგან ყველა დაამარცხა და დაძლია ჭეშმარიტების სინათლემ, თვით ღვთის სიტყვამ ღვთისგან ნათელი მოჰფინა ადამიანებს, როდესაც იგი დედამიწაზე იზრდებოდა და მის მოციქულებს შორის მკვიდრობდა. მაშინვე, როგორც კი საღვთო და სასწაულებრივი ბრწყინვალებისგან შეწუხდა ზემოხსენებული მოგვის გონების თვალები, როდესაც იგი პირველად იუდეაში სჩადიოდა უკეთურებას და მას წაასწრო პეტრე მოციქულმა, მან, დევნილმა უდიდესი ზღვის გაღმა აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ შეასრულა მოგზაურობა; იგი ფიქრობდა, რომ მხოლოდ ამგვარად იცხოვრებდა თავისი განზრახვის მიხედვით. იგი ჩავიდა რომაელთა ქალაქში. მას შეეწეოდა მასში დამკვიდრებული ძალა, ისე რომ მოკლე ხანში მისი მცდელობები წარმატებით დაგვირგვინდა და ქანდაკებაც აღუმართეს, როგორც ღმერთს პატივი მიაგეს. მაგრამ დიდხანს არ გაგრძელებულა წარმატება. მალევე იმავე კლავდიუსის მეფობის დროს ყოვლიერების ყოვლად კეთილმა და კაცთმოყვარე წინაგანგებამ ყველა დანარჩენ მოციქულთა შორის სათნოებით პირველს, ძლიერ და დიდ პეტრეს წარუძღვა რომისკენ სიცოცხლის ესოდენ [დიდი] გამანადგურებლის წინააღმდეგ. მან, როგორც ღვთის საუკეთესო მხედართმთავარმა, ღვთიური აბჯრით დაცულმა, გონებითი სინათლის ძვირფასი განძი აღმოსავლეთიდან დასავლეთში მაცხოვრებლებთან მოიტანა, ახარა თვით სინათლე, სულთა მხსნელი სიტყვა და ცათა სასუფევლის ქადაგება.

 
XV

ამგვარად, როდესაც მათთან დამკვიდრდა ღვთის სიტყვა სიმონის ძალა მყისვე დაიშრიტა და გაქრა ამ კაცთან ერთად.

ისე გაასხივოსნა პეტრეს კეთილმსახურების სინათლემ მსმენელთა გონება, რომ მათთვის საკმარისი აღარ იყო ერთხელ მოსმენა, არც ღვთიური ქადაგების დაუწერელი მოძღვრება, და ყველანაირად მოუწოდებდნენ მარკოზს, ვისი სახარებაც გავრცელებულია, და რომელიც პეტრეს მიმდევარე იყო, და [ისგან] დაჟინებით ითხოვდნენ, რომ წერილობით დაეტოვებია მათთვის ზეპირად გადმოცემული მოძღვრების ჩანაწერი; და
არ გაუშვეს ეს კაცი, ვიდრე არ შეასრულა მათი თხოვნა, და ეს გახდა მარკოზის სახარებად წოდებული წერილის შექმნის მიზეზი. ამბობენ, რომ მოციქულმა იცოდა, რაც ხდებოდა, მისადმი სულის გამოცხადებით, მას ეამა ამ კაცთა წადილი და ნება დართო წერილი წაეკითხათ ეკლესიებში. კლიმენტი "პიპოტიპოსების" მეექვსე წიგნში გადმოცემს ამ ამბავს, მას დაემოწმება ჰიეროპოლის ეპისკოპოსიც სახელად პაპიასი.[29] იგი ასევე ამბობს, რომ მარკოზს ახსენებს პეტრე პირველ ეპისტოლეში, რომლის შედგენასაც თვით რომში მიანიშნებს ის, რომ ქალაქს სახეობრივად ბაბილონს უწოდებს, როდესაც ამბობს: "მოგესალმებათ თქვენ ბაბილონში თქვენთან ერთად რჩეული და მარკოზი ძე ჩემი" (1 პეტ. 5, 13).

 
XVI

ამბობენ, რომ ეს მარკოზი პირველად ეგვიპტეში იქნა გაგზავნილი იმ სახარების საქადაგებლად, რაც დაწერა, და პირველმა დაარსა ეკლესიები თვით ალექსანდრიაში.[30] ამრიგად, პირველი მცდელობით იქ მორწმუნე კაცთა და ქალთა ესოდენი სიმრავლე შეიკრიბა, ესოდენ ფილოსოფიური და უმტკიცესი ასკეზით ცხოვრობდნენ, რომ ფილონმა აღწერის ღირსი გახადა მათი საქმიანობა და შეკრებები, ნადიმები და ცხოვრებისეული სხვა წეს-ჩვეულებები.[31]

XVII

გადმოცემით იგი კლავდიუსის დროს ჩავიდა რომში პეტრესთან სასაუბროდ, რომელიც მაშინ იქაურებს უქადაგებდა. და სულაც არ არის დაუჯერებელი, რომ ეს შეიძლებოდა მომხდარიყო, რადგან ის ნაწერიც, რაზეც ვსაუბრობთ, მოგვიანებით გარკვეული დროის შემდეგ მის მიერ ნაღვაწი, აშკარად შეიცავს დღემდე ჩვენამდე დაცულ საეკლესიო კანონებს. უფრო მეტიც, ჩვენი ასკეტების ცხოვრების განსაკუთრებით ზედმიწევნითი თხრობიდან ნათელია, რომ არამხოლოდ იცის, არამედ ღებულობს, აღმერთებს და განადიდებს მისი დროის მოციქულებრივ კაცებს, რომლებიც, როგორც ჩანს, წარმოშობით ებრაელები იყვნენ წარმომავლობით და ასე ძველთა უკიდურესად იუდაურ წეს-ჩვეულებათა უმრავლესობას იცავდნენ. პირველ რიგში გვპირდება, რომ არაფერში არ გავა ჭეშმარიტების გარეთ და თავისი მხრიდან საკუთარი გონების ნააზრევით არ დაუმატებს რაიმეს იმ თხრობას, რომელიც გადმოცემულია თხზულებაში სათაურით "მჭვრეტელობითი ცხოვრების ანუ მლოცველთა შესახებ". ამბობს, რომ მათ ეწოდებათ ”თერაპევტები", ხოლო მათთან მცხოვრებ ქალებს "თერაპევტიდები", და ასახელებს ასეთი სახელწოდების მიზეზებს. ეს სახელი მათ ეწოდებათ ან იმიტომ რომ მათთან მოსულთა სულებს ვნებათა ბოროტებისაგან მკურნალთა მსგავსად ანთავისუფლებდნენ, მკურნალობდნენ და აჯანსაღებდნენ, ან კი ღვთის წმინდა და შეურყვნელი თაყვანისცემისა და მსახურების გამო. ამრიგად, ან თვით უწოდეს თავიანთ თავს ეს სახელი, სათანადოდ სახელდვეს რა ამ სახელით თავიანთი ცხოვრების წესი, ან კი სათავეში მყოფმა პირველებმა (იგულისხმება ქრისტიანები - მთარგ.) თავიანთ თავს ნამდვილად უწოდეს ეს, როდესაც ქრისტიანთა სახელი ჯერ არ იყო ყველგან ცნობილი, - ამის დაჟინებით მტკიცება არ არის აუცილებელი. პირველ რიგში იგი მოწმობს მათ მიერ ქონებისგან განშორებას, და ამბობს, რომ როდესაც იწყებენ ფილოსოფიურ ცხოვრებას, საკუთრებას უთმობენ ნათესავებს, შემდეგ განეშორებიან ყოველგვარ ცხოვრებისეულ საზრუნავს, გადიან კედლების გარეთ უდაბნოში და ოაზისებში მკვიდრდებიან, რადგან კარგად იციან, რომ მათთვის უჩვეულო ცხოვრების მქონე პირებთან ურთიერთობა უსარგებლოა და საზიანო. როგორც ჩანს, იმ დროს იწვრთნებოდნენ, და მთელი გულითა და მხურვალე რწმენით ეშურებოდნენ წინასწარმეტყველთა ცხოვრებას. აღიარებულ
"მოციქულთა საქმეებშიც" გვხვდება ის, რომ ვინც იცნობდა მოციქულებს, ყიდიდა სიმდიდრეს და ქონებას, და უნაწილებდა ყველას, ვისაც რა სჭირდებოდა, ისე რომ მათთან არავის არაფერი აკლდა; ვინც იყო მამულებისა და სახლების მფლობელი, როგორც ამბობს წერილი, ყიდიდა მათ და გაყიდულის საფასური მიჰქონდა და დებდა მოციქულთა ფეხებთან, რათა თითოეულს განაწილებოდა, ვისაც რა სჭირდებოდა.

ზემოთქმულის მსგავსს ფილონიც დაემოწმება და დასძენს: "მსოფლიოს მრავალ ადგილას სახლობს ეს მოდგმა. რადგან სრულ სიკეთეს უნდა ზიარებოდნენ ელინებიც და ბარბაროსებიც, ჭარბობდნენ ეგვიპტეში თითოეულ ე. წ. ნომში, განსაკუთრებით კი ალექსანდრიის შემოგარენში. ყველა მხრიდან საუკეთესონი აგზავნიდნენ ახალშენებს მათთვის შესაფერის მხარეში, როგორც თერაპევტების სამშობლოში, რომელიც "მარეას ტბების"[32] ზემოთ დაბალ ბორცვზე მდებარეობს უსაფრთხოებისათვის მეტად მოსახერხებელი ადგილისა და კარგი ჰავის გამო". მათი საცხოვრისის აღწერის შემდეგ, სხვადასხვა მხარეებში არსებული მათი ეკლესიების შესახებ ამას ამბობს: "თითოეულ სახლში არის წმინდა სავანე, რასაც ეწოდება "საკურთხეველი და მონასტერი", რომელშიც განმარტოებულნი წმინდა ცხოვრების საიდუმლოებებს აღასრულებენ. იქ არ შეაქვთ არაფერი, არც სასმელი, არც საკვები, არც სხვა რამ, რაც სხეულის საჭიროებისათვის აუცილებელია, არამედ რჯულს, წინასწარმეტყველთა მიერ გადმოცემულ ღვთივშთაგონებულ წინასწარმეტყველებებს, საგალობლებსა და სხვას, რაც კი ზრდის და სრულყოფს მეცნიერებასა და ღვთისმოსაობას". და შემდეგ ამბობს: "დილიდან საღამომდე მთელი დროის განმავლობაში ისინი მხოლოდ ასკეზით არიან დაკავებული. კითხულობენ წმინდა წერილებს, ფილოსოფოსობენ და ალეგორიულად განმარტავენ წინაპართა ფილოსოფიას, თვლიან, რომ სიტყვასიტყვით განმარტება არის დაფარული ბუნების სიმბოლოები, რაც გონების წვდომით ცხადი ხდება. მათ ასევე აქვთ იმ ძველი კაცების ნაწერები, რომლებიც მათი მწვალებლობის დამაარსებლები იყვნენ და ალეგორიებში დაფარული აზრის შემცველი მრავალი მოსახსენებელი დატოვეს, რომლებსაც როგორც ნიმუშებს იყენებენ და ბაძავენ მათეული მიდგომის სახეს".

საფიქრებელია, რომ ეს თქვა კაცმა, რომელმაც მოისმინა წმინდა წერილზე მათ მიერ გაკეთებული განმარტებები. უფრო კი სავარაუდოა, რომ ჩანაწერები, რომლებზეც თქვა, რომ არის ძველთაგან მათთვის გადმოცემული, ესენი არის სახარება, მოციქულთა ნაწერები და წინასწარმეტყველთა ძველი წესის მიხედვით განმარტება, რასაც შეიცავს პავლეს ეპისტოლე ებრაელთა მიმართ და მისი სხვა მრავალი ეპისტოლე. შემდეგ იგი წერს მათ მიერ ახალი ფსალმუნების შექმნის შესახებ: "ასე რომ, არა მხოლოდ ჭვრეტენ, არამედ ღვთისთვის ქმნიან სიმღერებსა და საგალობლებს ყველანაირი საზომითა და მელოდიებით, აუცილებლად უფრო წმინდა რიცხვებით.

იქედან, რის შესახებაც იგივე წიგნი თანმიმდევრობით გადმოცემს, აუცილებელი ჩანდა მრავალი რამის ჩამოთვლა, რომელთა მეშვეობით გამოიხატება საეკლესიო ცხოვრების დამახასიათებელი ნიშნები. თუკი ვინმე არ მიიჩნევს, რომ ნათქვამი სახარების მიხედვით მოქალაქეობის დამახასიათებელი არის და შესაძლებელია ზემოთ თქმული სხვებსაც მიესადაგოს, დარწმუნდეს მისი მომდევნო სიტყვებისგან, რომლებშიც, თუ კეთილად განეწყობა, მოიპოვებს ამის უეჭველ მოწმობას. რადგან ასე წერს: "სულს საძირკვლად უყრიან თავშეკავებას და მასზე დააშენებენ სხვა სათნოებებს. საკვებს ან სასმელს არც ერთი მათგანი არ ღებულობს მზის ჩასვლამდე, რადგან ასე განსჯიან, რომ ფილოსოფოსობა სინათლის ღირსია, სხეულის მოთხოვნილებები კი - სიბნელის; ამიტომ ერთს განუკუთვნებენ დღეს, მეორეს კი ღამის მცირე რამ ნაწილს. ზოგიერთი მათგანი სამი დღის განმავლობაში თავს იკავებს საკვებისგან, რომელშიც ცოდნისადმი უფრო დიდი ვნება არის დამკვიდრებული, ზოგი კი სიბრძნის წინამძღვრობით მოძღვრებისგან მდიდრულად და უხვად გამასპინძლებული ისე ხარობს და ნებივრობს, რომ ორმაგად ხანგრძლივი დროის განმავლობაში იკავებს თავს და ჩვევად აქვს ექვსი დღის შემდეგ ძლივს იგემოს აუცილებელი საკვები".

ვფიქრობთ, რომ ფილონის ეს ცხადი და უკამათოდ მისაღები სიტყვები ჩვენი ასკეტების შესახებ არის ნათქვამი. თუკი ვინმე ამის წინააღმდეგ რამეს იტყვის და ძალიან გასასტიკდება, იგიც განეშოროს ორგულობას და უფრო ცხად საბუთებს დაემორჩილოს, რაც არსად არ მოიპოვება, და მხოლოდ ქრისტიანთა სახარების მიხედვით მსახურებაში არის აღმოჩენილი. რადგან ეს თხზულება მათთან ერთად მყოფ ქალებზე მოგვითხრობს, რომ მათ შორის მრავალი მოხუცებული ქალწული გვხვდება, რომლებიც სიწმინდეს იცავენ არა იძულებით, როგორც ელინებთან ზოგიერთი ქურუმი, არამედ უფრო ნებაყოფლობითი განზრახვით, იმ სიბრძნის მოშურნეობისა და ვნების გამო, რასთან თანაცხოვრებასაც ესწრაფვიან და სხეულებრივ სიამოვნებებს ყურადღებას არ აქცევენ, რადგან არათუ მოკვდავ შვილთათვის აღეძრვით წადილი, არამედ უკვდავთათვის, რომელთა შობა მხოლოდ ღვთისმოყვარე სულს შეუძლია თავისი თავისგან. შემდეგ აგრძელებს და განსაკუთრებით აღნიშნავს: "წმინდა წერილს განმარტავენ ალეგორიებით შინაგანი აზრის წვდომის გზით. რადგან ამ კაცებს მიაჩნიათ, რომ მთელი რჯული ჰგავს ცოცხალ არსებას, სხეულად მას აქვს გამონათქვამთა წყობა, სულად კი - სიტყვებში ჩადებული უხილავი გონება, რისი გამორჩეულად ჭვრეტა დაიწყო ამ მიმდინარეობამ, ისე რომ სახელთა სარკის მეშვეობით ხედავენ აზრთა ჯერ არნახულ მშვენიერებას".

რა უნდა დავამატოთ ერთ ადგილზე მათი შეკრებების აღწერას, იმას, თუ როგორ ცხოვრობენ ცალკე მამაკაცები და ცალკე ქალები, აღასრულებენ ჩვეულ ასკეზას, რისი გამორჩეულად აღსრულებაც ჩვევად გვაქვს ჩვენ მცხოვრის ვნების დღესასწაულზე საკვების მიუღებლობითა და ღამისთევისას ღვთის სიტყვისადმი ყურადღებით. ცხოვრების ეს წესი, რაც დღემდე მხოლოდ ჩვენთან არის დაცული, ზემოხსენებულმა გამოჩენილმა კაცმა საკუთარი ნაწერით გაღმოსცა: იგი მოგვითხრობს დიდი დღესასწაულის ღამისთევებსა და იმ დროს [აღსრულებელ] ასკეზაზე, და ჩვენთვის ჩვეული საგალობლების წარმოთქმაზე, როდესაც ერთი რიტმულად მოწესრიგებულად გალობს, დანარჩენი კი დუმილით უსმენს და უერთდება საგალობლების დასკვნით ნაწილში; იმას თუ როგორ წვანან მიწაზე და ღვინოს სრულიად არ იხმევენ ზემოხსენებულ დღეებში; როგორც აღწერს ამავე სიტყვებით, არც რაიმე სისხლიანს, მხოლოდ წყალი აქვთ სასმელად და პურთან შეზავებული მარილი და ისოპი*. ამასთან ერთად წერს საეკლესიო ღვთისმსახურებისთვის დადგენილ პირთა წინამძღოლობის წეს-რიგზე, მსახურებისა და ყველაზე უმაღლესი ეპისკოპატის თავმჯდომარეობაზე. ვისაც აქვს ამ საკითხების ზედმიწევნით გამოკვლევის სურვილი, შეუძლია შეისწავლოს ზემოხსენებული ავტორის ისტორიიდან. ფილონმა მიიღო და აღწერა სახარების მოძღვრების პირველი მქადაგებლები და თავიდანვე მოციქულთაგან გადმოცემული წეს-ჩვეულებები.

---------------------------------------------

* ბუჩქი არომატული ფოთლებით - მთარგ.

 
XVIII

ფილონი იყო სიტყვით უხვი, აზროვნებით კი ფართო, საღვთო წერილის ჭვრეტაში მაღალი და ზე აზიდული, და იძლეოდა წმინდა სიტყვების სხვადასხვანაირ და მრავალგვარ განმარტებას. ერთიმეორეზე მიყოლებითა და თანმიმდევრულად შედის შესაქმეში, იმ წიგნებში, რომლების სათაურია "წმინდა რჯულის ალეგორიები". შემდეგ კი წმინდა წერილში საკვლევ საკითხთა დადგენასა და ახსნას დაწვრილებით იძლევა ცალკეულ თავებში, რომლებსაც შესატყვის სათაურს აძლევს - "შესაქმეში და გამოსვლაში არსებული საძიებელი საკითხები და მათი ახსნები". ამასთან მას აქვს ზოგიერთ პრობლემაზე საგანგებოდ შედგენილი ნაშრომები, როგორიც არის "მიწათმოქმედების შესახებ" ორი წიგნი და ამდენივე - "სიმთვრალის შესახებ", და რამოდენიმე სხვა - შესაბამისად სხვადასხვა სათაურის მქონე, როგორიც არის: "მათ შესახებ, რასაც მღვიძარე გონება ესწრაფვის და რასაც უკუაგდებს", "ენათა შერევის შესახებ", "გაქცევისა და აღმოჩენის შესახებ", "აღზრდისათვის შეკრებათა შესახებ", "იმის შესახებ, თუ ვინ არის საღვთო საგნების მემკვიდრე", ანუ "თანაბრად და საპირისპიროდ დაყოფის შესახებ", და შემდეგ - "სამი სათნოების შესახებ, რომლებიც სხვებთან ერთად აღწერა მოსემ", ამათთან ერთად "მათ შესახებ, ვინც შეიცვალა სახელები და იმის შესახებ, თუ რატომ შეიცვალეს", რომელშიც ამბობს, რომ შეადგინა "აღთქმათა შესახებ"  I და II წიგნები; ასევე მისი წიგნია "გადასახლებისა და სამართლიანობის მიხედვით აღსარულებული ბრძნული ცხოვრების შესახებ, ანუ დაუწერელი რჯულის შესახებ", აგრეთვე "ბუმბერაზების შესახებ, ანუ ღვთის უცვალებლობის შესახებ", "მოსეს მიხედვით იმის შესახებ, რომ სიზმრები ღვთისგან არის მოვლენილი". I, II, III, IV, V წიგნები ესენია: "შესაქმეზე" დაწერილი ჩვენამდე მოღწეული წიგნები, "გამოსვლათაზე" დაწერილი კი ვიცით მისი "საძიებელი საკითხების და მათი ახსნების" I, II, III, IV, V წიგნები, "კიდობნის კარვის შესახებ", "ათი მცნების შესახებ", "ათი მცნების ძირითად მიმართულებებისადმი საკუთრივ მიძღვნილი კანონების შესახებ" I, II, III, IV წიგნები, "მღვდელმსახურებისათვის განკუთვნილი ცხოველების შესახებ და მსხვერპლშეწირვის სახეობები", "კეთილი ადამიანებისათვის რჯულში ჩაწერილი ჯილდოების, უკეთურთათვის კი სასჯელთა და წყევათა შესახებ". ყველა ამ წიგნს ემატება მისი ერთტომეული ”წინაგანგების შესახებ”, მან ასევე შეადგინა ”იუდეველთა შესახებ" წიგნი და "პოლიტიკოსიც", აგრეთვე "ალექსანდრე, ანუ იმის შესახებ, რომ უგუნურ ცხოველებს აქვს გონება", ამასთან ერთად "იმის შესახებ, რომ ყველა ბოროტი მონა არის", რისი მომდევნოც არის "იმის შეხახებ, რომ ყველა კეთილი თავისუფალი არის", რომლებთან ერთად მის მიერ არის შედგენილი "ჭვრეტითი ცხოვრების ანუ მლოცველთა შესახებ", რომლისგანაც მოციქულებრივ კაცთა ცხოვრების შესახებ ადგილები ზემოთ გადმოვეცით. ასევე ამბობენ, რომ რჯულსა და წინასწარმეტყველებში ებრაული სახელების განმარტებაც მისი ნაღვაწი არის. იგი გაიუსის დროს რომში ჩავიდა და გაიუსის ღვთისმოძულობის შესახებ დაწერა, რასაც ირონიულად უწოდა "სათნოებების შესახებ"; ამბობენ, რომ კლავდიუსის დროს ის მთელი სენატის წინაშე წაიკითხა, ისე რომ მისი თხზულებით გაკვირვებულებმა ის ბიბლიოთეკაში შენახვის ღირსი გახადეს.

ამავე დროს, როდესაც პავლე ასრულებდა იერუსალიმიდან ილირიკიამდე წრიულ მოგზაურობას, კლავდიუსმა რომიდან განდევნა იუდეველები.[33] აკვილამაც და პრისკილამაც სხვა იუდეველებთან ერთად დატოვეს რომი და ასიაში ჩამოვიდნენ, სადაც პავლე მოციქულთან ერთად ცხოვრობდნენ; აქ მის მიერ იმავე დროს ეკლესიებისათვის ჩაყრილ საძირკველს განამტკიცებდნენ. ამ ამბებს გვასწავლის "საქმეთა" წმინდა წერილი.

XIX

ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც კლავდიუსი მართავდა იმპერიას, პასექის დღესასწაულზე იერუსალიმში ესოდენ დიდი ამბოხი და არეულობა შეიქნა, რომ მარტო ტაძრის გამოსასვლელთან ერთად შეყრილი სამი ათასი იუდეველი დაიღუპა ერთმანეთის მიერ გადათელილი, და დღესასწაული მთელი ერისთვის გადაიქცა გლოვად და გოდებად თითოეული სახლისთვის. იოსები ამასაც გვიამბობს.[34] კლავდიუსმა კი აგრიპა, აგრიპას შვილი,[35] დაადგინა იუდეველთა მეფედ, ფელიქსი[36] მთელი სამარიის, გალილეისა და ამასთან ერთად ე. წ. პერეას ქვეყნების პროკურატორად გაგზავნა. თვითონ კი სახელმწიფოს მართავდა ცამეტი წელი და რვა თვე, და  დატოვა რა ნერონი მმართველობის მონაცვლედ, აღესრულა.[37]

 
XX

ნერონის დროს კი, იუdეაში ფელიქსის პროკურატორობისას, მღვდლების ერთმანეთზე ამხედრებას ასე აღწერს  "იუდაურ სიძველეთა" მეოცე წიგნში:

"ამას მოყვა მღვდელთმთავართა ამხედრება მღვდლებისა და იერუსალიმის ხალხის წინამძღოლთა წინააღმდეგ,  და თითოეული მათგანი თავიანთი თავისათვის მამაც და  გადატრიალებებისაკენ მოსწრაფე კაცთაგან ქმნიდა საბრძოლო რაზმებს, რომლებსაც წინამძღოლობდნენ, ერთმანეთს  უტევდნენ, აძაგებდნენ და ქვებს უშენდნენ; გამკიცხავი კი  არავინ იყო, არამედ როგორც უწინამძღვრო ქალაქში, ამას  თავისუფლად იქმოდნენ. ისეთ უსირცხვილობას და დანაშაულს სჩადიოდნენ მღვდელთმთავრები, რომ ბედავდნენ გაეგზავნათ მონები საფქვავში მღვდლებისათვის განკუთვნილი  მეათედების ასაღებად. და ხდებოდა, რომ ნახავდი გამოუვალ  მდგომარეობაში ჩავარდნილი მღვდლების სიღარიბით სიკვდილს; ამგვარად იპყრობდა ყოველგვარ სამართალს მეამბოხეთა ძალადობა".[38]

კვლავ იგივე მწერალი მოგვითხრობს იმ ხანად იერუსალიმში ავაზაკთა გარკვეული სახეობის აღმოცენებაზე. ამბობს, რომ ისინი დღისით, შუა ქალაქში ხოცავდნენ, ვისაც კი გადაეყრებოდნენ. განსაკუთრებით დღესასწაულებზე შეერეოდნენ ბრბოს და ტანისამოსში დამალულ ხანჯალს გამოჩენილ პიროვნებებს აძგერებდნენ; მათი დაცემის შემდეგ მოკლულებზე მგლოვიარეთ შეუერთდებოდნენ; ამიტომ ყველასთან ნდობის მოპოვების გამო უჩინარი იყვნენ. მათ მიერ პირველად ამგვარად მოკლულ იქნა იონათან მღვდელთმთავარი, მის შემდეგ ყოველდღე კლავდნენ მრავალ ადამიანს. უფრო მძიმე იყო შიში, ვიდრე უბედური შემთხვევა, თითოეული როგორც ომში ყოველ წუთს სიკვდილს ელოღა.[39]

 
XXI

სხვა ამბების შემდეგ მოგვითხრობს: "ამაზე უფრო ძლიერი დარტყმით უბოროტა იუდეველებს ეგვიპტელმა ცრუწინასწარმეტყველმა. ქვეყანაში გამოჩნდა გრძნეული კაცი და ხალხს არწმუნებდა, რომ წინსწარმეტეველი იყო. შემოიკრიბა სამიათასამდე მოტყუებული კაცი და წარუძღვა უდაბნოდან ზეთისხილად წოდებული მთისკენ, სადაც ისეთი ადგილი დაიკავა, რომ შეეძლო მისი მომხრე ჯარისკაცების დახმარებით იერუსალიმში შესვლა, და, როგორც ტირანს, რომაული გარნიზონისა და ხალხის დაპყრობა. ფელიქსმა დაასწრო მის შეტევას, დახვდა რომაელ ჯარისკაცებთან ერთად, და მთელი ხალხი აღდგა [ქალაქის] დასაცავად; ასე რომ, როდესაც მოხდა შეტაკება, ეგვიპტელი მცირე ამალით გაიქცა, მასთან ერთად მყოფი უმრავლესობა კი განადგურდა ან დატყვევებულ იქნა".[40]

ამას გვიამბობს იოსები "იუდაური ომების" მეორე წიგნში. აღსანიშნავია, ეგვიპტელთან დაკავშირებით ნათქვამი "მოციქულთა საქმეებში", სადაც ფელიქსის დროს იერუსალიმში ათასისთავი, როდესაც მას აუჯანყდა იუდეველთა ბრბო, ეუბნება პავლეს: "შენ არა ხარ ეგვიპტელი ამ დღეების წინ რომ ააჯანყა და უდაბნოში გაიყვანა სიკარიელთაგან სამი ათასი კაცი?" (საქმე. 21, 38) ეს ამბები მოხდა ფელიქსის დროს.

XXII

მის მონაცვლედ ნერონმა გაგზავნა ფესტუსი,[41] რომლის დროს სიმართლის მთქმელი პავლე ბორკილდადებული წაყვანილ იქნა რომში. მასთან ერთად იყო არისტარქე,[42] რომელსაც, ბუნებრივია, თანა-ტყვეს უწოდებს ერთ ადგილას ეპისტოლეში (იხ. კოლ. 4,10). ლუკაც, ვინც "მოციქულთა საქმეები" წერილობით გადმოსცა, ამ სიტყვებით ასრულებს ისტორიას, და აღნიშნავს, რომ პავლე რომში სრული ორი წელი ცხოვრობდა თავისუფლად და ღვთის სიტყვას დაუბრკოლებლად ქადაგებდა. გადმოცემით მაშინ მოციქულმა შეძლო თავის დაცვა, და წარგზავნილ იქნა ქადაგების მსახურებისათვის, ხოლო ამ ქალაქში მეორედ ჩასვლისას მის (ნერონის - მთარგ.) დროს მოწამეობრივად აღესრულა. იქ ბორკილდადებულმა შეადგინა ტიმოთეს მიმართ მეორე ეპისტოლე, რაშიც აღნიშნავს მის პირველ თავის გამართლებას და აღსასრულის მოახლოებას. მიიღე მისი ეს მოწმობაც, ამბობს: "ჩემი პირველი თავისმართლების დროს არავინ იყო ჩემთან, არამედ ყველამ მიმატოვა მე (ნუ მოეკითხება მათ), მაგრამ უფალი ჩემთან იყო და გამაძლიერა მე, რათა ჩემს მიერ აღსრულებულიყო ქადაგება და მოესმინა ყველა წარმართს, და თავი დავაღწიე ლომის ხახას" (2 ტიმ, 4, 16-17). ამ სიტყვებით ცხადად აჩვენებს, რომ პირველად თავი დააღწია ლომის ხახას, მისი მეშვეობით რომ აღსრულებულიყო ქადაგება. საფიქრებელია, ასე ნერონს უწოდებს მისი სისასტიკის გამო. შემდეგ იგი არ დასძენს რაიმე ამის მსგავსს - "გამომიხსნა ლომის ხახიდან", რადგან სულით აგრეთვე იხილა მისი მომავალი აღსასრული, რის გამოც მოადევნებს სიტყვებს, - "და თავი დავაღწიე ლომის ხახას", - გამომიხსნის მე უფალი ყველა უკეთური საქმისგან და მაცხოვნებს მისი ზეციური სასუფევლისათვის", და მიანიშნებს მის მოახლოებულ მოწამეობაზე; რასაც უფრო ცხდად ამავე წერილში წინამოასწავებს: "რადგან მე უკვე შევიწირვი და ჩემი დახსნის ჟამი დადგა" (2 ტიმ. 4, 11-16).

ტიმოთეს მიმართ მეორე ეპისტოლეში აცხადებს, რომ მხოლოდ ლუკა იყო მასთან ერთად, როგორც დაწერა; პირველი თავის გამართლების დროს კი ისიც არ ყოფილა მასთან. აქედან სავარაუდოა, რომ ლუკამ ამ დროს დაწერა "მოციქულთა საქმეები" და ვიდრე პავლესთან ერთად იყო, გადმოსცა თავისი თხრობა. ეს ჩვენს მიერ ითქვა იმის საჩვენებლად, რომ როდესაც ლუკამ აღწერა პავლეს რომში ყოფნა, მისი მოწამეობა არ იყო აღსრულებული; სავარაუდოდ თავიდან, როდესაც ნერონი უფრო კეთილგანწყობილი იყო, ადვილი იყო შეხედულებების გამო პავლეს თავისმართლების მიღება, ხოლო როდესაც უკანონო დანაშაულებრივ ქმედებებში წარემატა, სხვებთან ერთად მოციქულებსაც დაადო ხელი.

XXIII

როდესაც პავლემ კეისრის სამსჯავროს მოუხმო და ფესტუსის მიერ რომში იქნა გაგზავნილი, იუდეველებს გაუცრუვდათ იმედი, რომ მის წინააღმდეგ შეთქმულებას მოაწყობდნენ და მიუბრუნდნენ იაკობს, უფლის ძმას, რომელიც მოციქულთა მიერ იერუსალიმის საყდარზე ვპისკოპოსად იქნა ხელდასხმული. მის წინააღმდეგ მათ ჩაიდინეს ეს დანაშაული. იგი გამოიყვანეს შუაში და მთელი ხალხის წინაშე ქრისტეს რწმენის უარყოფა მოსთხოვეს; ხოლო როდესაც მან ყველას განზრახვის წინააღმდეგ თავისუფალი ხმითა და იმაზე უფრო მეტად გაკადნიერებულმა, ვიდრე მოელოდნენ, მთელი ხალხის წინაშე აღიარა, რომ ჩვენი უფალი და მაცხოვარი იყო ღვთის ძე. მათ მეტად ვეღარ აიტანეს ამ კაცის მოწმობა და ის, რომ ყველას სჯეროდა მისი ყველაზე გამორჩეული სამართლიანობისა და მისი ფილოსოფიური და ღვთისმოსავური ცხოვრების მწვერვალზე აყვანის გამო; მათ იგი მოკლეს. თავიანთი ნების აღსასრულებლად არეულობის დრო შეარჩიეს, როდესაც ფესტუსი გარდაიცვალა იუდეაში, და ქვეყანა მმართველისა და პროკურატორის გარეშე იყო დარჩენილი. იაკობის აღსასრულის ამბავი უკვე გადმოვეცით კლიმენტის სიტყვების დამოწმებისას, რომელიც მოგვითხრობდა, რომ ტაძრის სახურავიდან გადმოგდებული მოკლულ იქნა მაუდის სათელავი საგორავის ცემით; ყველაზე ზედმიწევნით კი მის შესახებ ამბავს პეგესიპე,[43] მოციქულთა პირველი მონაცვლეობის დროს მცხოვრები, თავის მეხუთე წიგნში მოგვითხრობს შემდეგი სახით:

"მოციქულებთან ერთად ეკლესია იმემკვიდრა უფლის ძმამ იაკობმა, რომელსაც უფლის [მოღვაწეობის] ჟამიდან ჩვენს დრომდე ყველა უწოდებდა მართალს. იაკობი მრავალ ადამიანს ეწოდებოდა, მაგრამ ეს მისი დედის მუცლიდანვე წმინდა იყო, ღვინოსა და სიკერას არ სვამდა, არც ხორცს ჭამდა, სამართებელი არ შეხებია მის თავს, ზეთს არ იხმევდა, არც აბანოთი სარგებლობდა. მხოლოდ მისთვის იყო ნებადართული წმინდაში შესვლა, რადგან ატარებდა არა ბეწვიან არამედ სელის სამოსს. მარტო შედიოდა ტაძარში და ხედავდნენ მუხლებზე მდგომს და მლოცველს ხალხის შენდობისათვის, ისე რომ მისი მუხლები აქლემის მსგავსად ჰქონდა დაკოჟრილი ღმერთის თაყვანისცემისა და ხალხისათვის შენდობის სათხოვნელად მუდმივად მუხლებზე დგომისაგან. მისი ზეაღმატებული სამართლიანობის გამო ეწოდა "მართალი" და "ობლიასი", რაც ბერძნულად ნიშნავს "ხალხის ზღუდესა და სამართლიანობას", როგორც განმარტავდნენ წინასწარმეტყველები მის შესახებ. ჩემს მიერ ზემოაღწერილი ("განმარტებებში") შვიდი მწვალებლობიდან ზოგიერთი ეკითხებოდა მას, თუ რა იყო "იესოს კარიბჭე", და პასუხობდა, რომ იგი იყო მხსნელი; მათგან ზოგიერთს სწამდა, რომ იესო არის ქრისტე. ზემოხსენებულ მწვალებლობებს კი არ სწამდათ, არც აღდგომა, არც თითოეულისათვის მისი საქმეების მიხედვით მიგება; ხოლო ვინც ირწმუნა, ირწმუნა იაკობის გამო. როდესაც მრავალმა მმართველმაც ირწმუნა, ხმაური ატყდა იუდეველებთან, მწიგნობრებთან და ფარისეველებთან, რომლებიც ამბობდნენ, რომ საფრთხეში იყო მთელი ერი, რადგანაც იესოს ქრისტედ მიიჩნევდა. ასე რომ, იაკობთან მიდიოდნენ და ეუბნებოდნენ: "მოგიწოდებთ, შეაკავე ხალხი, რადგან ცთომილებაშია იესოსთან დაკავშირებით, თითქოს იგი ქრისტე იყოს. მოგიწოდებთ შენ, დაარწმუნე ყველა პასექის დღეს მომავალი იესოს შესახებ; რადგან ყველა შენ გიჯერებს. დაგემოწმებით ჩვენც და მთელი ერიც, რომ მართალი კაცი ხარ და რომ [კაცს] პირზე არ უყურებ. ასე რომ, ბრბო არ შეცდეს იესოსთან დაკავშირებით; რადგან მთელი ერი და ყველა შენ გიჯერებს. დადექი ტაძრის სახურავზე, რათა ზემოთ მთელი ერი გხედავდეს და კარგად ესმოდეს შენი სიტყვები. რადგან პასექის გამო ყველა ტომი და წარმართებიდანაც თავს მოიყრის ერთად".

ამრიგად, დააყენეს ზემოხსენებულმა მწიგნობრებმა და ფარისევლებმა იაკობი ტაძრის სახურავზე, შესძახეს მას და უთხრეს: "მართალო, რომელსაც ყველა გიჯერებთ, რადგანაც ხალხი შემცდარია და მისდევს ჯვარცმულ იესოს, გვაუწყე ჩვენ რა არის იესოს კარიბჭე?" და მიუგო დიდი ხმით: "მე რას მეკითხებით ძე კაცისას შესახებ?! და დაჯდა იგი ცაში დიდი ძალის მარჯვნივ, და მოვა ცის ღრუბლებზე". და როდესაც მრავალი სრულიქმნა [რწმენაში] და განადიდეს იაკობის დამოწმებით და თქვეს: "ოსანა, დავითის ძეს", მაშინ კვლავ იმავე მწიგნობრებმა და ფარისევლებმა ერთმანეთს უთხრეს: ”ცუდად მოვიქეცით, რომ ასეთი მოწმობა მივეცით იესოს, მაგრამ ავიდეთ და გადმოვაგდოთ იგი, რათა შეშინდნენ და არ ერწმუნონ მას". და შესძახეს: "ოჰ, ოჰ, მართალიც შეცდა". და აღსრულდა ესაიას დაწერილი: "მოვაშოროთ მართალი, რადგან არ არის ჩვენი მაამებელი; ისინი შეჭამენ მათი საქმეების ნაყოფთ" (იხ. ეს. 3, 10). ავიდნენ და ჩამოაგდეს მართალი; და ეუბნებოდნენ ერთმანეთს: "ჩავქოლოთ იაკობ მართალი", და დაიწყეს მისი ჩაქოლვა. როდესაც ნახეს, რომ არ მოკვდა, არამედ შეტრიალდა, დადგა მუხლებზე და ამბობდა: "მოგიხმობ, უფალო, ღმერთო მამაო, შეუნდე მათ, რადგან არ იციან, რას იქმან" (შდრ. ლუკ. 23, 34). ამგვარად, როდესაც მას ქოლავდნენ, ერთმა მღვდლებიდან, რექაბის შვილებიდან, რექაბის ძემ, ვიზეც დაამოწმა იერემია წინასწარმეტყველმა, შესძახა და თქვა: "შეჩერდით! რას აკეთებთ? ჩვენს გამო ლოცულობს მართალი". და მათგან რომელიღაცამ, ერთ-ერთმა მაუდის მთელავმა აიღო საგორავი, რითაც თელავენ მოსასხამს და ჩასცა მართალს თავში, და ასე მოწამეობრივად აღესრულა იგი. და დამარხეს ტაძრის მახლობლად, მისი საფლავის ქვა დღემღე არის ტაძართან. იგი ჭეშმარიტი მოწმე გახდა იუდეველთათვისაც და ელინთათვისაც, რომ იესო არის ქრისტე. მალე ვესპასიანემ მათ ალყა შემოარტყა".

ეს ამბები ვრცლად აქვს მოთხრობილი პეგესიპესაც და მას კლიმენტიც ეთანხმება. ამგვარად, იაკობი საკვირველი კაცი იყო და სხვა ყველასთან სახელგანთქმული, იუდეველთა შორის შეგნებული ადამიანები ფიქრობდნენ, რომ მისი მოწამეობრივი აღსასრულის შემდეგ მყისვე იერუსალიმზე ალყის შემორტყმის მიზეზი იგი იყო. ეს არათუ სხვა რამის გამო შეემთხვა მათ, არამედ მის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულის გამო.

რა თქმა უნდა, იოსებს არც ამის წერილობით დადასტურებაზე უყოყმანია, როდესაც ამბობს: "იუდეველებს ეს შეემთხვათ როგორც სამაგიეროს მიზღვა იაკობ მართლის გამო, რომელიც იყო ქრისტედ წოდებული იესოს ძმა, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ყველაზე მართალი იყო, იუდეველებმა მოკლეს".*

მან მისი სიკვდილი "იუდეველთა სიძველეების" მეოცე წიგნში ასე გადმოსცა: "კეისარმა ალბინე გაგზავნა იუდეაში ეპარქოსად, როდესაც გაიგო, რომ ფესტუსი აღესრულა.[44] ანანუს უმცროსი, რომელმაც, როგორც ვთქვით, მიიღო მღვდელმთავრობა, მამაცი ხასიათის კაცი იყო და გამბედაობით გამოირჩეოდა. იგი იყო მიმდევარი სადუკეველთა მწვალებლობისა, რომლებიც, როგორც უკვე განვმარტეთ, სამსჯავროში ყველა იუდეველზე უფრო სასტიკები არიან. ამრიგად, რამდენადაც ასეთი იყო ანანუსი, იგი ფიქრობდა, რომ დაუდგა მარჯვე ჟამი ფესტუსის სიკვდილის გამო, რადგან ალბინუსი ამ დროს ჯერ კიდევ გზაში იყო. მან მოიწვია მსაჯულთა სინედრიონი და მის წინაშე დააყენა ქრისტედ წოდებული იესოს ძმა, სახელად იაკობი და ზოგიერთი სხვაც; რჯულის დარღვევის ბრალდება წაუყენა და გადასცა ქვებით ჩასაქოლად. მაგრამ მათ, რომლებიც ქალაქში ზნეობრივად ყველაზე წესიერ და რჯულის ზედმიწევნით დამცველ კაცებად მიიჩნეოდნენ, უჭირდათ ამ საქმეზე წასვლა, და საიდუმლოდ მეფეს გაუგზავნეს [წერილი], მოუწოდებდნენ მას მიეწერა ანანუსისთვის, რომ ეს არ გაეკეთებია, რადგან იგი თავიდანვე არ მოქმედებდა მართებულად. ზოგიერთი მათგანი ალექსანდრიიდან მომავალ ალბინუსსაც შეხვდა და აცნობა, რომ ანანუსს უფლება არ პქონდა მის გარეშე შეეკრიბა სინედრიონი. ალბინუსმა დაუჯერა ამბის მომტანთ, განრისხებულმა მიწერა ანანუსს, დაემუქრა, რომ მისგან მიიღებდა სასჯელს, მეფე აგრიპამაც სამთვიანი მმართველობის შემდეგ მას განაშორა მღვდელთმთავრობა და იესო დამაის ძე დაადგინა".[45] ასეთი ამბები იყო იაკობთან დაკავშირებით. მასზე ამბობენ, რომ მას ეკუთვნის კათოლიკე ეპისტოლეთაგან პირველი; უნდა ვიცოდეთ, რომ ის ნაყალბევია და ძველთაგან მრავალი არ ახსენებს მას, ისევე როგორც იუდას სახელით ცნობილს, შვიდ კათოლიკედან ერთ-ერთს; მაგრამ ასევე ვიცით, რომ ამ ეპისტოლეებს დანარჩენებთან ერთად უმრავლესობა ეკლესიებში საჯაროდ კითხულობენ.

------------------------------------------

* ეს ადგილი არ არის იოსების ტრადიციულ ტექსტში - მთარგ.

 
XXIV

როდესაც ნერონის იმპერატორობის მერვე წელი დადგა, მარკოზ მახარებლის შემდეგ პირველმა ანიანიუსმაა[46] მიიღო ალექსანდრიაში დიოცეზის მსახურება.

 
XXV

როდესაც უკვე განმტკიცდა ნერონის მმართველობა, შეუდგა უწმინდური საქმეებისათვის აღჭურვას თვით ყოვლიერების ღმერთის ღვთისმოსაობის წინააღმდეგ. ამ წიგნში არ არის ადგილი იმის აღსაწერად, თუ რამდენი უზნეობა ჩაიდინა მან; მასთან დაკავშირებით ამბების ზედმიწევნითი თხრობა მრავალმა გადმოსცა, ვისაც სურვილი აქვს, მათი მეშვეობით შეძლებს ამ კაცის გაუგონარი სიშლეგისა და გარყვნილი საქმეების შესწავლას, რამაც იგი ამდენი ათასის უგუნურად დაღუპვამდე მიიყვანა; მივიდა ისეთ სისხლისმსმელ საქმეებამდე, რომ არც მახლობელს და საყვარელ ადამიანს ინდობდა, დედა, ასევე ძმები და ცოლი სხვა ათასობით ნათესავთან ერთად როგორც მტრები და მოწინააღმდეგეები სხვადასხვა საშუალებით
მოკლა. მაგრამ ყველაფერს აკლდა ის, რომ საღვთო კეთილმსახურების წინააღმდეგ პირველ იმპერატორად გამოსვლა მას  მიწერებოდა. ამის შესახებ კვლავ რომაელი ტერტულიანე  იხსენებს შემდეგი სახით: "წაიკითხეთ თქვენი ჩანაწერები, იქ  აღმოაჩენთ, რომ პირველი ნერონი დევნიდა ამ მოძღვრებას,  როდესაც დაიმორჩილა მთელი აღმოსავლეთი, და განსაკუთრებით სასტიკი იყო რომში. ჩვენზე მოწევნული რისხვის ასეთი  მოთავით ვიქადით. რადგან ამის მცოდნეებს იმის შეცნობაც  ძალგვიძს, რომ ნერონის მიერ არ განიკითხებოდა დიდი რამ  სიკეთე რომ არ ყოფილიყო".[47]

ამ საქმეებით იგი იმპერატორებს შორის პირველ  ღვთისმბრძოლად გამოცხადდა და აღდგა მოციქულებისათვის  დარტყმის მისაეყენებლად. ამრიგად, მოგვითხრობენ, რომ მის  დროს პავლეს თვით რომში მოჰკვეთეს თავი, ასევე პეტრე  ძელზე მიალურსმეს. ამ ისტორიას სარწმუნოს ხდის ის, რომ  დღემდეა იქ შემონახული სასაფლაოების წარწერა - "პეტრესი და პავლესი". არამცირე მოწმობას იძლევა საეკლესიო  მწერალი, სახელად გაიუსი, რომაელთა ეპისკოპოს ზეფირინუსის[48] დროს მოღვაწე. მან ფრიგიელების[49] წინამძღვრის  პროკლესთან წერილობითი საუბრისას ამ ადგილების შესახებ, სადაც ხსენებული მოციქულების წმინდა სამკვიდრებელი  მდებარეობს, ამბობს: "მე კი შემიძლია გაჩვენოთ მოციქულთა  გამარჯვების ძეგლები. რადგან თუკი ინებებ გასვლას ვატიკანთან ან ოსტიის გზაზე, აღმოაჩენ ამ ეკლესიის დამფუძნებელთა გამარჯვების ძეგლებს".[50]

ის, რომ ორივე ერთსა და იმავე დროს ეწამა, ამას კორინთელთა ეპისკოპოსი დიონისე[51] რომაელებთან წერილობითი საუბრისას ასე აღნიშნავს: "ესოდენი შეგონების მეშვეობით პეტრესა და პავლესაგან ჩაყრილი რომაელთა და კორინთელთა ნერგები ერთად შეაერთეთ. რადგან ორივე ერთად ასწავლიდა ჩვენს კორინთოში და ჩვენ დაგვნერგეს, მსგავსადვე იტალიაში ასწავლიდნენ და ეწამენ ერთსა და იმავე ჟამს". ესეც ითქვა იმისათვის, რომ უფრო მეტად სარწმუნო იყოს ისტორიული ფაქტები.

 
XXVI


იოსები მოგვითხრობს, თუ რამდენი უბედურება შეემთხვა იუდეველთა მთელ ერს. მრავალ სხვა მოვლენასთან ერთად დაწვრილებით აღწერს, თუ რამდენი ათასი წარჩინებული იუდეველი მათრახით იგვემა და იმავე იერუსალიმში ჯვარს ეცვა ფლორუსის[52] მიერ. იგი კი იყო იუდეველთა პროკურატორი, როდესაც ომი აღეგზნო ნერონის მმართველობის მეოცე წელს. შემდეგ ამბობს, რომ იუდეველთა ამბოხებას მთელ სირიაში მოყვა არეულობა. წარმართები ყველგან ქალაქებში მცხოვრებ იუდეველებს როგორც მტრებს უმოწყალოდ ანადგურებდნენ, ისე რომ ნახავდი ქალაქებს სავსეს დაუმარხავი გვამებით, ჩვილებისა და მოხუცების გვამებთან ერთად, დახოცილ ქალებს სიშიშვლის დაუფარავად. მთელი პროვინცია სავსე იყო ენითაუწერელი უბედურებებით, და მომავალი საშინელებების მუქარა უფრო დიდი იყო, ვიდრე ყოველდღე მომხდარი დანაშაულებები.[53] ეს ამბები სიტყვასიტყვით გადმოსცა იოსებმა, და ასეთი იყო იუდეველთა მდგომარეობა.

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------
კომენტარები

 

[1] - სტეფანე - გვირგვინი (ბერძნ.).

[2] - ოსროელთა მეფის ავგაროზ V შესახებ იხ. შენიშვნა 35, წიგნი I.

[3] - სვიმონ მოგვი ძველი ავტორების (წმ. ირინეოს ლიონელი, წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი, წმ. თეოდორიტე კვირელი და სხვა) აზრით არის გნოსტიკური ერესის მამამთავარი. ისტორიული ცნობები მისი ცხოვრების შესახებ თითქმის არ შემონახულა. ცნობილია, რომ ის იყო სამარიელთა ტომიდან და მოინათლა პირველი სამოციქულო ქადაგების დროს სამარიაში. აქვე მოხდა მისი პირველი დაპირისპირება პეტრე მოციქულთან. გადმოცემები სვიმონ მოგვს წარმოაჩენს მოციქულობის და უპირველეს ყოვლისა პეტრეს შეუნანებელ და შეურიგებელ მოწინააღმდეგედ. სვიმონ მოგვისა და პეტრე მოციქულის უკანასკნელი დაპირისპირება შედგა რომში. გადმოცემა მოგვითხრობს, რომ სვიმონს, სურდა რა თავისი მაგიური ძალის ჩვენება, ჰაერში აიწია და ქალაქის თავზე ცურავდა მოქალაქეებისა და თვით იმპერატორის თანდასწრებით. მაგრამ პეტრე მოციქულმა, ლოცვა აღავლინა ერეტიკოსის შესარცხვენად და სვიმონი დედამიწაზე ჩამოვარდა და სასიკვდილოდ დაიმტვრა.

სვიმონ მოგვის მოძღვრებამ ჩვენამდე მოაღწია მეტად არეული და ერთმანეთის საწინააღმდეგო გადმოცემებით. ყველაზე უფრო თანამიმდევრულად მისი იდეები წარმოდგენილია წმ. იპოლიტე რომაელის თხზულებაში ”ფილოსოფუმენა” (Patrologiae cursus completus. Series graeca/Ed.J.P.Migne.Paris, 1857-1866.1 თ. XVI).

[4] - ტერტულიანე. აპოლოგია V, 1-2.

[5] - კორნელიუსის სარწმუნოებაზე მოქცევის შესახებ მოგვითხრობს ლუკა მახარებელი (იხ.: საქმე 10:1-48). კორნელიუსი თან ახლდა პეტრე მოციქულს მოციქულებრივი მსახურების დროს. საქადაგებლად გაგზავნილ იქნა ქ. სკეპსიოსში, სადაც მმართველის დიმიტრის მფარველობით განსაკუთრებით ყვაოდა კერპთაყვანისმცემლობა. იქ მან აღასრულა მრავალი სასწაული, მმართველი და მისი ოჯახი ჭეშმარიტ სარწმუნოებაზე მოაქცია. წმ. კორნელიოსი გარდაიცვალა ღრმა მოხუცებულობაში.

[6] - მოციქული აქაბი - ერთ-ერთი 70 მოციქულთაგანი. ფლობდა წინასწარმეტყველების ნიჭს, იწინასწარმეტყველა შიმშილობა იმპერატორ კლავდიუსის დროს (41-54 წწ.) და პავლე მოციქულის წამება (იხ.: საქმე 21:11).

[7] - გაიუს კალიგულა - რომის იმპერატორი (37-41 წწ.).

[8] - ჰეროდე აგრიპა I - არისტობულეს და ბერენიკეს ძე, ჰეროდე დიდის შვილიშვილი. 38 წელს კალიგულასაგან მიიღო ფილიპეასა და ლისანის ოლქები მეფის ტიტულთან ერთად, 40 წლიდან ფლობდა მთელ პალესტინას. 44 წელს საშინელი სიკვდილით აღესრულა (იხ.: საქმე 12:23). მისი სიკვდილის შემდეგ იუდეველები კვლავ მოექცნენ რომის პროკურატორობის მმართველობის ქვეშ.

[9] - ფილონ ალექსანდრიელი (დაახ. 20 წ. ქ. შ.-მდე-დაახ. 40 წ. ქ. შ.) - სწავლული იუდეველი და ფილოსოფოსი. ეგზეგეტიკის (ბიბლიური ტექსტების განმარტების მეცნიერების) ალექსანდრიული სკოლის ერთ-ერთი დამფუძნებელი. მისი კვლევის უმთავრესი საგანი იყო მოსეს ხუთწიგნეული. შემდგომში მართლმორწმუნე იუდაურმა აზრმა უარყო ფილონ ალექსანდრიელის თხზულებები მათი ელინისტური ხასიათის გამო.ფილონის ეგზეგეტიკური მეთოდი გამოყენებულ იქნა ორიგენეს, ნეტ. ავგუსტინეს, წმ. ამბროსი მედიოლანელის და სხვა რამდენიმე ადრექრისტიანი სწავლულის შრომებში.

მისი თხზულებები იხ.: Philonis Opera quae supersunt.Berlin, 1896-1930; 1962-1963. რუს. თარგ. იხ.: Филон Иудеянин. О жизни созерцательной//Смирнов Н.ПюТерапевты и сочинение Филона "О жизни созерцательной". Киев, 1909. ასევე: Тексты Кумрана. М., 1971. Вып.1.

[10] - 38 წელს შემოდგომით, როდესაც ბერძნებმა ალექსანდრიაში ებრაელების მასობრივი დევნა მოაწყვეს.

[11] - აპიონი (I ს.) - ეგვიპტელი სწავლული, ცნობილი არის იუდეველებისადმი განსაკუთრებული სიძულვილით. აპიონს, რომელიც მეთაურობდა იმპერატორ კალიგულასადმი წარგზავნილ ალექსადნრიელთა ელჩობას, მიზნად ჰქონდა დასახული რომისთვის გაეღვივებინა ეჭვი იუდეველებისადმი. იოსებ ფლავიუსმა საგანგებოდ დაწერა წიგნი ”აპიონის წინააღმდეგ” რუს. თარგ. იხ.: Иосиф Флавин. О древности иудейского народа. Против Апиона. СПБ., 1895.

[12] - იუდეველთა თემის უფროსი ალექსანდრიაში.

[13] - იუდაური სიძველენი XVIII, 8, 1. ჩვეულებრივ უწოდებენ ”სიძველეებს”, ბერძნული ”არქეოლოგიის” ლათინური შესატყვისიდან ”ანტიქუიტეს”.

[14] - იუდეის ომი, II, 9, 2.

[15] - იუდეის ომი, II, 9, 4.

[16] - იუდეველთა აჯანყება მოხდა 66-70 წწ. 70 წელს, ალყის შემდეგ, იერუსალიმი იქნა აღებული და დანგრეული. რომაელების სარდალი ვესპასიანე, იუდეველთა აჯანყების ჩახშობის მოთავე, 69 წელს გახდა იმპერატორი და ფლავიუსის დინასტიას დაუდო სათავე. საბრძოლო ოპერაციები იუდეაში განაგრძო მისმა შვილმა - ტიტუს ფლავიუსმა, რომელიც იმპერატორი გახდა 79 წელს.

[17] - კლავდიუსი - რომის იმპერატორი (41-54 წწ.).

[18] - იუდაური სიძველენი XIX, 8, 2.

[19] - განსხვავება აიხსნება იმით, რომ ეს მეფე სინამდვილეში ატარებდა ორ სახელს - ჰეროდე-აგრიპა.

[20] - იუდეის პროკურატორი (44-47 წწ.).

[21] - იუდაური სიძველენი, XX, 5, 1.

[22] - ელენე - დედოფალი.

მთელი სამეფო ოჯახი მოექცა იუდაიზმზე. ელენეს სასახლე ჰქონდა იერუსალიმში, იქვე იქნა დასაფლავებული.

[23] - იუდეური სიძველენი, XX, 5, 2.

[25] - მოწამე იუსტინე ფილოსოფოსი (II ს.) - ღვთისმეტყველი აპოლოგეტი. მას ეკუთვნის ქრისტიანობის ორი აპოლოგია. პირველი, სავარაუდოდ შექმნილია დაახ. 155 წ., მიძღვნილია იმპერატორ ანტონიუს პიუსისადმი. მეორე, დაწერილი 161 წ. - იმპერატორ მარკუს ავრელიუსისადმი. მას მიეკუთვნება ასევე ”დიალოგი ტრიფონ იუდეველთან.” ჩვენამდე მოღწეულია წმ. იუსტინეს ძირითადი საღვთისმეტყველო შრომების დიდი ნაწილი მხოლოდ სახელწოდებებით: ”ღმერთის უზენაესი მეუფების შესახებ”, ”სულის შესახებ”, ”ერესების წინააღმდეგ”, ”მარკიონის წინააღმდეგ”. ასევე შემორჩენილია ფრაგმენტები: ”აღდგომის შესახებ”, ”ერთმთავრობის შესახებ”, ”ეპისტოლე დიოგნეტესადმი”, ”სიტყვა ელინებისადმი”. წმ. იუსტინე მოწამეობრივად აღესრულა დაახ. 166 წ.

[26] - ამ ქანდაკებას არანაირი კავშირი არ ჰქონდა სვიმონ მოგვთან. 1754 წ. წმ. იუსტინეს მითითებულ ადგილზე (მდ. ტიბრის პატარა კუნძულზე).

ცხადია, რომ ქანდაკება დაუდგეს ძველ ღვთაებას Semo Sancus - სარწმუნოების დამცველი.

[27] - წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი. აპოლოგია, I, 26.

[28] - მღვდელ-მოწამე ირინეოსი - ლიონის ეპისკოპოსი. წარმოშობით სმირნელი, წმ. პოლიკარპეს მსმენელი, მოციქულებრივი კაცის მოწაფე ირინეოსი გალიაში ჩავიდა დაახ. II ს-ის შუა ხანებში, იქ მიიღო მღვდლობა და 117 წლიდან იყო ლიონის ეპისკოპოსი. შეისწავლა კელტური ენა, რომლითაც ურთიერთობას ამყარებდა ადგილობრივ მოსახლეობასთან, მაგრამ წერდა ბერძნულ ენაზე. წმ. ირინეოს ლიონელის თხზულებებიდან ცნობილია: ეპისტოლე ”ფლორინუსის მიმართ ერთმთავრბის შესახებ, ანუ იმის შესახებ, რომ ღმერთი არ არის ბოროტების მიზეზი”, ”ოგდოადის შესახებ” (პირველი რვა ეონის შესახებ, რომლებსაც გნოსტიკოსი ვალენტინე მიიჩნევდა ყოველივე არსებულის დასაბამად), ”ეპისტოლე ვიქტორ პაპისადმი” (ვალენტინეს ერესის თაობაზე), მისადმი ”აღდგომის დღესასწაულის დროის შესახებ”, ”ელინთა წინააღმდეგ”, ”შემეცნების შესახებ”, ”მოციქულთა წინასწარმეტყველებანი”, ”წიგნი სხვადასხვა მსჯელობებზე”. ყველა ეს შრომა დაკარგულია. შემორჩენილია მხოლოდ მათზე მითითებანი და მათი ნაწყვეტები. სრულად შემორჩენილია მისი ხზულება ”ერესების წინააღმდეგ” (5 წიგნად) ძველ ლათინურ ტარგმანში, რომელიც იცოდა ჯერ კიდევ ტერტულიანემ. პირველად გამოიცა ერაზმუს როტერდამელის მიერ 1526 წ. წმ. ირინეოს ლიონელი, როგორც ერესების მოწინააღმდეგე, იხ.: Иванцов-Плфтонов А.М.Ереси трех первих веков христианства. М., 1885.

სვიმონ მოგვის შესახებ იხ.: ”ერესების წინააღმდეგ”, I, 23, 1-3.

[29] - პაპიასი - ჰიეროპოლის ეპისკოპოსი. წმ. ირინეოს ლიონელის (”ერესების წინააღმდეგ” V, 33, 4), იგი იყო იოანე მოციქულის ”მსმენელი” და წმ. პოლიკარპე სმირნელის მეგობარი. თუმცა ევსების მოყავს თვით პაპიასის სიტყვები იმის შესახებ, რომ იგი მხოლოდ აგროვებდა ცნობებს მოციქულთა სიტყვების შესახებ იმ პირებთან, რომლებიც უშუალოდ უსმენდნენ მას (ეკლესიის ისტორია, III, 39, 3-4). მან დაწერა ”უფლის სიტყვების განმარტება” (5 წიგნად). ეს თხზულება ჩვენამდე არ მოღწეულა.

[30] - ევსებიმ, შესაძლოა, ეს ცნობები მოიპოვა იულიანე აფრიკელისაგან. ეს ცნობა აღიარებულია უტყუარად. ალექსანდრიის ეკლესიამ ადრიდანვე დაიკავა მნიშვნელოვანი ადგილი სხვა ქრისტიანულ ეკლესიებს შორის, V ს-ში კი ალექსანდრიის პატრიარქი პატივის მიხედვით რიგით მესამე იყო რომისა და კონსტანტინოპოლის პატრიარქების შემდეგ, რასაც ადასტურებს VI ს-ის მსოფლიო საეკლესიო კრების 46-ე კანონი.

[31] - საუბარია ფილონ ალექსანდრიელის თხზულებაზე ”მჭვრეტელობითი ცხოვრების შესახებ”. იხ.: შენიშვნა 9, წიგნი II.

[32] - ეს ტბა მდებარეობს ალექსანდრიის სამხრეთით.

[33] - იმპერატორმა კლავდიუსმა განდევნა იუდეველები 50 წელს. აი, როგორ წერს ამის შესახებ სვეტონიუსი: ”იუდეველები, რომლებსაც მუდამ აშფოთებდათ ხრესტი, მან განდევნა რომიდან” (Гай Светоний Транквилл. Жизнь двенадцати Цезарей. М., 1990. С.143.

[34] - ეს მოხდა ვენტიდიუს კუმანიუსის პროკურატორობის დროს (48-52 წწ.). ეჭვგარეშეა, რომ მსხვერპლის დასახელებული რაოდენობა გადაჭარბებულია. იოსებ ფლავიუსის რაოდენობა გადაჭარბებულია. იოსებ ფლავიუსის ცნობით მსხვერპლის რაოდენობა შეადგენდა 10000 (იუდეველთა ომი, II, 12, 102) ან 20000 (იუდაური სიძველენი, XX, 5, 3).

[35] - ჰეროდე აგრიპა II - ჰეროდე აგრიპა I-ის ძე. 52 წელს მიიღო მეფის ტიტული. იუდეველთა აჯანყების დროს 66-70 წწ-ებში რომაელთა მხარეზე იყო. 70 წელს მან ტიტუს ფლავიუსთან ერთად ალყა შემოარტყა იერუსალიმს.

[36] - ანტონიუს ფელიქსი - იუდეის პროკურატორი (52-60 წწ.).

[37] - ნერონი - რომის იმპერატორი (54-68 წწ.).

[38] - იუდაური სიძველენი, XX, 8, 8.

[39] -იოსებ ფლავიუსი საუბრობს "სიკარიელების" შესახებ (სიკა - ”ხანჯალი”) - რადიკალური პოლიტიკური პარტია, თავდაპირველად, შესაძლოა, შედგებოდა ზილოტების ფრთისაგან. სიკარიელები გამოდიოდნენ რომის ხელისუფლების წინააღმდეგ. გამოირჩეოდნენ უკიდურესი შეუწყნარებლობით. მიმართავდნენ მასობრივ შეიარაღებულ გამოსვლებსა და ინდივიდუალურ ტერორს (იხ.: იუდაური ომები, II, 13, 3).

[40] - იუდაური ომები, II, 13, 5.

[41] - ჰორციუს ფესტუსი - იუდეის პროკურატორი (60-62 წწ.).

[42] - არისტრაქე მოციქული - ერთ-ერთი 70 მოციქულთაგანი, პავლე მოციქულის თანამოღვაწე, წარმოშობით თესალონიკიდან. მოც. პავლეს თან ახლდა იერუსალიმში უკანასკნელი მოგზაურობისას. მასთან ერთად იმყოფებოდა კესარიის ციხესა (იხ.: კოდ. 4:10) და რომისკენ ხიფათით აღსავსე საზღვაო მოგზაურობისას. გადმოცემის მიხედვით, გახდა სირიის ქ. აპამეის ეპისკოპოსი და აღესრულა მოწამეობრივად რომში პავლე მოციქულთან ერთად.

[43] - ჰეგეზიპე (II ს.) - ებრაელი ქრისტიანი, ავტორი ჩვენამდე მოუღწეველი თხზულებებისა ”ღირსშესანიშნაობები” (5 წიგნად). 155 წლის შემდეგ ის გაემგზავრა რომში, სადაც დარჩა დიდი ხნის განმავლობაში. ურთიერთობა ჰქონდა ბევრ ეპისკოპოსთან და ესაუბრებოდა მათ დოგმატურ საკითხებზე. მისი თხზულებებით არაერთგზის სარგებლობს ევსები.

[44] - ალბინუსი - იუდეის პროკურატორი (62-64 წწ.).

[45] - იუდაური სიძველენი, XX, 9, 1.

[46] - ანიანუსი - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (62-84 წწ.). იხ.: Сергий (Спасский), архим. Полный Месяце слов Востока. Владимир, 1901.

[47] - ტერტულიანე. აპოლოგია, V, 3.

[48] - გაიუსი (II ს.) - რომაელი პრესვიტერი და საეკლესიო მწერალი. მის შესახებ თითქმის არ შემორჩენილა სარწმუნო ცნობები.

ზეფირინუსი - რომის ეპისკოპოსი (202-218 წწ.).

[49] - კატაფრიგიელთა სექტის შესახებ იხ. ”ეკლესიის ისტორია”, V, 14-18.

[50] - მოციქულთა საფლავები აღმოჩენილ იქნა 1950 წელს.

[51] - დიონისე - კორინთოს ეპისკოპოსი (170-202 წწ.). რვა ეპისტოლის ავტორი: რომაელთა მიმართ, ლაკედემონელთა მიმართ, ათენელთა მიმართ, ნიკოდიმიელთა მიმართ, გნოსიელების მიმართ, გორტინელების და ამასიის ეკლესიების მიმართ, ასევე ქრისტოფორას მიმართ, რომელსაც უწოდებს ”მორწმუნე დას”. ეპისტოლეები თავის დროზე სარგებლობდა დიდი პოპულარობით, მათ დიდად აფასებდა ნეტ. იერონიმე. თუმცა, ყველა ესენი დაკარგულია, მათი მხოლოდ ნაწყვეტებია მოღწეულია ევსების მეშვეობით (იხ. ეკლესიის ისტორია, IV, 23).

[52] - გესიუს ფლორუსი - იუდეის პროკურატორი (64-66 წწ.). მისი მმართველობის შესახებ იხ.: ”იუდაური ომები”, II, 14, 9.

[53] - იუდაური სიძველენი, X, 11, 1.

 

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო ზურაბ ჯაშმა

საეკლესიო ბიბლიოთეკა, VII ტ. 2007 თბილისი

საეკლესიო ისტორიის პირველი წიგნი შეიცავს შემდეგს:



I.      რას წარმოადგენს დანაპირები თემა.

II.     ძირითადი შეჯამება ჩვენი უფლისა და მაცხოვრის, ღვთის ქრისტეს წინარეარსებობისა და        ღვთისმეტყველების შესახებ.

III.    როგორ იყო ღვთივშთაგონებულ წინასწარმეტყველთა შორის ძველთაგანვე ცნობილი და პატივცემული იესოს სახელიც, და თვით ქრისტესიც.

IV.    როგორ არ ყოფილა ახალი, არც უცხო მისგან ყველა ხალხისადმი ნაუწყები ღვთისმოსაობის გვარი.

V.     ადამიანებთან მისი გამოჩენების ჟამის შესახებ.

VI.    მისი გამოჩინების ჟამს წინასწარმეტყველებათა თანახმად როგორ უჩინო იქმნენ ის მთავრები, რომლებიც ადრე, წინაპართაგან მომდინარე მონაცვლეობით, უწინამძღვრებდნენ იუდეველთა ერს, და როგორ გამეფდა მათზე პირველი უცხოტომელი ჰეროდე.

VII.   სახარებებში იესო ქრისტეს გვარტომობის შესახებ არსებული სავარაუდო უთანხმოების შესახებ.

VIII.  ჩვილების წინააღმდეგ ჰეროდეს განზრახვის შესახებ, და თუ რა უბედურება შეემთხვა მას ცხოვრებაში.

IX.    პილატეს მმართველობის დროის შესახებ.

X.     იუდეველთა მღვდელმთავრების შესახებ, რომელთა დროსაც მოძღვრებას გადასცემდა ქრისტე.

XI.    მოწმობები იოანე ნათლისცმემლისა და ქრისტეს შესახებ.

XII.   ჩვენი მაცხოვრის მოწაფეთა შესახებ.

XIII.  ამბავი ედესელთა მმართველის შესახებ.

 
I

ვირჩიე, წერილობით გადმომეცა სამღვდელო მოციქულთა მონაცვლეობანი და, ამასთან, ისიც, თუ, ჩვენი მაცხოვრის შემდეგ თვით ჩვენამდე განვლილ დროში, რაოდენთა და რაზომთა საქმეთა აღსრულება გვეუწყება, შესაბამისად ეკლესიის ისტორიისა, ანთუ რაოდენნი უწინამძღვრებდნენ და წინამდგომობდნენ მას სახელოვნად ყველაზე უფრო გამორჩეულ სამრევლოებში; თუ რამდენი პიროვნება, თაობიდან თაობამდე ზეპირად თუ ნაშრომების მეშვეობით შუამავლობდა ღვთის სიტყვას; თუ ვინ, რამდენი და როდის ახლის შექმნის წადილით ცთომილების უკიდურესი ზღვრისაკენ მოსწრაფე საკუთარ თავს აცხადებდა ცრუ ცოდნის[1] შემომტანად და როგორც მძვინვარე მგელი დაუნდობლად ანადგურებდა ქრისტეს სამწყსოს (შდრ. საქმე 20,29); ამასთან იმასაც, თუ რა შეემთხვა იუდეველთა მთელ ერს ჩვენი მაცხოვრის წინააღმდეგ შეთქმულების განხორციელებისთანავე; შემდეგ, თუ რამდენი წარმართი, როგორ და როდის ებრძოდა ღვთის სიტყვას, და თუ რას წარმოადგენდნენ ისინი, ვინც მისი გულისთვის სხვადასხვა დროს სისხლის ღვრითა და ტანჯვით განვლეს ასპარეზობა; ამის შემდეგ კი ვისაუბრებ ჩვენი დროის მოწამეობრივ ღვაწლთა შესახებაც და ყველა მათგანზე (მოწამეებზე - მთარგ.) გადმოვლენილ ჩვენი მაცხოვრის მადლსა და მოწყალებაზე. და ვიწყებ არა ნხვა რამით, არამედ ჩვენს მაცხოვარსა და უფალთან დაკავშირებული ღვთის განგებულებით. მაგრამ ჩემი განზრახვა აქედანვე ითხოვს, რომ კეთილგანწყობილმა მკითხველმა მომიტევოს: ვაღიარებ, რომ ჩემს ძალას აღემატება დანაპირების სრულად და დანაკარგის გარეშე შესრულება, რადგან პირველი ვართ, ვინც ახლა შევდივართ ამ საკითხში და ვიწყებთ როგორც რამ უკაცრიელ და უვალ გზაზე სვლას. ღვთისგან ვითხოვთ გზამკვლევს და უფლის ძალის შეწევნას, და არანაირი იმედი არა გვაქვს, რომ ჩვენამდე ვინმეს მიერ ნავალ შიშველ კვალს მივაგნებთ, თუ არა იმ მცირე გამონაკლისებს, რომელთა მეშვეობით სხვებმა გზის სხვადასხვაგვარად გავლით გარკვეულ ჟამთა ამბები დაგვიტოვეს, მათი ხმები შორს აღ- მართული ჩირაღდნებივითაა და ზემოდან როგორც შორეული საგუშაგოდან ღაღადებენ და შეგვაგონებენ, თუ საითკენ უნდა ვიაროთ თხრობის მოგზაურობის უცთომელი და უსაფრთხო მსვლელობისათვის. ახლა ჩვენს წინ მდებარე საკითხის სასარგებლოდ თვით მათ გაფანტულ მოგონებებს წარვუძღვებით, ძველი მწერლების სათანადო გამონათქვამებს შემოვკრებთ და მათ როგორც გონისმიერი ბაღის ყვავილებს დავკრეფთ. ვეცდებით ისტორიული თხრობის მეშვეობით მათ მივცეთ ერთიანი სხეული, მოხარულნი გადავარჩინოთ, თუ ყველა არა, ჩვენი მაცხოვრის მოციქულთა განსაკუთრებით გამოჩენილ მონაცვლეების ღირშესანიშნავი, ჯერ კიდევ შემორჩენილი მოგონებები. მე კი ამ საკითხს შრომა-გარჯით უნდა შევუდგე, რადგან აქამდე არცერთ საეკლესიო მწერალს არ გამოუჩენია მოშურნეობა მწერლობის ამ დარგში; ვიმედოვნებ, რომ ამ შრომის დიდი სარგებელი ცხადი იქნება მათთვის, ვინც საფუძვლიანად არის ისტორიაში განსწავლული. მათი შეჯამება ადრე უკვე ჩამოვაყალიბე "ქრონიკებში"[2], ხოლო მათი თხრობის სრულად გადმოცემა მსურდა აქ წარმოდგენილ ნაშრომში.

როგორც ვთქვი, ჩემი სიტყვა იწყება ქრისტესთან დაკავშირებით შემეცნებული, ადამიანზე აღმატებული და დიდებული განგებულებითა და ღვთისმეტყველებით. და რადგან წერილობით უნდა გადმოვცეთ საეკლესიო ამბების ისტორია, ალბათ აუცილებელი იქნება დავიწყოთ თავიდან, ქრისტესთან დაკავშირებული პირველი განგებულებიდან, რომელიც უფრო ღვთიურია ვიდრე მრავალს მიაჩნია, და რადგან მისგან გავხდით ჩვენი ჩვენი სახელის* ღირსი.

---------------------------------------

* ე.ი. ქრისტიანის – მთარგ.

 
II

ორმაგი არის მისი ბუნება: ერთი მხრივ, მსგავსია სხეულის თავის (შდრ I კორ. 11,3), - რაც შეიცნობა ღმერთად, მეორე მხრივ, შეიძლება შევადაროთ ფეხებს, - რაც თვით ჩვენი ხსნის გამო შეიმოსა, ჩვენი მსგავსი ვნებების მქონე ადამიანურობა. ჩვენს მიერ შემდეგი ამბების თხრობა ალბათ სრული იქნება, თუ მასთან დაკავშირებულ მთელ ისტორიას ყველაზე მთავარი და ძირითადი სიტყვით დავიწყებთ. ამით ქრისტიანობის დასაბამიერ სიძველესაც და ღვთიურობასაც ვაჩვენებთ მათ, ვინც მას მიიჩნევენ როგორც ახალს და უცხოს, გუშინდელი დღის უწინარეს რომ არ გამოჩენილა.

თვითონ ქრისტეს ბუნებისა და არსის წარმომავლობისა და ღირსების აღსაწერად ალბათ არანაირი სიტყვა არ იქნება საკმარისი, რასაც ღვთის სული წინასწარმეტყველთა მიერ ამბობს: "მის წარმომავლობას ვინ მოგვითხრობს?" (ეს. 53,8; მათ. 11,27), რადგან არც მამა იცის ვინმემ, თუ არა მხოლოდ ძემ, არც ძე შეუცვნია ოდესმე ვინმეს ღირსებისამებრ, თუ არა მხოლოდ მის მშობელ მამას, უწინარეს ქვეყნიერებისა არსებული სინათლე და უწინარეს საუკუნეთა მყოფი გონიერი და არსებითი სიბრძნე, დასაბამიდან მამასთან მყოფი ცოცხალი ღმერთი-სიტყვა (შდრ. იოან. 1,9-10; იგავ. 8,23); ვინ შეძლებს მამის გარდა წმინდად შეიმეცნოს მთელი ხილული და უხილავი ქმნილებისა და შემოქმედების უწინარესი ღმერთის პირველი და ერთადერთი ნაშობი (შდრ. იოან. 1,4; კოლ. 1,15-16), ციური მოაზროვნე და უკვდავი მხედრობის მხედართმთავარი (შდრ. იოს. 5,14), დიდი თათბირის ანგელოზი (შდრ. ეს. 9,6), მამის გამოუთქმელი აზრის აღმასრულებელი, მამასთან ერთად ყოვლიერების შემოქმედი, მამის შემდეგ ყოვლიერების მეორე მიზეზი, ღვთის ნამდვილი მხოლოდშობილი შვილი, ყოველივე დაბადებულის უფალი და ღმერთი, რომელმაც მამისაგან მიიღო სამეფო ძალაუფლება და მპყრობელობა, ამასთან თვით ღმრთეება, ძალა და პატივი. მის შესახებ წმინდა წვრილის საიდუმლო ღვთისმეტყველების მიხედვით, - "დასაბამში იყო სიტყვა, და სიტყვა იყო ღმერთთან და ღმერთი იყო სიტყვა; ყოველივე მის მიერ შეიქმნა და მის გარეშე არაფერი არ შეიქმნა" (იოან. 1,1-3). ეს არის დიდი მოსეს სწავლებაც, როგორც ალბათ ყველა წინასწარმეტყველთაგან უძველესის, რომელიც ღვთის სულით ყოველივეს დაარსებისა და მოწესრიგების აღმწერელი ასწავლის, რომ მთელი ქვეყნიერების შემქმნელმა და მომწესრიგებელმა თვით ქრისტეს და არა სხვა ვინმეს, ანუ ცხადია თვით ღვთიურ და მის პირმშო სიტყვას დაუთმო ქვემდგომთა შექმნა და მასთან ბჭობდა ადამიანის შექმნაზე. იგი ამბობს: "რადგან თქვა ღმერთმა: "შევქმნათ ადამიანი ჩვენი ხატისა და მსგავსების მიხედვით" (შესაქ. 1,26). ეს სიტყვა დადასტურებულია სხვა წინასწარმეტყველებისგანაც, რასაც საგალობლებში ღვთისმეტყველებენ: "მან თქვა და შეიქმნა, მან ბრძანა და დაეფუძნა" (ფს. 32,9; 148,5). მას (მოსეს - მთარგ.) შემოყავს, ერთი მხრივ, მამა და შემოქმედი როგორც ყოველივეს წინამძღოლი და სამეუფო წამისყოფით მბრძანებელი, მეორე მხრივ კი, ღვთიური სიტყვა, რომელიც არ განსხვავდება ჩვენდამი ნაუწყებისაგან, და არის მამისეული ბრძანების აღმასრულებელი. მას პირველი ადამიანის შექმნიდან მოყოლებული შეიცნობდა ყველა, ვისზეც ნათქვამია, რომ სახელგანთქმული არის სამართლიანობით და ღვთისმოსაობის სათნოებით, დიდი მსახური მოსე და მის უწინარეს კი პირველად აბრაამი და მისი შვილები, შემდეგ გამოჩენილი მართლები და წინასწარმეტყველები, რომლებიც გონების განწმენდილი თვალებით ჭვრეტდნენ მას და როგორც ღვთის შვილს სათანადო თაყვანისცემას მიაგებდნენ. თვითონ (ღვთის შვილი - მთარგ.) კი ისე, რომ არანაირად არ განდგომია მამის მსახურებას, ყველასათვის გახდა  მამისეული ცოდნის მასწავლებელი. ამგვარად საყოველთაოდ  არის ცნობილი, რომ უფალი ღმერთი როგორც ვინმე ჩვეულებრივი ადამიანი აბრაამთან ერთად იჯდა მამბრეს მუხასთან (იხ. შესაქ. 18,1-3). იგი (აბრაამი - მთარგ.) მყისვე  დაეცა მის წინაშე, თვალებით ხედავდა როგორც ადამიანს, მაგრამ თაყვანი სცა როგორც ღმერთს, ევედრებოდა როგორც უფალს, აღიარებდა, რომ არ იყო უმეცარი იმისა, თუ ვინ იყო იგი, და ეუბნებოდა: "უფალო, მთელი დედამიწის მსაჯულო, არ განსჯი?" (შესაქ. 18,25). რადგან თუ არცერთი გონება არ უშვებს, რომ ყოვლისმპყრობელი ღმერთის შეუქმნელი და უცვლელი არსი ადამიანის სახედ შეიცვლება, არც იმას, რომ მხედველის (აბრაამის - მთარგ.) თვალები რაიმე ქმნილების წარმოსახვით მოტყუვდება და არც იმას, რომ სიცრუეს მოიგონებს წმინდა წერილი, სხვა ვინ იქნებოდა მთელი დედამიწის მსაჯულად და სასჯელის აღმასრულებელ უფლად და ღმერთად წარმოჩენილი, ადამიანის გარეგნობით სახილველი, თუ არა ყოვლიერების ნამდვილი პირველი მიზეზი, ანუ მისი წინარეარსებული მხოლო სიტყვა? მის შესახებ ფსალმუნებში ნათქვამია: "წარავლინა მისი სიტყვა და განკურნა ისინი, და იხსნა ისინი გახრწნისაგან" (ფს. 106,20). იგი რომ მამის შემდეგ მეორე უფალია, ამას აშკარად ამბობს მოსე: "უფალმა სოდომსა და გომორაზე აწვიმა გოგირდი და ცეცხლი უფლისაგან" (შესაქ. 19,24). იგი ასევე იაკობს გამოეცხადა ადამიანის გარეგნობით, რომელსაც საღვთო წერილი ღმერთს უწოდებს; იგი იაკობს ეუბნება: "მეტად აღარ გერქმევა შენ სახელი იაკობი, არამედ ისრაელი იქნება შენი სახელი, რადგან ძლიერი იყავი ღმერთთან" (შესაქ. 32,28), და ამბობდა: "რადგან ვნახე ღმერთი პირისპირ და გადარჩა ჩემი სული" (შესაქ. 32,30). უფლება არ გვაქვს ღვთის ამ გამოცხადებაში ქვემდგომ ღვთისმსახურ ანგელოზთა ხილვის აღწერა ვიგულისხმოთ: სხვა დროს, როდესაც რომელიმე მათგანი ადამიანებს ეცხადება, წერილი ამას არ ფარავს და სახელსდებს არა ღმერთად, არც უფლად, არამედ აშკარად უწოდებს მათ ანგელოზებს, რაშიც უამრავი მოწმობის მეშვეობით ადვილად შეგვიძლია დავრწმუნდეთ. მას მოსეს მონაცვლე, იესო უწოდებს ცათა ანგელოზების და მთავარანგელოზების, ზექვეყნიურ ძალთა წინამძღოლს და როგორც მამისაგან მყოფ ძალას და სიბრძნეს (შდრ. I კორ. 1,24), მთელს სამეფოზე მეორე ადგილისა და მთავრობის მიმღებს, და უფლის ძალთა მხედართმთავარს. იესომ იგი იხილა არა სხვაგვარად, არამედ ადამიანის სახითა და გარეგნობით. დაწერილია: "და მოხდა, როდესაც იესო იერიქონში იყო, აიხედა და იხილა მის პირისპირ მდგომი ადამიანი და მახვილი მის ხელში პყრობილი; მივიდა იესო და უთხრა: “ჩვენიანი ხარ, თუ მოწინააღმდეგეების?" და უთხრა მას: "მე ვარ უფლის ძალთა მხედართმთავარი, აწ აქ მოსული". იესო განერთხა პირით მიწაზე და უთხრა მას: "მეუფეო, რას უბრძანებ შენს მსახურს?" და უთხრა უფლის მხედართმთავარმა იესოს: "გაიხადე ფეხსაცმელი შენს ფეხთაგან, რადგან ადგილი, რომელზეც შენ დგახარ, წმინდა ადგილი არის" (ისუ ნავ. 5, 13-15). აქაც დარწმუნდები ამ გამონათქვამებიდან, რომ ეს სხვა არავინ არის, თუ არა მოსესთან მოსაუბრე, რადგან ამ სიტყვებს წერილი მასზეც ამბობს: "როგორც კი დაინახა უფალმა, რომ სანახავად მოდის, დაუძახა მას უფალმა მაყვლოვანიდან და უთხრა: "მოსე, მოსე", მან კი მიუგო: "რა არის?" და უთხრა: "აქ არ მომიახლოვდე; გაიხადე ფეხსაცმელი შენს ფეხთაგან; რადგან ადგილი, რომელზეც დგახარ, წმინდა მიწა არის". და უთხრა მას: "მე ვარ შენი მამის ღმერთი, ღმერთი აბრაამის და ღმერთი ისააკის და ღმერთი იაკობის" (გამ. 3,4-6). და რომ იგი არის არსი რაიმე, ქვეყნიერების უწინარეს მცხოვრები და მყოფი, ყოვლიერების მამასთან და ღმერთთან ყოველივეს დაბადების შესაქმეში შემწე, ღვთის სიტყვად და სიბრძნედ სახელდებული, საჩვენებლად მოყვანილ მაგალითებზე უფრო მეტად თვით სიბრძნის პირიდან გვმართებს ამის მოსმენა. სოლომონის მეშვეობით იგი თავისი თავის შესახებ ამას იდუმალთმყვანებლობს: "მე ვარ სიბრძნე დამკვიდრებული ზრახვაში, მე მეწოდება ცოდნა და აზროვნება. ჩემი მეშვეობით მეფობენ მეფენი და მბრძანებლები წერენ სიმართლეს; ჩემი მეშვეობით განდიდდებიან დიდი ადამიანები და ხელმწიფენი იპყრობენ მიწას" (იგავ. 8, 12.15.16); და დასძენს: "უფალმა თავისი გზების დასაბამად შემქმნა მე მისი საქმეებისთვის, საუკუნეთა უწინარეს დამაფუძნა მე: დასაბამში დედამიწის შექმნამდე, წყლის წყაროების გადმოდინებამდე, მთების დაფუძნებამდე, ყველა ბორცვის
უწინარეს მშვა მე. იმ დროს, როცა განამზადებდა ცას, მასთან ვიყავი და როცა უსაფრთხოდ განათავსებდა წყაროებს ცის ზემოთ, მე მასთან ერთად ვაწესრიგებდი. მე ვიყავი, ვისაც შეჰხაროდა ყოველდღე, მე მის წინაშე ვმხიარულობდი ყოველ ჟამს, როდესაც კი მხიარულობდა მსოფლიოს გასრულებისას" (იგავ. 8, 22-31). ის, რომ ღვთის სიტყვა წინარეარსებობდა და ეცხადებოდა, თუ ყველას არა, ზოგიერთს მაინც ჩვენს მიერ მოკლედ ითქვა.

ის, თუ რატომ არ ეუწყებოდა ძველად ყველა ადამიანს და ერს ისე, როგორც ახლა, ამას ნათელს გავხდით. წარსულში ადამიანთა ცხოვრება ვერ იტევდა ქრისტეს ყოვლად ბრძენ და ყოვლად სათნო მოძღვრებას. დასაბამში ნეტარებაში პირველი ცხოვრების შემდეგ პირველმა ადამიანმა თავიდანვე ცუდად იზრუნა ღვთის მცნების დაცვაზე და მოკვდავ და ხრწნად ცხოვრებაში ჩავარდა, და ძველი ღვთაებრივი ფუფუნება ამ "დაწყევლილ მიწაზე" გაცვალა. მის შემდეგ მათ, რომლებიც ჩვენთან ერთად ყოვლიერებას აღავსებენ, მრავალი კიდევ უფრო უარესი საქციელით გამოიჩინეს თავი, სადმე ერთი-ორის გამოკლებით, რაღაც მხეცური სახის საშინელ ცხოვრებას ირჩევდნენ; აზრად არ მოსდიოდათ არც ქალაქები, არც მოქალაქობა, არც ხელოვნება, არც მეცნიერება; კანონების, სამართლიანობის, ასევე სათნოებისა და ფილოსოფიის სახელიც კი არ მოიპოვებოდა მათთან; უდაბნოში ეწეოდნენ მომთაბარე ცხოვრებას როგორც ველურები და უწესოები. ადამიანის სულში ბუნებით წარმოშობილი აზროვნების უნარი, აზრისა და ზრდილობის თესლები თვითარჩეული ბოროტების აღმატებით გახრწნეს; ყოველგვარ უწმინდურ საქციელს მიჰყვეს ხელი, ერთმანეთის ხრწნასა და ხოცვას, ზოგმაც კაციჭამიობას. ღვთისმბრძოლობაზე და ყველგან ცნობილი ბუმბერაზების ბრძოლაზეც გაკადნიერდნენ, დედამიწიდან ცამდე კედლის აშენება განიზრახეს და ბორგნეულად მოაზროვნენი უზენაესთან ბრძოლისთვის ემზადებოდნენ; როდესაც ამგვარ საქმეებს შეუდგნენ, ყოველთა ზედამხედველმა ღმერთმა მათზე, როგორც ველურ ტყეზე, მთელ დედამიწას რომ ფარავს, მოავლინა წარღვნა და ცეცხლის წვიმა; შიმშილით, საშინელი ომებით, ზემოდან მეხთატეხვით მოკვეთა ისინი და როგორც რამ სულის საშინელი და მძიმე სენი შეაჩერა მწარე მტანჯველი იარაღებით. ამრიგად, მაშინ, როდესაც დიდი იყო თითქმის ყველაზე მოვლენილი ძილქუში, საშინელი, თითქმის ყველა ადამიანის სულის დამჩრდილველი და დამაბნელებელი, ღმერთის პირმშო და პირველქმნილი* სიბრძნე და თვით წინარეარსებული სიტყვა კაცთმოყვარეობის ზეაღმატებით ქვემდგომთ გამოეცხადა როგორც ღვთის მხსნელი ძალა (შდრ. I კორ. 1,24), ერთხელ ანგელოზთა სახით, ერთხელ კა თვითონ პიროვნულად (შდრ. კოლ. 1,15; იგავ. 8,22; იოან. 1,1) ძველ ღვთისმოყვარე კაცთაგან ერთსა და ორს არა სხვაგვარად, არამედ ადამიანის სახით (რადგან სხვაგვარად შეუძლებელი იყო მათთვის).

როდესაც მათ მიერ ღვთისმოსაობის თესლები ადამიანთა სიმრავლეში მიმოიბნია, თავდაპირველად დედამიწაზე ებრაელთაგან მომდინარე მთელი ერი იცავდა ღვთისმოსაობას; ისინი, რომელთაგან ალბათ მრავალი ძველი გზით დადიოდა, მოსე წინასწარმეტყველის მეშვეობით რაღაც საიდუმლო შაბათისა და წინადაცვეთის ხატებითა და სიმბოლოებით სხვა გონისმიერ ხედვებში შეყავდა, მაგრამ თვით ცხად იდუმალთმყვანებლობას არ გადასცემდა. როგორც კი მათთან რჯულდება გაცხადდა და, როგორც კეთილსურნელების მობერვა, ყველა ადამიანს მიეცა, მაშინ მათგან მრავალ ერში კანონმდებლებისა და ფილოსოფოსების მეშვეობით ყველგან დაიხვეწა აზროვნება. ველური და სასტიკი სიმხეცე სირბილით შეიცვალა ისე, რომ ერთმანეთთან მეგობრობითა და ურთიერთობით ინარჩუნებდნენ ურყევ მშვიდობას. მაშინ ყველა დანარჩენი ადამიანისა და ერის (როგორც ალბათ წინასწარ შეწევნულთა და წარმატებულთა, რომლებიც ვარგისი იყვნენ მამისეული ცოდნის მისაღებად) წინაშე, კვლავ თვითონ სათნოების მოძღვარი, ყველა სიკეთეში მამის მსახური, ღვთის საღვთო და ციური სიტყვა, ადამიანის მეშვეობით (სხეულის არსით ჩვენი ბუნება არაფრით არ შეუცვლია) გამოჩნდა რომის სამეფოს დაარსების დროს. ისე მოქმედებდა და ევნო, როგორც უნდა მომხდარიყო წინასწარმეტყველთა თანახმად: ადამიანის და ღმერთის ერთად ცხოვრება, საოცარი საქმეების ქმნა და ყველა ერის წინაშე მამისადმი კეთილმსახურების მოძღვრების წარმოჩენა, ასევე მისი შობის საოცრება, ახალი მოძღვრება, საქმეები და საკვირველებები; ამასთან ერთად სიკვდილის სახე, მკვდრეთით აღდგომა და ყველაფერთან ერთად ცაში ღვთაებრივი კვალადგება, - [ყოველივე ეს] წინასწარ იყო ნაუწყები. დანიელ წინასწარმეტყველმა, როდესაც იგი ღვთის სულთან ერთად ღმერთშემოსილი ხედავდა მის უკანასკნელ სამეფოს, ღმერთი იხილა ადამიანური სახით, რაც აღწერა კიდეც. იგი ამბობს: "რადგან ვიხილე, რომ დაიდგა ტახტრევნები და დღეთაგან ძველი დაჯდა. და მისი სამოსელი თოვლივით სპეტაკი იყო, მისი თავის თმა მატყლივით წმინდა; მისი ტახტი - ცეცხლის ალი, მისი ბორბლები - აალებული ცეცხლი; ცვცხლის მდინარე მიედინებოდა მის წინაშე. ათასობით ათასნი მსახურებდნენ მას და ათიათასობით ათიათასნი იდგნენ მის წინაშე. დაჯდა სამსჯავრო და გადაიშალა წიგნები" (დან. 7,9-10). ამის შემდეგ ამბობს: "ვიხილე: აჰა, ცის ღრუბლებზე მოდიოდა კაცის ძის მსგავსი; და დღეთაგან ძველთასთან მოვიდა და წარდგენილ იქნა მის წინაშე; და მიეცა მას მთავრობა და პატივი და სამეფო, და ყველა ერი, ტომი, ენა მას დაემონება" (დან. 7,13-14). ეს, ცხადია, არა სხვისი, არამედ ჩვენი მაცხოვრის, დასაბამში ღმერთან მყოფი ღმერთი-სიტყვის მიმართ უნდა იყოს ნათქვამი, რომელსაც ძე კაცისა უკანასკნელ ჟამს მისი განკაცების გამო ეწოდა. მაგრამ რადგან ჩვენი მაცხოვრის იესო ქრისტეს შესახებ არსებულ წინასწარმეტყველთა გამონაკრები ცალკე ჩანაწერებში გადმოვეცით და მის შესახებ უფრო ნათელი საბუთები სხვა ნაშრომებში შემოვკრიბეთ, დავკმაყოფილდეთ იმით, რაც ითქვა.

-------------------------------------------

* აქ ჩანს ევსების მიდრეკილება არიანული შეხედულებებისაკენ – მთარგ.

III

უკვე დროა ვაჩვენოთ, რომ ძველი წინასწარმეტყველები პატივს მიაგებდნენ როგორც სახელ “იესოს”, ასევე სახელ “ქრისტეს”. პირველად თვით მოსემ აღიარა, თუ როგორ განსაკუთრებულად თაყვანისსაცემი და დიდებული არის ქრისტეს სახელი, რომელმაც ცათა სახეები, საიდუმლო სიმბოლოები და ხატები შეიმეცნა და გადმოსცა მისდამი ნათქვამის თანახმად: “იხილე, გააკეთე მთაზე შენდამი მოცემული სახის მიხედვით” (ებრ. 8,5; გამ. 25,40). როდესაც იგი ღვთის მღვდელმთავარას აღწერს როგორც განსაკუთრებული ძალის ადამიანს, მას უწოდებს ქრისტეს, და ამ სამღვდელმთავრო ხარისხს პატივისა და ღირსების ნიშნად ქრისტეს სახელით შემოსავს, რომელიც ამით (მღვდელმთავრის ღირსებით – მთარგ.) ზეაღემატება ადამიანებს შორის არსებულ ყველანაირ პატივს. ამგვარად, ასე შეიცნო “ქრისტეს” სახელის ღვთიური რამ ხასიათი. მან სახელი “იესო” ღვთის სულით წინასწარ ძალიან ნათლად იხილა და კვლავ რაღაც უპირატესობით ღირსყო იგი. იესოს სახელი ადრე არასოდეს არ ყოფილა ადამიანებისთვის უწყებული, ვიდრე მოსე შეიმეცნებდა მას, ვინც პირველად ერთადერთ პიროვნებას უწოდა “იესო”, რომელიც სახისა და სიმბოლოს მეშვეობით შეიმეცნა, რომ მისი აღსასრულის შემდეგ ყოველივეზე მთავრობას იგი მიიღებდა. მის მონაცვლეს პირველად სახელი იესო არ ერქვა, არამედ სხვა სახელი – “ავსე”, რაც მას მშობლებმა უწოდეს; სახელი იესო მან მისცა როგორც საპატიო ძღვენი, ყველა სამეფო გვირგვინზე უფრო დიადი. ეს სახელი მას მან მიანიჭა, რადგან იგი, იესო ნავესი ჩვენი მაცხოვრის ხატს ატარებდა; მხოლოდ მან მიიღო მოსეს და მისი მეშვეობით გადმოცემული სიმბოლური მსახურების დასასრულის შემდეგ ჭეშმარიტი და უწმინდესი ღვთისმოსაობის დასაბამი. ამ სახით მოსემ ორი, მთელი ერისაგან სათნოებითა და დიდებით გამორჩეული ადამიანი, მღვდელმთავარი და მის შემდეგ ერის წინამძღოლი ჩვენი მაცხოვრის იესო ქრისტეს სახელით მისი ზეაღმატებული დიდების გამო შემოსა. ცხადია, ამის შემდეგ მას ქრისტეს სახელით უხმობდნენ, ამასთან დაამოწმებდა მომავალში იუდეველთა ერის მიერ მის წინააღმდეგ განხორციელებულ შეთქმულებას და ასევე მისი მეშვეობით წარმართების მოწოდებას. ერთგან იერემია ამბობს: "ჩვენი პირის სული ქრისტე მიღებულ იქნა მათ ხრწნილებაში, რომლის შესახებაც ვამბობთ: "მის ჩრდილში ვიცხოვრებთ წარმართთა შორის" (იერ. 4,20), ასევე დავითი ამ სიტყვებს ამბობს წრფელად: "რისთვის იქადიან წარმართნი და ხალხები ზრუნავენ ამაოდ? დედამიწის მეფენი აღდგნენ და შეიკრიბნენ ერთად უფლისა და მისი ცხებულის* წინააღმდეგ" (ფს 2,1-2). ამის ზემდეგ თვით ქრისტეს პირით ამბობს: "უფალმა მითხრა მე: “რემი ძე ხარ შენ, მე დღეს გშვი შენ. ითხოვე ჩემგან და მოგცე შენ წილად წარმართთა ერი და შენი საკუთრება იყოს დედამიწის კიდენი" (ფს. 2,7-8). ასე რომ, ებრაელებთან არა მხოლოდ მღვდელთმთავრობით პატივდებული შეიმკობოდა ქრისტეს საბელით მისი ზეთით ცხების სიმბოლოს გამო, არამედ მეფეებიც, რომლებსაც წინასწარმეტყველები ღვთის ნიშნით ქრისტეს ხატად ცხებდნენ, რადგან ისინიც თავიანთ თავში ატარებდნენ მხოლო და ჭეშმარიტი ქრისტეს ყოვლიერების მეფის, ღვთის სიტყვის, სამეფო და სამთავრო ხელმწიფების წინასახეებს. უკვე თვით წინასწარმეტყველთაგან ზოგიერთი ცხების მეშვეობით წინასახეობითად ხდებოდა ქრისტე, რადგან ყოველი მათგანი ჭეშმარიტ ქრისტეს, ღვთიური და ზეციური სიტყვის მიმართ წინასწარმეტყველებდა, რომელიც გამოჩნდა როგორც ყოველთა ერთადერთი მღვდელთმთავარი, მთელი ქმნილების ერთადერთი მეფე და წინასწარმეტყველთა ერთადერთი წინასწარმეტყველთმთავარი. ამის დადასტურებაა, რომ ძველად სიმბოლურად ცხებულთაგან არავის, არც მღვდელს, არც მეფეს, არც წინასწარმეტყველს სათნოების ასეთი ღვთიური ძალა არ მოუპოვებია, როგორიც აჩვენა ჩვენმა უფალმა და მაცხოვარმა იესომ ერთადერთმა და ჭეშმარიტმა ქრისტემ. არც ერთი მათგანს, ვინც კი მშობლიურ ერში ასე მრავალ თაობაში ღებულობდა პატივსა და ღირსებას, როცა არ უნდა ეცხოვრა, ხატისებრივად ქრისტეს სახელისაგან მის ირგვლივ მყოფ ქვეშევრდომებს ქრისტიანებს არ უწოდებდნენ. მაგრამ არც ერთ მათგანს მიუღია რომელიმე ქვეშევრდომთაგან თაყვანისცემის პატივი; არც აღსასრულის შემდეგ მიუღია ისეთი კეთილგანწყობა, რომ მის პატივსაცემად სიკვდილისთვისაც მზად ყოფილიყვნენ; არც მსოფლიოს მთელი ხალხები აღძრულა ასე რომელიმე მათგანის გარშემო, რადგან სიმბოლოს ძალას მათ შორის არ ჰქონია ისეთი მოქმედება, როგორიც ჭეშმარიტების სიმტკიცეს აღმოაჩნდა ჩვენი მაცხოვრის მეშვეობით; ვინც მღვდელთმთავრობის არა სიმბოლო და წინასახე მიიღო, არც სხეულით ყოფილა მღვდელთა მოდგმის ჩამომავალი, არც შუბოსან კაცებს გაუმეფებიათ იგი, არც ძველების მსგავსად გამხდარა წინასწარმეტყველი, არც იუდეველებთან რაიმე ღირსებისთვის ან საპატიო თანამდებობისათვის მიუღწევია; თუმცა, ყველაფრით, არა სიმბოლოებით, არამედ თვით ჭეშმარიტებით შეიმკო მამისაგან; და თუმცა არა მათ მსგავთაგან მიიღო, რომლებზეც ვისაუბრეთ, მაგრამ ქრისტე ყველა მათგანზე მეტად ეწოდება მას, როგორც ერთადერთ და ჭეშმარიტად თვით ღვთის ქრისტედ მყოფს, მან  მთელი ქვეყნიერება გაავსო ქრისტიანებით - ნამდვილად თაყვანისსაცემი და წმინდა სახელით. მან არა წინასახეები, არც ხატები, არამედ თვით შიშველი სათნოება და ციური ცხოვრება ჭეშმარიტების დოგმატებით გადასცა მის მიმდევრებს, ცხება კი - არა სხეულის მეშვეობით შემზადებული, არამედ ღვთის სულით თვით ღვთაებრივი ცხება, უშობელ და მამისეულ ღმრთეებასთან თანაზიარებით მიიღო. და კვლავ ესაია ასწავლის, როგორც თვით ქრისტესგან მხმობელი: “უფლის სულია ჩემზე,  რის გამოც მცხო მე; გლახაკთა სახარებლად წარმგზავნა მე,  ტყვეთა განთავისუფლებისა და ბრმათა თვალის ახილვის საუწყებლად" (ლუკ. 4,18-19; ეს. 61,1). და არა მხოლოს ესაია,  არამედ დავითიც ამასთან დაკავშირებით ამბობს: "შენი ტახტი, ღმერთო, საუკუნეთა საუკუნემდეა; სიმართლის კვერთხია
შენი სამეფო კვერთხი. შეიყვარე სიმართლე და შეიძულე ურჯულოება; ამისთვის გცხო შენ ღმერთმა შენმა სიხარულის ზეთი შენს თანაზიართა უმეტეს" (ფს. 44,7-8). რომლის პირველ მუხლში სიტყვა მას ღმერთს უწოდებს, მეორეში კი სამეფო სკიპტრით მიაგებს პატივს, მომდევნო მესამე ადგილას კი ღვთიური და სამეფო ძალის ხსენების შემდეგ მის ქრისტედ გახდომას წარმოაჩენს, არა ნივთიერი სხეულის ზეთით, არამედ ღვთიური "სიხარულის ზეთით"; ამასთან მიანიშნებს ძველად ხატების მეშვეობით წარმოდგენილ სხეულებრივ ცხებულებთან შედარებით მის მრავალი რამით გამორჩეულობასა და უმჯობესობაზე. სხვაგან კი იგი მის შესახებ ასე ცხადად ამბობს: "უთხრა უფალმა ჩემს უფალს: "დაჯექი ჩემს მარჯვნივ, ვიდრე შენს მტრებს დავსცემ შენს ფეხქვეშ" (ფს. 109,1), და "ცისკრის ვარსკვლავის უწინარეს საშოდან გშვი შენ. დაიფიცა უფალმა და არ შეინანებს; შენ ხარ მღვდელი უკუნისამდე მელქისედეკის წესის მიხედვით" (ფს. 109,3-4; ებრ. 7,11-25). ეს მელქისედეკი, მაღალი ღმერთის მღვდელი წმინდა წერილში შესულია, არა რაიმე შემზადებული ცხებით წარმოჩენული, მაგრამ არც მემკვიდრეობით ებრაელთა მღვდლობის მოდგმისაგან ჩამომავალი. ამის გამო თავისი წესის მიხედვით და არა სხვათა სიმბოლოების და წინასახეების მიხედვით მიმღებთაგან ეწოდება ჩვენს მაცხოვარს ქრისტე და მღვდელი მემკვიდრეობის ფიცით. ამ მიზეზით ისტორია მას არც იუდეველებთან სხეულებრივად ცხებულად გადმოსცემს, არც მღვდელთა ტომისაგან დაბადებულად, არამედ როგორც თვით ღვთისაგან ცისკრის ვარსკვლავის ამოსვლის წინ (რაც ნიშნავს ქვეყნიერების შედგენის წინ) შეარსებულს, და უკვდავი და უბერებელი მღვდლობის უსაზღვრო საუკუნემდე მპყრობელს. ყველა ძვალთაგან ახლანდელ დრომდე მყოფთაგან მხოლოდ მასზე მომხდარი უსხეულო და ღვთიური ცნების დიდი და ხილული მტკიცებულობა ყველა ადამიანთან მთელს ქვეყნიერებაზე არის სახელი "ქრისტე"; ამ სახელით აღიარებს და დაემოწმება მას ყველა, და ელინებთან და ბარბაროსებთან მოიხსენიება, და მსოფლიოში ახლანდელ დრომდე მის მიმდევართა მიერ პატივი მიეგება როგორც მეფეს, მისი უკვირთ წინასწარმეტყველზე მეტად, განადიდებენ როგორც ღვთის ერთადერთ და ჭეშმარიტ მღვდელთმთავარს და მათთან ყველა როგორც ღვთის წინარეარსებულ და ყველა საუკუნეზე უწინარეს შეარსებულ სიტყვას, თაყვანისცემის პატივის მამისგან მიმღებს თაყვანს სცემს როგორც ღმერთს; ხოლო ყველაზე უფრო საოცარია ის, რომ არა მხოლოდ სიტყვებითა და სიტყვათა ხმებით განვადიდებთ მას, არამედ სულის მთელი განწყობით, რათა მისთვის მოწმობა თვით ჩვენს საკუთარ სიცოცხლეზე მეტად დავაფასოთ.

-----------------------------------

* ბერძნულად “ქრისტე” ნიშნავს ცხებულს – მთარგ.

 
IV

ისტორიული თხრობის წინ ამ საკითხების გადმოცემა აუცილებლად მივიჩნიე, რათა ვინმეს ჩვენს უფალსა და მაცხოვარზე, იესო ქრისტეზე მისი ხორციელი მოქალაქობის გამო არ ეფიქრა, რომ ახლახან გამოჩნდა; და რათა არც ის ეფიქრა ვინმეს, რომ მისი მოძღვრება ახალია და უცხო როგორც ახლახან გამოჩენილის და დანარჩენი ადამიანებისგან არაფრით გამორჩეულის მიერ შედგენილი, მის შესახებ მოკლედ განვსაზღვრავთ. რადგან როდესაც ახალი მომხდარი იყო ჩვენი მაცხოვრის იესო ქრისტეს მოსვლა ყველა ადამიანთან, ახლად აღიარებულ იქნა ერი, არა მცირე, არც სუსტი, არც სადმე დედამიწის კუთხეში დაარსებული, არამედ სათნო ადამიანების მიერ ნაწინასწარმეტყველებ ჟამს ყველა ერზე უფრო მრავალრიცხოვანი და უფრო ღვთისმოსავი და ამით წარუვალი და დაუმარცხებელი, რომელიც ღვთისგან სამარადისო შემწეობას ღებულობს, და რომელიც ყველასთან ქრისტეს სახელით არის პატივდებული. ეს ანცვიფრებდა ერთ წინასწარმეტყველსაც რომელიც ღვთის სულით წინასწარ ჭვრეტდა მომავალს და ამას იტყოდა: "ვინ ისმენს ამას, და ვინ საუბრობს ასე? თუ მოივლი მიწას ერთ დღეში და თუ იშვება ერი მეყსეულად" (ეს. 66,8). იგი მომავალ სახელზე ამგვარად მიანიშნებს: "ჩემს მონებს მოუხმობენ ახალი სახელით, რომელიც დედამიწაზე იკურთხება" (ეს. 65,15-16). მაგრამ თუმცა ჩვენ აშკარად ვართ ახლები და ქრისტიანების ახალი სახელი მართლაც სწორედ ახლა გახდა ცნობილი ყველა ერში, ცხოვრებასაც და ქცევის სახესაც ღვთისმოსაობის ამ დოგმატებით, რომლებიც ჩვენ არ შეგვითხზავს ახლახან, პირველი ადამიანის შექმნიდან მისდევდნენ ძველი ღვთისმოყვარე კაცნი ბუნებითი აზროვნებით ისე, როგორც ამას ჩვენ წარმოვაჩენთ. ყველასათვის ისედაც ცნობილ ებრაელთა ერს ყველა ადამიანის მიერ მიეგება პატივი არა როგორც ახალი, არამედ როგორც უძველესს. მათი სიყვები და ნაწერები შეიცავენ ძველ კაცთა შესახებ ამბებს, რომლებიც იყვნენ ცოტა და მცირერიცხოვანი, მაგრამ ჩვენი მსგავსი ღვთისმოსაობით, სამართლიანობით და ყველა დანარჩენი სათნოებით იყვნენ გამორჩეული. ზოგი მათგანი წარღვნის წინ იყო, ზოგი კი მის შემდეგ: ნოეს შვილები და მისი შთამომავლები, ასევე აბრაამი, რომლითაც ებრაელთა შვილები იქადიან როგორც მათი დამაარსებლითა და წინაპრით. თუკი ვინმე ყველა სამართლიანობისთვის დამამოწმებელს, აბრაამიდან პირველ ადამიანამდე, თუ სახელით არა საქმით ქრისტიანს მაინც უწოდებს, ალბათ არ გადაუხვევს ჭეშმარიტებისაგან. რადგან ეს სახელი ცხადად აღნიშნავს იმას, რომ ქრისტიანი კაცი გამოირჩევა ქრისტეს ცოდნისა და მოძღვრების ფლობის მეშვეობით კეთილგონიერებითა და სამართლიანობით, ცხოვრების ამტანობით, სათნოებისმიერი სიმამაცით, ყოველივეზე მაღლა მყოფი ერთი და მხოლო ღმერთის ღვთისმოსაობის აღსარებით; ისინი ყველაფერ ამას ჩვენზე ნაკლებად არ ეშურებოდნენ. ისინი არც სხეულის წინადაცვეთაზე ზრუნავდნენ, როგორც ჩვენ, არც შაბათის დაცვაზე, როგორც ჩვენ, არც გარკვეული სახის საკვებისაგან თავშეკავებაზე, არც სხვებისაგან გამოყოფაზე, რაც მოგვიანებით ყველაზე პირველმა მოსემ დაიწყო, - მათი სიმბოლურად აღსრულების გადმოცემა, რასაც არც ახლა აღასრულებენ ქრისტიანები; მათ კარგად იცოდნენ, რომ იგი იყო ღვთის ქრისტე წინასწარ წარმოჩენილი, რომ იგი იხილა აბრაამმა, მან მოუხმო ისააკს, ესაუბრა ისრაელს, გამოეცნაურა მოსეს და მის შემდგომ წინასწარმეტყველებს. აქედან აღმოაჩენ, რომ ღვთისმოყვარენი ღირსი შეიქნენ ეტარებიათ ქრისტეს სახელი მათ შესახებ ნათქვამის მიხედვით: "არ შეეხოთ ჩემს ცხებულებს (ე. ი. ქრისტეებს - მთარგ.) და წინასწარმეტყველთა შორის ნუ სჩადიხართ უკეთურებას" (ფს. 104,15); ამიტომ ცხადია, ახლახან ქრისტეს მოძღვრების მეშვეობით ყველა ერისადმი ნახარები უნდა ჩაითვალოს აბრაამის და მის მიმდევარ ღვთისმოყვარე კაცთა ღვთისმოსაობის პირველ, ყველაზე უძველეს და უდასაბამიერეს აღმოჩენად. თუ იტყვიან, რომ აბრაამმა წინადაცვეთის მცნება გაცილებით გვიან მიიღო, ისიც არის ნათქვამი, რომ მანამდე რწმენის მეშვეობით დაამოწმა სამართლიანობისათვის, როგორც ღვთის სიტყვა ამბობს: "ერწმუნა აბრაამი ღმერთს და სიმართლედ შეერაცხა" (შესაქ. 15,6 რომ. 4,3). მას წინადაცვეთამდე ღვთის მიერ საკუთარი თავის (ეს კი იყო თვით ქრისტე, ღვთის სიტყვა) მისთვის გაცხადების გზით მიღებული ჰქონდა წინასწარმეტყველება მათ შესახებ, ვინც მომავალ თაობებში მის მსგავსად გამართლდებოდა, და ღმერთმა მას ამ სიტყვებით წინასწარ აღუთქვა: "და შენით იკურთხება დედამიწის ყველა ტომი" (შესაქ. 12,3), და რომ "იქნება ერთი დიდი და მრავალრიცხოვანი ერი, და მისით იკურთხება დედამიწის ყველა ერი" (შესაქ. 18,18). ეს კი კარგად არის ცნობილი, რომ ჩვენზე აღსრულდა. რადგან იგი მისადმი ჩვენებული ღვთის სიტყვის, ქრისტეს რწმენით იქნა გამართლებული, იგი განუდგა მამების ცრურწმენას და ადრინდელ ცთომილ ცხოვრებას, და აღიარა ერთი, ყოველივეზე მაღლა მყოფი ღმერთი, და მას სათნოების საქმეებით და არა რჯულის მსახურებით თაყვანს სცემდა; ეს ითქვა, რადგან მასში დედამიწის ყველა ერი იკურთხება; სიტყვებზე უფრო ცხადი საქმეებით ახლა მთელ მსოფლიოში ქრისტიანებთან ჩანს რომ აბრაამის ღვთისმოსაობის გვარს მისდევენ. დანარჩენთან დაკავშირებითაც რა შეიძლება იყოს ხელისშემშლელი, რომ ვაღიაროთ ჩვენი, ქრისტიანთა და ძველ ღვთისმოყვარეთა ცხოვრებისა და ღვთისმოსაობის გვარის იგივეობა? ამგვარად ჩვენ ვაჩვენეთ, რომ ქრისტეს სწავლების მეშვეობით გადმოცემული ღვთისმოსაობის წარმართვა არის არა ახალი და უცხო, არამედ თუ ჭეშმარიტება უნდა ითქვას, არის თავდაპირველი, ერთადერთი და ჭეშმარიტი. და ვიკმაროთ ეს.

 
V

ამრიგად, ჩვენს მიერ საეკლესიო ისტორიის შესავლის სათანადო შემზადების შემდეგ უკვე დანარჩენ თხრობას როგორც რამ მოგზაურობას ჩვენი მაცხოვრის ხორციელი გამოჩენიდან დაწყებით შევუდგებით და მოვუწოდებთ სიტყვის მამას, ღმერთს და თვითონ გაცხადებულ იესო ქრისტეს, ჩვენს უფალსა და მაცხოვარს, ღვთის ზეციურ სიტყვას, ჭეშმარიტ თხრობაში ჩვენს შემწესა და თანამოქმედს. ეს იყო ავგუსტუსის მეფობის ორმოცდამეორე წელს, ეგვიპტის დამორჩილების, და ანტონიუსისა და კლეოპატრას (რომლითაც დასრულდა ეგვიპტის პტოლემეოსთა დინასტია) აღსრულების შემდეგ ოცდარვა წელი იყო გასული, როდესაც პირველი აღწერის დროს, სირიაში კვირინიუსის მმართველობისას, ჩვენი უფალი და მაცხოვარი იშვა მის შესახებ არსებული წინასწარმეტყველებების თანახმად იუდეის ბეთლემში[3]. კვირინიუსის დროს მომხდარ ამ აღწერას ახსენებს სახელგანთქმული ებრაელი ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსიც[4] და მასთან დაკავშირებით სხვა ისტორიასაც, ამავე დროს გალილეველთა მწვალებლობის აღმოცენებას, რომლის შესახებაც ჩვენი ლუკაც ახსენებს "საქმეებში":  "შემდგომ ამისა აღდგა იუდა გალილეველი, აღწერის დღეებში, და დიდძალი ხალხიც გაიყოლია; მაგრამ იგი დაიღუპა და გაიფანტა ყველა, ვინც მას დაუჯერა" (საქმე. 5,37). ამასთან თანხმობაში ჩანს "სიძველეების" მეთვრამეტე წიგნი, რომელიც სიტყვასიტყვით ამბობს: "კვირინიუსი, ერთ-ერთი მათგანი, რომელიც ავიდა სენატში, კაცი, რომელმაც სხვა თანამდებობები გაიარა და ყველა მათგანის გავლით გახდა კონსული (სხვა მაღალი თანამდებობებიც ეკავა მას), მცირერიცხოვან ამალასთან ერთად ჩავიდა სირიაში, რადგან კეისრის მიერ ერების სამართავად და ქონების შესაფასებლად იქნა გაგზავნილი" (იოსებ. ი. ს. 18,1). და მცირე ხნის შემდეგ ამბობს: "იუდა გალილეველმა, კაცმა წარმოშობით ქალაქიდან, რომლის სახელი იყო გამალა, თავისთან მიიმხრო სადოკ ფარისეველი და მოაწყო აჯანყება. ისინი ამბობდნენ, რომ აღრიცხვას სხვა არაფერი მოაქვს, თუ არა რომაელებისადმი პირდაპირი დამონება, და ერის განთავისუფლებისაკენ მოუწოდებდნენ" (იოსებ. ი.ს. 18,4). "იუდეველთა ომის" ისტორიების მეორე წიგნში მის შესახებ წერს: "ამის შემდეგ კაცი ვინმე გალილეველი სახელად იუდა ამბოხისაკენ აქეზებდა თანამემამულეებს და კიცხავდა მათ, რომ ითმენდნენ რომაელებისთვის ხარკის გადახდას და ღმერთის შემდეგ მოკვდავ მეუფეებს აღიარებდნენ" (იოსებ. ი. ო. 2,118). ამას ამბობს იოსები.

VI


მაშინ, როდესაც იუდეველთა ერის პირველმა უცხო ტომის ჩამომავალმა ჰეროდემ მიიღო მეფობა, ახდა მოსეს მიერ ნაწინასწარმეტყველები: "არ მოაკლდება იუდას მთავარი, არც წინამძღვარი მისი წელიდან, ვიდრე მოვა ის, ვისთვისაც არის გამზადებული" (შესაქ. 49,10), რომელიც გაცხადდება როგორც "წარმართების მოლოდინი". წინასწარმეტყველება არ იყო აღსრულებული, ვიდრე თანამემამულე მთავრების მიერ იმართებოდა ერი გარკვეული თანმიმდევრული დროის განმავლობაში, რომელიც თვით მოსედან დაიწყო და ავგუსტუსის მეფობისას  შეწყდა, როდესაც რომაელებმა პირველ უცხოტომელს, ჰეროდეს[5] მისცეს იუდეველებზე მთავრობა. როგორც იოსები გადმოგვცემს, იგი მამის მიხედვით იყო იდუმეველი, დედის მიხედვით კი - ტომით არაბი. როგორც აფრიკელზე (ესეც არ იყო შემთხვევითი ისტორიკოსი)[6] დაყრდნობით დაზუსტებით ამბობენ მასზე, ანტიპატროსი (ეს იყო ჰეროდეს მამა)[7] იშვა ვინმე ჰეროდე ასკალონიტოსისაგან, აპოლონის ტაძარში მყოფ ე. წ. ჰეროდულოსისგან*. ეს ანტიპატროსი ბავშვობაში იდუმეველმა ავაზაკებმა მოიტაცეს და მათთან ერთად იმყოფებოდა იმის გამო, რომ მამამისი ღარიბი იყო და არ შეეძლო მის გამო გამოსასყიდის გადახდა. იგი აღიზარდა მათი ჩვეულებებით და ბოლოს იუდეველთა მღვდელთმთავარ ჰირკანს[8] დაუმეგობრდა. მისგან იშვა ჩვენი მაცხოვრის დროს მოღვაწე პეროდე. როდესაც მის ხელში გადავიდა იუდეველთა სამეფო, მომდევნო წინასწარმეტყველების თანახმად უკვე კარებთან იყო წარმართების მოლოდინი, რადგანაც აღარ იყვნენ მოსესაგან მონაცვლეობის მიხედვით ჩამომავალი მთავრები და წინამძღვრები. მათი (ებრაელების - მთარგ.) დატყვევებისა და ბაბილონში გადასახლების წინ მეფობდნენ მეფენი პირველი საულიდან და დავითიდან მოყოლებული; მეფეების წინ მათზე მთავრობდნენ ე. წ. მსაჯულები, ისინი მართავდნენ მოსესა და მისი მონაცვლე იესოს შემდეგ; ბაბილონიდან შინ დაბრუნების შემდეგ არ გაუქმებულა ოლიგარქიული არისტოკრატიის ხელისუფლება (რადგან მღვდლები წარმართავდნენ საქმეებს), ვიდრე რომაელთა მხედართმთავარმა პომპეუსმა არ შემოარტყა ალყა იერუსალიმს დასაპყრობად და არ შეურაცხყო სიწმინდეები, და ტაძრის აკრძალულ ადგილებში არ შევიდა. ის, ვინც მის დრომდე მოიტანა წინაპართა მონაცვლეობით მეფობაც და მღვდელთმთავრობაც, სახელად არისტობულოსი[9], შვილებთან ერთად შებორკილი რომში გაგზავნა, ხოლო მისი ძმა ჰირკანი, რომელსაც მღვდელთმთავრობის მონაცვლეობა უკანასკნელს გადაეცა, პართეველებმა დაატყვევეს, და იუდეველთა ერი, როგორც ითქვა, რომაელთა სენატმა და იმპერატორმა ავგუსტუსმა პირველ უცხოტომელს ჰეროდეს ჩააბარა. მის დროს მოხდა ქრისტეს ხილული მოსვლა და ამას მოყვა წარმართთა მოსალოდნელი ხსნა და მოწოდება წინასწარმეტყველების თანახმად. ამ ჟამიდან, როდესაც იუდადან, ანუ იუდეველთა ერისგან, მთავრები და წინამძღვრები აღარ იყვნენ, ბუნებრივია, მათ წინაპართაგან მოწესრიგებულად გვარის მიხედვით  მახლობელ მემკვიდრეებზე ჩამომავალი მღვდელთმთავრობის საქმეები მყისვე აირია. როდესაც გვყავს ეს სანდო მოწმე, იოსები, რომელიც ააშკარავებს, რომ რომაელთა მიერ მეფობის ჰეროდეზე გადაცემის შემდეგ მეტად აღარ იდგა ძველი გვარის მღვდელთმთავარი, არამედ ვიღაც უცნობ პიროვნებებს ენიჭებოდა ეს პატივი; მღვდლების დადგინებასთან დაკავშირებით ჰეროდეს მსგავსადვე იქცეოდა მისი შვილი არქელაოსიც და მის შემდეგ რომაელებიც, რომლებმაც მიიღეს იუდეველებზე მთავრობა. იგივე მწერალი განმარტავს, თუ როგორ ჩაკეტა და საკუთარი ბეჭდით დაბეჭდა მღვდელთმთავრების წმინდა სამოსელი პირველად ჰეროდემ და შემდეგ აღარასოდეს მიუცია იგი სატარებლად მღვდელთმთავრებისათვის, ასევე იქცეოდნენ მის შემდეგ არქელაოსი[10] და შემდეგ რომაელები. ეს კი ჩვენს  მიერ ითქვა ჩვენი მაცხოვრის იესო ქრისტესთან დაკავშირებით აღსრულებული სხვა წინასწარმეტყველების საჩვენებლად. დანიელის თხზულება უცხადესად ასახელებს შვიდეულების გარკვეულ რიცხვს "ქრისტე მთავრის" მოსვლამდე (რასაც სხვაგან შევეხეთ), და წინასწარმეტყველებს, რომ ამ შვიდეულების დასრულების შემდეგ იუდეველებთან ცხება მოიშლება (შდრ. დან 9,24-27). ამის აღსრულებაც ჩვენი მაცხოვრის იესო ქრისტეს შობის ჟამს ნათლად გამოჩნდა. ესეც ჩვენს მიერ ჟამთა ჭეშმარიტების დასადგენად აუცილებლად იქნა გამოკვლეული.

--------------------------------------------------

* ბერძ. “ტაძრის მონა”: მათ ჰქონდათ სხვადასხვა ფუნქციები, - მთარგ.

 
VII

რადგან მათე და ლუკა მახარებლების მიერ ქრისტეს შესახებ არსებული გვარტომობის განსხვავებული გადმოცემები მრავალთა მიერ ერთმანეთთან შეუთანხმებლად მიიჩნევა; და თითოეული მორწმუნე ამ ადგილის შესახებ ჭეშმარიტების უმეცრებით განმარტებებების მოგონებას ეშურება, მოდი და მათ შესახებ ჩვენამდე მოღწეულ ისტორიასაც გადმოვცემთ, რომელიც ჩვენს მიერ ცოტა ზემოთ ხსენებულმა აფრიკელმა გვარტომობათა ურთიერთთანხმობის შესახებ არისტიდესადმი[11] მიწერილ ეპისტოლეში სხვათა აზრები როგორც არაბუნებრივი და ნატყუარი ამხილა, ხოლო თვითონ ისტორია შემდეგი სიტყვებით გადმოსცა: "მას შემდეგ, რაც ისრაელში გვართა სახელები აღირიცხებოდა ბუნებით ან რჯულით; ბუნებით, კანონიერი თესლის მემკვიდრეობით, რჯულით კი როდესაც სხვა ქმნის ბავშვს უშვილო გარდაცვლილი ძმის სახელით (რადგან აღდგომის ნათელი იმედი ჯერ კიდევ არ იყო მოცემული და მომავალ აღთქმას მოკვდავი აღდგომით ბაძავდნენ, რათა გარდაცვლილის სახელი უწყვეტად დარჩენილიყო); ამიტომ ამ გვარტომობით ჩამომავალნი, ზოგი მამისაგან კანონიერად მონაცვლე შვილი იყო, ზოგი კი სხვებისგან იშვა, ხოლო სახელი კი სხვების მიიღო, ორივეს მოხსენიება მოხდა, ნამდვილი მშობლებისაც და ვითომ მშობლებისაც. ამგვარად, სახარებაში არ არის არავითარი შეცდომა, არც ბუნებით და არც რჯულიერ აღრიცხვაში. რადგან ერთმანეთს შეეწნა გვარი, სოლომონისგან ჩამომავალიც და ნათანისგანაც, უშვილოთა და მეორე ცოლიანთა "აღდგომით" და თესლის აღდგენით, როგორც სამართლიანად ითვლებიან ისინი სხვადასხვა დროს სხვადასხვა პიროვნებების ნამდვილ და ასეთად მიჩნეულ მამათა შვილებად; რადგან ორივე თხრობა სრულიად ჭეშმარიტი არის, რომელიც იოსებამდე დახლართულად მაგრამ ზედმიწევნით ჩამოდის. ნათქვამი რომ ცხადი გახდეს, მოგითხრობთ გვარების მონაცვლეობას. თუ დავითისაგან სოლომონის ხაზით აღვრიცხავთ, ბოლოდან მესამე აღმოჩნდება მატათა, რომელმაც შვა იაკობი, იოსების მამა; დავითის შვილ ნათანისგან კი ლუკას მიხედვით ასევე ბოლოდან მესამე არის მელქი; რადგა იოსები იყო მელქის ძის ელის ძე. ახლა ყურადღებას იოსებს მივაპყრობთ და მოგითხრობთ, თუ როგორ აღმოჩნდა ორივე მისი მამა, იაკობი სოლომონის გვარისგან ჩამომავალი და ელი ნათანის გვარისგან, აგრეთვე როგორ იყვნენ ისინი, იაკობი და ელი, ძმები და მათ უწინარეს როგორ გახდნენ იოსების პაპებად მათი მამები, მატათა და მელქი, რომლებიც განსხვავებული გვარისანი იყვნენ. ამრიგად, მატათამაც და მელქიმაც ერთმანეთის შემდეგ მოიყვანეს ერთიდაიგივე ქალი და ერთი დედის ძმები შექმნეს, რადგან რჯული არ აბრკოლებს ქვრივს, გაყრილს ან მას, ვისაც გარდაცვლილი ყავს ქმარი, რომ სხვაზე დაქორწინდეს; ესთასგან (გადმოცემით ასე ერქვა ქალს) პირველად მატათამ, სოლომონის გვარის ჩამომავალმა, შვა იაკობი, მატათას აღსრულების შემდეგ იგი, დაქვრივებული, როგორც ზემოთ ითქვა, ცოლად მოიყვანა მელქიმ, ნათანის გვარის ჩამომავალმა, იმავე ტომისამ, მაგრამ სხვა გვარის მქონემ, და ეყოლა ძე ელი. ამგვარად, აღმოვაჩენთ, რომ იაკობიც და ელიც იყვნენ ერთი დედის ძმები, ორი განსხვავებული გვარიდან ჩამომავალნი; ერთმა მათგანმა, იაკობმა, როდესაც აღესრულა მისი უშვილო ძმა ელი, მისი ქალი ცოლად მოიყვანა და მისგან შვა მესამე, იოსები*, რომელიც ბუნების მიხედვით (ასევე ლოგიკურად, რის გამოც დაიწერა: "იაკობმა შვა იოსები") მისი, ხოლო რჯულის მიხედვით ელის ძე იყო; რადგან მას იაკობმა, ძმამ, აღუდგინა თესლი. ამიტომ მის მიხედვით გვარტომობაც არ იქნება არაქმედითუნარიანად გამოცხადებული. მათე მახარებელმა იგი ასე აღრიცხა: "იაკობმა შვა იოსები", ლუკა კი ამბობს: "რომელიც იყო, როგორც ფიქრობდნენ" (რადგან ამასაც დასძენს), "იოსების, ელის, მელქის". რადგან რჯულისმიერი შობის მიხედვით უფრო ნიშანდობლივად თქმა შეუძლებელი იყო, და სიტყვა "შვას" ასეთ შვილთქმნებზე აღარ ახსენებს გვარტომობის დასასრულამდე, რადგან მიდის უკუსვლით სიტყვებამდე "ადამის, ღმერთის". ეს არც დაუმტკიცებლად არც ფუჭად არის ნათქვამი, რადგან მაცხოვრის ხორციელმა ნათესავებმა, ან საკუთარი თავის გამოჩენის გამო, ან უბრალოდ სასწავლოდ, ნებისმიერ შემთხვევაში კი ჭეშმარიტად გადმოცეს ეს. როდესაც იდუმეველი ავაზაკები პალესტინის ქალაქ ასკალონში შევიდნენ, აპოლონის საკერპოდან, რომელიც [ქალაქის] კედლებზე იყო აშენებული, ვინმე ჰეროდე
ჰიეროდულოსის შვილი სხვა ტყვეებთან ერთად წაასხეს, და რადგან მღვდელს ვაჟიშვილის გამო გამოსასყიდის გადახდა არ შეეძლო, ანტიპატროსი იდუმეველთა ჩვეულებებით აღიზარდა, მოგვიანებით კი იუდეველ მღვდელთმთავარ ჰირკანს დაუმეგობრდა; პომპეუსთან ჰირკანის გამო შუამავლობდა და მისთვის ძმის არისტობულოსის მიერ წართმეულ სამეფოს ანთავისუფლებდა. მას ბედი სწყალობდა და პალესტინის ზედამხედველად[12] დაინიშნა. ანტიპატროსი, რომელიც მრავალი წარმატების გამო შურით აღძრულებმა ღალატით მოკლეს, მისმა ძემ ჰეროდემ შეცვალა, რომელიც მოგვიანებით ანტონიუსის მიერ და უმაღლესი სენატის გადაწყვეტილებით იუდეველთა მეფედ დაინიშნა; მისი შვილები იყვნენ ჰეროდე და სხვა ტეტრარქები**. ამ ამბავს იზიარებენ ელინთა ისტორიებიც; ებრაელთა და პროზელიტთა ჩამომავალების, როგორებიც იყვნენ აქიორ ამონიელი და რუთ მოაბელი"[13] ასევე გვარები მათი შერეული ოჯახებისა, რომლებიც ეგვიპტიდან გამოიქცნენ, იმ დრომდე აღწერილი იყო არქივებში; ხოლო რადგან ჰეროდე არანაირად არ უკავშირდებოდა ისრაელიტთა გვარებს და ამასთან მდაბიო წარმოშობის იყო, და რადგან თავისი მდაბიო წარმოშობის გამო გონება ჰქონდა შერყეული, დაწვა საკუთარი გვარის აღწერილობა; იგი ფიქრობდა, რომ კეთილშობილი წარმომავლობის პიროვნებად წარმოჩნდებოდა, თუ ვერავინ შეძლებდა მისი გვარის გამოყვანას პატრიარქების ან პროზელიტების, ან შერეული წარმოშობის მქონე ე. წ. გერების გვარებიდან. მცირედნი იყვნენ ისინი, ვინც ზრუნავდა თავისი თავის შესახებ კერძო ჩანაწერების ქონაზე, ან სახელების დამახსოვრებით ან სხვაგვარად ასლებიდან გადმოღებით, და თავს იწონებდა კეთილშობილების ხსოვნის შენახვით; მათ შორის იყვნენ ზემოხსენებული ე. წ. "დესპოსინები", რომელთაც ეს ეწოდებოდათ მაცხოვრის გვართან კავშირის გამო***, რომლებიც იუდეველთა სოფლებიდან, ნაზარეთიდან და კოხაბადან, იყვნენ გამოსულები და მათი წარმომავლობის წინარე გვარტომობას "დღეთა წიგნის" მეშვეობით განმარტავდნენ. ასე იყო, თუ სხვაგვარად, უფრო ცხადი განმარტების აღმოჩენას, როგორც ვფიქრობ მეც და ასევე ყველაფერში კეთილგონიერნიც, ალბათ სხვა ვერავინ შეძლებს, და ჩვენც ეს ვიკმაროთ, რადგან თუ დაუმოწმებელი არის, უკეთესის ან უფრო ჭეშმარიტის თქმა არ ძალგვიძს, ნებისმიერ შემთხვევაში სახარება ჭეშმარიტებას ამბობს". ეპისტოლის დასასრულს კი დასძენს: "სოლომონისგან ჩამომავალმა მატათამ შვა იაკობი. იაკობის სიკვდილის შემდეგ ნათანისგან ჩამომავალმა მელქიმ იმავე ქალისგან შვა ელი. ასე რომ, ელი და იაკობი არიან ერთი დედის შვილები. როდესაც ელი უშვილოდ გარდაიცვალა, იაკობმა აღუდგინა მას თესლი და შვა იოსები, ბუნებით მისი, რჯულის მიხედვით კი ელის ძე. ამგვარად ორივე მათგანის ძე იყო იოსები. [14]

ასე ასრულებს აფრიკელი. როდესაც იოსებისგან ამგვარად გამოყავს გვარტომობა, შესაძლოა მარიამიც იმავე ტომის ჩამომავლად წარმოჩნდეს, იმის გათვალისწინებით, რომ მოსეს რჯულის მიხედვით ნებადართული არ იყო სხვადასხვა ტომების აღრევა; რადგან იყო მცნება, რომლის მიხედვით დასაქორწინებლად უნდა შეუღლებულიყვნენ ერთი და იმავე ხალხისგან და სანათესაოდან, შთამომავლობის მემკვიდრეობა რომ არ გადასულიყო ტომიდან ტომზე. ამრიგად ეს ვიკმაროთ.

----------------------------------------------

* ეს არის ესთასაგან მესამე – მთარგ.

** ჰეროდე ანტიპა და მისი ძმები – მთარგ.

*** რადგან იგი არის მეუფე ანუ ბერძნულად “დესპოტი” – მთარგ.

 
VIII

მაგრამ როდესაც წინასწარმეტყველებათა თანახმად ქრისტე იუდეის ბეთლემში ზემოხსენებულ ჟამს იშვა, ჰეროდემ ამის მცოდნე აღმოსავლელ მოგვთაგან გამოიკითხა, თუ სად იშვა იუდეველთა მეფე, რადგან მათ მიერ მისი ვარსკვლავის ხილვამ და ამ მიზეზით ესოდენ დიდი მოგზაურობის შესრულებამ, აგრეთვე მათ მიერ შობილის როგორც ღმერთის მოშურნედ თაყვანისცემამ, - ამ საქციელმა ჰეროდე ძალიან შეაშინა, ფიქრობდა, რომ მას წაერთმეოდა მთავრობა. ერის რჯულთმოძღვართაგან გამოიკითხა, თუ სად იყო ქრისტეს შობა ნაწინასწარმეტყველები და როგორც კი გაიგო, რომ მიქეას წინასწარმეტყველება ბეთლემს წინამოასწავებდა, ერთი ბრძანებით დაახოცვინა ბეთლემში ძუძუთა ჩვილები და მის ყველა საზღვრებში ყრმები ორი წლისა და ქვემოთ (მოგვებისგან დაზუსტებული ჟამის მიხედვით); ფიქრობდა, რომ იესო როგორც ყველანაირად მათი მსგავსი, მისი თანატოლების ბედს გაიზიარებდა. თუმცა, ყრმამ დაასწრო განზრახვის აღსრულებას და ეგვიპტისაკენ იქნა წაყვანილი მისი მშობლების მიერ, რომლებმაც ანგელოზის გამოცხადებით წინდაწინ იცოდნენ მოსალოდნელი საფრთხის შესახებ. ამას სახარების წმინდა წერილიც ასწავლის. ამასთან ერთად აღნიშვნის ღირსია ქრისტესა და მის თანატოლთა წინააღმდეგ ჰეროდეს დანაშაულის საზღაური, როგორ მეყსეულად, მცირედი დაყოვნების გარეშე, ეწია მას ღვთის სამართალი ჯერ კიდევ სიცოცხლეშივე, რითაც აქედან განშორების შემდეგ მისაგებელის დასაწყისს აჩვენებდა; თუ როგორ დააბნელა მან ის, რაც მისი მეფობის დიდებად მიიჩნეოდა, შემდგომ მის სახლში მომხდარი მოვლენებით, ცოლის, შვილების და სხვა მის გვართან განსაკუთრებით ახლოს მყოფთა და უსაყვარლესთა სისხლისღვრებით, ამის მხოლოდ აღნუსხვაც კი შეუძლებელია, ნებისმიერ ტრაგიკულ დრამატურგიას დაჩრდილავს მათ შესახებ არსებული ამბები, რაც იოსებმა ვრცლად მოგვითხრო თავის ისტორიებში. თუ როგორ სიკვდილამდე დევნა ჩვენი მაცხოვრისა და სხვა ჩვილების წინააღმდეგ შეთქმულების გამო მასზე მოწევნულმა, ღვთის ნებით დადგენილმა მათრახმა, ურიგო არ იქნება, ისტორიკოსის სიტყვები მოვისმინოთ, როდესაც მისი ცხოვრების უბედურებას "იუდაური სიძველეების" მეჩვიდმეტე წიგნში ამგვარად აღწერს: "პეროდე სნეულებამ უფრო მეტად წარიტაცა, ვიდრე შურისმგებელი ღმერთისგან იყო ეს დაწესებული. რადგან ცეცხლი ნელი იყო* და მის გამსინჯველებს ბევრს ვერაფერს მიანიშნებდა ანთებაზე, რომელიც ამდენ ვნებას კვებავდა მის შიგნით, ხოლო ჭამისას იმ ზომის წადილი ჰქონდა რომ ვერც მოემსახურებოდი; შიგნეულობა დაწყლულებული ჰქონდა, განსაკუთრებით კი მსხვილი ნაწლავის ტკივილი აწუხებდა და ფენების გარშემო ლორწოვანი გამჭვირვალე სითხე გადმოდინდებოდა; მსგავსადვე დაავადებული იყო მუცლის არე, ასევე ულპებოდა მამაკაცის ასო და მასში მატლები უჩნდებოდა, სუნთქვა დაძაბული ჰქონდა, ძალიან უსიამოვნო იყო კუჭში გასვლა და ხშირი სუნთქვა, ასევე ყველა ასოების კანკალი აუტანელი ძალით. ეს ნათქვამი იყო მისანთა და მათ მიერ, რომლებმაც ეს ბრძნულად იწინასწარმეტყველეს, რომ ეს სასჯელი მეფეზე ღმერთმა დააწესა მისი მრავალი უღმერთო საქციელის გამო".[15]

ამას აღნიშნავს ციტირებულ თხზულებაში ზემოხსენებული მწერალი და "ისტორიათა"**  მეორე წიგნში მის შესახებ მსგავს გადმოცემას აღწერს:

"მისი სხეულის ყოველი ნაწილი სხვადასხვა ვნებებით იყო დასნეულებული. პქონდა დაბალი სიცხე, მთელი კანის აუტანელი ქავილი, მუცლის განუწყვეტელი გვრემა, ფეხების გარშემო წყალმანკის სიმსივნის მსგავსი რამ, მუცლის ანთება და ასოს ლპობა, რაშიც მატლები გაჩნდა, ამას თან ერთვოდა მძიმე სუნთქვა და სხეულის ყოველი ასოს სპაზმი. მისნები ამბობდნენ, რომ ეს სნეულებები იყო სასჯელი. ასეთ ვნებებთან მებრძოლს მაინც უნარჩუნდებოდა სიცოცხლე, ხსნას იმედოვნებდა და განკურნებასაც ფიქრობდა. ასე რომ, გადავიდა იორდანეზე და იღებდა კალიროეს[16] აბაზანებს, რომლებიც ჩაედინება "ასფალტის ტბაში"***, რაც გემოთი ტკბილია და სასმელად ვარგისი. ექიმები ფიქრობდნენ, რომ იქ ზეთით სავსე აბაზანაში მთელი სხეული გათბებოდა თბილი ზეთით, იგი კი მოუძლურდა და მიცვალებულივით გადაატრიალა თვალები. როდესაც მკურნალებმა ხმაური ატეხეს, იგი დაუბრუნდა ტანჯვას, სამომავლოდ კი ხსნის იმედი დაკარგა და ბრძანა თითოეული ჯარისკაცისთვის ორმოცდაათი დრახმა გაენაწილებიათ და ბევრი ფული მიეცათ მმართველებისთვის და მეგობრებისთვის. თვითონ კი უკან დაბრუნდა, იერიქონში მოწყენილი ჩავიდა  და ძლივს გადაურჩა თავის მოკვლას. ხოლო წარემატა დანაშაულებრივი საქმეების განზრახვაში. ბრძანა მთელი იუდეის ყოელი სოფლიდან სახელგანთქმული კაცების ე. წ. ჰიპოდრომში, შემოკრება და ჩაკეტვა. ხოლო თავისთან მოხმობილ დას სალომეს და მის მეუღლეს ალექსას უთხრა: "ვიცი იუდეველები ჩემს სიკვდილს იზეიმებენ, მე კი შემიძლია სხვა რამეებით ვაგლოვო ისინი და ბრწყინვალე დაკრძალვაც მქონდეს, თქვენ კი მოინდომეთ ჩემი ბრძანებების შესრულება. როგორც კი სულს დავლევ, დაცვის ქვეშ მყოფი კაცები სწრაფად დახოცონ გარშემორტყმულმა ჯარისკაცებმა, რათა მთელმა იუდეამ და ყოველმა სახლმა ძალაუნებურად დამიტიროს". ცოტა მოგვიანებით იოსები ამბობს: "და კვლავ საჭმლის ნაკლებობით და სპაზმური ხველებით იტანჯებოდა და ტკივილებში მყოფმა გადაწყვიტა დაესწრო ბვდისწერისთვის. აიღო ვაშლი და მოითხოვა დანა; რადგან ჩვევად ჰქონდა დაეჭრა და ისე ეჭამა; შემდეგ კი ირგვლივ მიმოიხედა, ხელს შეუშლიდა თუ არა ვინმე და აღმართა მარჯვენა ხელი საკუთარ თავზე დასარტყმელად".  უფრო მეტიც, იგივე მწერალი მოგვითხრობს ამბავს, რომ ბრძანა მისი სხვა კანონიერი შვილის, ორი, უკვე გარდაცვლილის შემდეგ მესამის მისი სიცოცხლის დასასრულის წინ მოკვლა და მაშინათვე მრავალ ტკივილებში შეწყვიტა სიცოცხლე. ასეთი იყო ჰეროდეს აღსასრული, სამართლიანად მიეზღო როგორც ბეთლემში ყრმების დახოცვის, ასევე ჩვენი მაცხოვრის წინააღმდეგ შეთქმულების გამო; ამის შემდეგ ეგვიპტეში დაყოვნებულ იოსებს ანგელოზი მოევლინა სიზმარში და ყრმისა და მისი დედის იუდეაში წაყვანა უბრძანა, ამასთან განუცხადა ყრმისულის მაძიებელთა სიკვდილი. შემდეგ მახარებელი ამბობს :როდესაც მოისმინა, რომ არქელაოსი მეფობს მისი მამის ჰეროდეს ნაცვლად, იქ წასვლის შეეშინდა; სიზმრით გაფრთხილებული დარჩა გალილეის საზღვრებში" (მათ. 2,22).


----------------------------------------

* იგულისხმება, რომ დაბალი სიცხე ჰქონდა – მთარგ.

** “იუდაურ ომების” – მთარგ.

*** იგივე “მკვდარი ზღვა” – მთარგ.

 
IX

ჰეროდეს შემდეგ მთავრად არქელაოსის დადგინების ფაქტს ეთანხმება ზემოხსენებული ისტორიკოსიც, რომელიც აღწერს, თუ როგორ მიიღო იუდეველებზე მეფობა მამამისის აღთქმითა და კეისარ ავგუსტუსის გადაწყვეტილებით, და მას შემდეგ, რაც ათწლიანი პერიოდის შემდეგ ჩამოშორდა მთავრობა, თუ როგორ მართავდნენ თავიანთ ტეტრარქიებს ძმები ფილიპე და ახალი ჰეროდე ლისანიასთან ერთად[17].

იგივე [მწერალი] “სიძველეების" მეთვრამეტე წიგნში აცხადებს, რომ ტიბერიუსის[18] (მან მიიღო საყოველთაო მმართველობა ავგუსტუსის ორმოცდაჩვიდმეტწლიანი მეფობის შემდეგ) მეფობის მეოცე წელს პონტოელ პილატეს ჩააბარეს იუდეა, სადაც მთელი ათი წელი დარჩა თითქმის ტიბერიუსის აღსასრულამდე[19]. ამრიგად, აშკარად ჩანს ნათხზობა მათი[20], ვინც ახლახანს ჩვენს მაცხოვარზე გადმოსცა [ამბები], რომლებშიც ის ზემოაღნიშნული ჟამი ამხელს თხზულებათა სიცრუეს. იგი გადმოსცემს, რომ ტიბერიუსის მეოთხე კონსულობის დროს, მისი მეფობის მეშვიდე წელს ჩაიდინეს მათ მაცხოვრის ვნების დანაშაული, როდესაც, როგორც ნაჩვენები იყო, პილატეს არ ჰქონდა იუდეა ჩაბარებული, თუკი ვისარგებლებთ იოსების  მოწმობით; ამგვარად, მისი თხზულების მიხედვით ცხადად არის აღნიშნული, რომ ტიბერიუსის მეფობის მეოცე წელს იუდეის პროკურატორად ტიბერიუსის მიერ პილატე იქნა დანიშნული.

 
X


ამრიგად, ამ დროს, მახარებლის მიხედვით, ტიბერიუსის  კეისრის მეთხუთმეტე წელს, ხოლო პონტოელი პილატეს მმართველობის მეოთხე წელს, დანარჩენ იუდეაში ჰეროდეს, ლისანიუსის და ფილიპეს ტეტრარქობისას, ჩვენი უფალი და მაცხოვარი იესო, ღვთის ქრისტე, ოცდამეათე წელში მყოფი, მივიდა იოანეს ნათლისცემაზე და დაიწყო სახარების სწავლება.

საღვთო წერილი ამბობს, რომ მან სწავლების მთელი დრო დაასრულა ანნასა და კაიაფას მღვდელთმთავრობის პერიოდში, იგი განმარტავს, რომ მათი მსახურების წლებით შემოისაზღვრება მისი სწავლების მთელი ჟამი. დაიწყო ანნას მღედელთმთავრობის დროს და გაგრძელდა კაიაფას[21] მმართველობამდე, ისე რომ მეოთხე წლამდე აღარ განვრცობილა მისი დრო. როდესაც აქედან მოყოლებული ირღვეოდა რჯულის კანონები და მღვდელთმთავრობას აღარ უკავშირდებოდნენ ცხოვრებითა და წინაპართა მემკვიდრეობის გზით, რომაელი მმართველები კი მღვდელთმთავრობას სხვადასხვა დროს აბარებდნენ სხვადასხვა პიროვნებებს, რომლებიც ამ თანამდებობაზე ერთ წელზე მეტ ხანს არ რჩებოდნენ. იოსები მოგვითხრობს ანნას შემდეგ კაიაფამდე მონაცვლეობით ოთხი მღვდელმთავარის დანიშვნას იმავე “სიძველეების” მიხედვით, როდესაც ამბობს: “როდესაც ვალერიუს გრატუსმა[22] შეაჩერა ანნას მღვდლობა, ისმაელ ფაბის ძე წარმოაჩინა მღვდელმთავრად. როდესაც გავიდა ერთი წელი, მასაც შეუწყვიტა და სიმონ კამითოს ძეს გადასცა მღვდელმთავრობა. ერთ წელზე მეტი არ გასულა, რაც მას ეს პატივი ჰქონდა, და მისი მონაცვლე იოსები, იგივე კაიაფა, გახდა მღვდელმთავარი”[23]. ასე რომ, ჩვენი მაცხოვრის მიერ სწავლების გამოცემის მთელი დრო არ წარმოჩნდება სრულ ოთხ წლად, როდესაც ოთხი მღვდელთმთავარი, ანნადან კაიაფას დანიშვნამდე, ოთხი წლის განმავლობაში ასრულებდა ერთწლიან მსანურებას. კაიაფას მღვდელთმთავრობაც მსგავსადვე ერთი წელი იყო, რომლის დროს აღსრულდა მაცხოვრის ვნება, ეს აღნიშნა სახარების წერილმა, რომელიც წინა გამოკვლევებისგან არ გადაუხვევს და ისე უჩვენებს მაცხოვრის სწავლების დროს. მაგრამ რადგან ჩვენმა უფალმა და მაცხოვარმა ქადაგების დაწყებიდან მცირე დროის შემდეგ მოუწოდა თორმეტ მოციქულს, რომლებსაც მხოლოდ მათ უწოდა მოციქულები დანარჩენ მოწაფეთაგან გამორჩეული რამ პატივის ნიშნად, მაშინვე მოუწოდა სხვა სამოცდაათსაც, რომლებიც წყვილ-წყვილად წარგზავნა მის წინ ყველა ადგილსა და ქალაქში, სადაც კი თვითონ აპირებდა წასვლას.

XI


მახარებელთა საღვთო წერილი აღნიშნავს, რომ მცირე ხნის შემდეგ ახალმა ჰეროდემ[24] იოანე ნათლისმცემელს თავი მოკვეთა, მასთან ერთად მოგვითხრობს იოსებიც, რომელიც ახსენებს პეროდიას[25] სახელს და იმასაც, რომ იგი, ძმის ცოლად მყოფი, ცოლად მოიყვანა ჰეროდემ, რომელიც გაეყარა პირველად კანონიერად დაქორწინებულს (იგი იყო პეტრაელთა მეფის არეტას[26] ქალიშვილი), ჰეროდიადა კი განაშორა ცოცხალ ქმარს; რის გამოც იოანეს მკვლელი ჩაება ომში არეტას წინააღმდეგ, რადგან უპატიოჰყო მისი ქალიშვილი. იმ ომში, რომელშიც, როგორც ამბობს, როდესაც ბრძოლა დაიწყო, განადგურდა ჰეროდეს ჯარი და ეს მას ევნო იოანეს წინააღმდეგ შეთქმულების განხორციელების გამო. იგივე იოსები ამ ნაშრომში აღიარებს, რომ იოანე იყო ნათლისმცემელი და განსაკუთრებით მართალი კაცი, და ემოწმება მის შესახებ მახარებელთა წერილში აღწერილს; ასევე მოგვითხრობს ჰეროდესგან მეფობის ჩამოშორებას იმავე ჰროდიადას გამო და მასთან ერთად მის საზღვარგარეთ განდევნას და გალიის ქალაქ ბიენაში[27] გადასახლების მისჯას. ესეც "სიძველეების" მეთვრამეტე წიგნშია განმარტებული, სადაც იოანეს შესახებ წერს:

“ზოგიერთი იუდეველი ფიქრობდა, რომ ჰეროდეს ჯარი განადგურდა ღვთის მიერ და ძალიან სამართლიანადაც მიეგო იოანეს, ნათლისმცემელად წოდებულის საზღაურის მიხედვით. რადგან იგი ჰეროდემ მოკლა, კეთილი კაცი, რომელიც იუდეველებს მცნებად უდებდა, სათნოებებში გაწვრთნილიყვნენ და ერთმანეთის მიმართ სამართლიანობითა და ღვთის მიმართ კეთილმსახურებით მცხოვრებნი ნათლისღებისთვის შეკრებილიყვნენ; რადგან ასეთი ნათლისღება მას სათნო უჩნდა არა  როგორც ვინმე ცოდვილის შენდობის სათხოვნელად, არამედ სხეულის განწმენდისათვის, რომლის სული მანამდე სამართლიანობით იქნებოდა განწმენდილი. და როდესაც სხვებიც მოგროვდნენ (რადგან მრავალი აღფრთოვანდა მისი სიტყვების  მოსმენით), ჰეროდეს შეეშინდა მისი ასე მრავალრიცხოვანი მიმდევრების, რომ არ აჰყოლოდნენ ისინი რაიმე ამბოხს (რადგან ჩანდა, რომ მისი რჩევით ყველაფერს გააკეთებდნენ), და გაცილებით უმჯობესად მიიჩნია მისგან რაიმე ახლის წარმოშობამდე დაესწრო და მოეკლა, ვიდრე გადატრიალების საქმეებში ჩავარდნილს მოუწევდა საქმის უკან შემოტრიალება. და იგი ჰეროდეს ეჭვის გამო შებორკილი გაიგზავნა "მახერუსში", ზემოხსენებულ ციხეში, სადაც მოკლულ იქნა".[28]

როდესაც იგი იოანეს შესახებ ამას მოგვითხრობს, ჩვენი  მაცხოვრის შესახებაც იმავე ისტორიაში ამგვარად აღნიშნავს:

"იმ დროს გამოჩნდა იესო, ბრძენი კაცი, თუკი კაცად  უნდა ითქვას. რადგან საოცარ საქმეებს იქმოდა, ასწავლიდა ჭეშმარიტების ხალისით მიმღებ ადამინებს, და მრავალი  იუდეველი და ბერძენი მისდევდა მას. იგი იყო ქრისტე, და  როდესაც პილატემ მას ჯვარცმა მიუსაჯა ჩვენს შორის პირველობის მქონე კაცების დაბეზღებით, არ დაბრკოლებულან  მასზე პირველად შეყვარებულები; რადგან მესამე დღეს კვლავ  ცოცხალი ეჩვენა მათ, და რადგან ეს და სხვა ათასი საკვირველება საღვთო წინასწარმეტყველების მიერ იყო ნათქვამი მის შესახებ, ამ ჟამამდეც არ გაწყვეტილა მისგან ქრისტიანებად წოდებულთა ტომი"[29].

როდესაც ამ ამბებს თვით ებრაელი მწერალი თავისი თხზულების თავში გადმოცემს იოანე ნათლისმცემელისა დ ჩვენი მაცხოვრის შესახებ, სხვა რაღა დაგვრჩენია, თუ არა  მათ შესახებ შეთხზული სამარცხვინო მოსახსენებლების მხილება*? მაგრამ ესეც ვიკმაროთ.

-----------------------------------------------------

* კვლავ საუბარია წარმართულ “პილატეს აქტებზე” – მთარგ.

 
XII

 

მაცხოვრის მოწაფეების ყველა სახელი ცნობილია სახარებებიდან; სამოცდაათი მოწაფის სია კი არსად არ არის მოყვანილი[30]. ამბობენ, რომ ერთი მათგანი ბარნაბა იყო, რომელსაც გამორჩევით მოიხსენიებს “მოციქულთა საქმეები”, არანაკლებ მოიხსენიებს მას პავლეც, როდესაც გალატელებს მისწერს. ერთ-ერთ მათგანად იგი ასახელებს სოსთენესაც, რომელმაც პავლესთან ერთად მისწერა კორინთელებს; კლიმენტისთან[31] არის ისტორია, “ჰიპოტიპოსების” მეხუთე წიგნში, რომელშიც მოხსენიებულია კეფა; მის შესახებ პავლე ამბობს: “როდესაც კეფა ანტიოქიაში წავიდა, მას პირზე დავადექი”, ამბობს სამოცდაათ მოწაფეთაგან ერთ-ერთზე, რომელიც პეტრე მოციქულის თანამოსახელე აღმოჩნდა. ამბავი სამოცდაათთა მოწოდების ღირსებას უკავშირებს მატათას, რომელიც იუდას ნაცვლად მოციქულებთან აღინუსხა და მისი სწორი წილით იქნა პატივდებული. თადეოზსაც ერთ-ერთ მათგანად მიიჩნევენ, რომლის შესახებ ჩვენამდე მოღწეულ ისტორიას მალე მოგითხრობთ. მკვლევარი აღმოაჩენს, რომ მაცხოვრის მოწაფეები სამოცდაათზე მეტია ნაჩვენები, მოწმედ პავლეს გამოიყენებს, რომელიც ამბობს, რომ მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ პირველად იგი კეფამ იხილა, შემდეგ თორმეტმა და მათ შემდეგ ხუთასზე მეტმა ძმამ ერთად, რომელთაგან ზოგიერთმა, ამბობენ, დაიძინა, უმეტესობა კი ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო, რომლის დროსაც მან შეადგინა ეპისტოლეები; შემდეგ კი ამბობს, რომ იგი იაკობმა იხილა; იგი მაცხოვრის ერთ-ერთი ძმა იყო[32]; თუ ამათთან ერთად მიბაძვით თორმეტზე მეტი იყო მოციქული, ასევე თვითონ პავლეც იყო მათთან ერთად, რომელიც შემდეგ ამბობს: “შემდგომ იხილა ყველა მოციქულმა”. ესეც ვიკმაროთ მათ შესახებ.

 
XIII

თადეოზის[33] გარშემო არსებულმა ისტორიამ ასეთი სახე მიიღო. ჩვენი უფლისა და მაცხოვრის იესო ქრისტეს ღმრთეებამ, ყველა ადამიანთან სასწაულმოქმედი ძალით სახელგანთქმულმა, ამდენი ათასი ადამიანი იუდეისგან ძალიან შორს უცხო ქვეყნებში მცხოვრებნი სნეულებათა და ყველანაირ ვნებათა განკურნების იმედით მოიყვანა. ამგვარადვე იყო ევფრატის გაღმა ხალხების ყველაზე გამოჩენილი მბრძანებელი მეფე ავგაროზი, რომელიც სხეულით საშინლად იტანჯებოდა, დასნეულებული ჰქონდა ისე, რომ შეუძლებელი იყო სენის ადამიანური ძალით განკურნება. მან როგორც კი გაიგო მრავალთაგან იესოს სახელი და მისი ყველასაგან ერთხმად დამოწმებული სასწაულები, მისი მავედრებელი გახდა და წერილის მიმტანი გაუგზავნა, სთხოვდა, რომ მისთვის აღმოეჩინა სნეულებისაგან ხსნა. იესომ მაშინ არ შეისმინა მისი თხოვნა, თუმცა, დააფასა და საკუთარი წერილი გაუგზავნა, შეპირდა, რომ გაუგზავნიდა მის ერთ-ერთ მოწაფეს სნეულებისაგან განსაკურნავად და მისი და მისი ნათესავების გამოსახსნელად. დიდი ხანი არ დაუყოვნებია დანაპირების შესასრულებლად. მისი მკვდრეთით აღდგომისა და ცად ამაღლების შემდეგ თორმეტთაგან ერთერთმა მოციქულმა თომამ, ღვთის შთაგონებით აღძრულმა, საქადაგებლად და ქრისტეს შესახებ მოძღვრების სახარებლად ედესაში გაგზავნა თადეოზი, რომელიც ქრისტეს სამოცდაათ მოწაფეს შორის აღირაცხებოდა; მისი მეშვეობით აღსრულდა ყველაფერი, რაც აღუთქვა ჩვენმა მაცხოვარმა. არსებობს ამის წერილობითი მოწმობაც ამოღებული ედესის (რომელიც იყო დედაქალაქი) წიგნთსაცავიდან; სახელმწიფო დოკუმენტები შეიცავენ როგორც ძველ ასევე ავგაროზის დროს მომხდარ მოვლენებს და ესენი იქ ამ დრომდე დაცული მოიპოვება. მაგრამ  ვერაფერი შეედრება თვით წერილების მოსმენას, რომლებიც  წიგნთსაცავიდან ამოვიღეთ და მათი ტექსტი სირიული ენიდან ამგვარად გადმოვთარგმნეთ:

 
მთავარ ავგაროზის მიერ იესოსადმი მიწერილი და ანანია მალემსრბოლის მეშვეობით იერუსალიმში გაგზავნილი ეპისტოლის ასლი


“ავგაროზ უხამა, იესოს, კეთილ მაცხოვარს, რომელიც გამოჩნდა იერუსალიმის შემოგარენში, გიხაროდეს. მესმა შენსა და შენს კურნებათა შესახებ, რომ ისინი შენს მიერ წამლებისა და მცენარეების გარეშე სრულდება. როგორც გადმომცეს, შენ ისე მოქმედებ, რომ ბრმები ხედავენ, კოჭლები დადიან, კეთროვნებს განწმინდავ, უწმინდურ სულებს და ეშმაკებს განდევნი, მძიმე სნეულებებით გატანჯულებს კურნავ, და მკვდრებს აღადგენ. როდესაც ეს ყოველივე შენს შესახებ მესმა, გონებაში გადავწყვიტე, რომ ორიდან ერთია, ან შენ ხარ ღმერთი ციდან ამის საკეთებლად ჩამოსული, ან ღვთის ძე, რომელიც იქმ ყოველივე ამას. ამიტომ წერილით გევედრები, რომ იჩქარო ჩემთან და ის ვნება, რაც მაქვს, განკურნო. ასევე მესმა, რომ იუდეველები დრტვინავენ შენზე და სურთ, რომ გიბოროტონ. ჩემი ქალაქი ძალიან მცირეა, მაგრამ პატივცვმული, რაც ორივეს გვეყოფა".*

------------------------------------------------

* ზოგ ხელნაწერში დამატებულია: “და ეს მან ასე დაწერა, როდესაც საღვთო გაბრწყინებამ მცირედით გაანათა იგი; მაგრამ აგრეთვე მოსმენის ღირსია იესოს მიერ მის მიმართ იმავე წერილის მიმტანის მეშვეობით გაგზავნილი რამდენიმე სტრიქონის შემცველი, მაგრამ დიდი ძალის მქონე ეპისტოლე; და არის იგი შემდეგი სახის”.

 
იესოს მიერ მთავარ ავგაროზის მიმართ ანანია მალემსრბოლის მეშვეობით მიწერილი პასუხი


"ნეტარ ხარ, რომელმაც ჩემი ირწმუნე ისე, რომ მე არ გინახივარ. რადგან ჩემს შესახებ დაწერილია, რომ ვინც მიხილა, არ ირწმუნებს ჩემსას, რათა მათ, ვისაც არ ვუნახივარ, ირწმუნონ და ცხონდნენ. რაც შეეხება იმას, როდესაც მომწერე, რომ შენთან მოვიდე, ჯერ უნდა აღვასრულო ყველაფერი, რის გამოც აქ ვარ წარმოგზავნილი, და ასე აღსრულების შემდეგ უნდა ავიდე მასთან, ვინც წარმომგზავნა მე. და მას შემდეგ, რაც ავალ, წარვგზავნი შენთან რომელიმე მოწაფეს, რათა განკურნოს შენი ვნება და მოგანიჭოს ცხონება შენ და შენთან მყოფთ".

ამ ეპისტოლეებს შემდეგ ესეც დაერთვის სირიულ ენაზე:

"იესოს ამაღლების შემდეგ იუდამ, იგივე თომამ, მასთან წარგზავნა თადეოზ მოციქული, ერთი სამოცდაათთაგანი. იგი წავიდა და დარჩა ტობიასთან, ტობიას ძესთან. როგორც კი ხმა გავარდა მის შესახებ, მოახსენეს ავგაროზს, რომ აქ მოსულია იესოს მოციქული, როგორც მან მოგწერა შენ. ამრიგად, დაიწყო თადეოზმა ღვთის ძალით ყველანაირი სენისა და უძლურების კურნება, ისე რომ ყველას აკვირვებდა; როგორც კი ესმა აბგარს, თუ რა დიდ და საკვირველ საქმეებს იქმოდა, და როგორ კურნავდა, მიხვდა, რომ ის იყო, ვის შესახებაც მიწერა იესომ: "მას შემდეგ, რაც ავალ, წარვგზავნი შენთან რომელიმე ჩემს მოწაფეს, ვინც შენს ვნებას განკურნავს". მოუხმო ტობიას, ვისთანაც გაჩერდა, და უთხრა: "მესმა, რომ კაცი ვინმე ძლიერი მოვიდა და შენს სახლში დარჩა; მოიყვანე იგი ჩემთან". მივიდა ტობია თადეოზთან და უთხრა: "ავგაროზ მთავარმა მომიხმო მე და მითხრა, რომ შენ მიგიყვანო მასთან, რათა განკურნო იგი". თადეოზმა უთხრა: "ავალ, რამეთუ სასწაულის ძალით ვარ მასთან წარგზავნილი". ამგვარად, მეორე დღეს ადრე ადგა ტობია და წაიყვანა თადეოზი ავგაროზთან. როდესაც ავიდა იქ მდგომ დიდებულებთან და როგორც კი შევიდა, მყისვე დიდი ხილვა ეჩვენა ავგაროზს მოციქულ თადეოზის სახეზე; რისი ხილვისას ავგაროზმა თაყვანი სცა თადეოზს, რაც ყველა იქ მდგომს გაუკვირდა; რადგან მათ არ ეჩვენა ეს ხილვა, რაც მხოლოდ აბგარს გაეცხადა. ავგაროზმა ჰკითხა თადეოზს: “ჭეშმარიტად ხარ მოწაფე იესოს, ღვთის ძის, ვინც მითხრა მე: "შენთან წარვგზავნი რომელიმე ჩემს მოწაფეს, ვინც შენ განგკურნებს და ხსნას მოგანიჭებს". და თადეოზმა უთხრა: "მას შემდეგ, რაც ძალიან ირწმუნე მისი, ვინც მე წარმომგზავნა, ამის გამო ვარ შენთან წარმოგზავნილი. და კვლავ, თუკი მისი ირწმუნე, გექნება შენ შენი გულის თხოვნისამებრ როგორც ირწმუნე". და ავგაროზმა უთხრა მას: "ისე ვირწმუნე მისი, რომ განვიზრახე მომეკრიბა ძალა და მისი ჯვარმცმელი იუდეველები გამენადგურებია, მაგრამ რომაელთა მეფობის გამო შევიკავე თავი". და თადეოზმა უთხრა: "ჩემმა უფალმა აღასრულა მისი მამის ნება და აღასრულა რა, ავიდა მამასთან". ავგაროზმა უთხრა მას: "მეც ვირწმუნე მისი და მისი მამის". თადეოზმა უთხრა: "ამიტომ დავდებ ჩემს ხელს შენზე მისი სახელით". და გააკეთა რა ეს, მეყსეულად განიკურნა სენისაგან და ვნებებისაგან, რაც მას ჰქონდა. ავგაროზს გაუკვირდა, რომ როგორც ესმა მას იესოს შესახებ, ისე მიიღო საქმით მისი მოწაფის თადეოზის მეშვეობით, რომელმაც იგი წამლებისა და მცენარეების გარეშე განკურნა, და არა მხოლოდ იგი, არამედ აბდოსიც, აბდოსის ძე, რომელსაც პოდაგრა სჭირდა; რადგან ისიც მოვიდა და მის ფეხებთან განერთხა, ხოლო მიიღო რა ლოცვა ხელის დადებით, განიკურნა. ასევე მრავალი სხვა მათი თანამოქალაქე განკურნა, დიდ საკვირველებებს იქმოდა და ქადაგებდა ღვთის სიტყვას. ამის შემდეგ ავგაროზმა უთხრა:  “შენ, თადეოზ, ამას ღვთის ძალით იქმ და ჩვენც გავაკვირვეთ ჩვენი თავი. მაგრამ ამასთან ერთად გთხოვ, მომიყევი იესოს მოსვლის შესახებ, თუ როგორ იყო, და მისი ძალის შესახებ, რა ძალითაც იქმოდა ამას, რაც მსმენია". თადეოზმა უთხრა: "აწ დავდუმდები, მაგრამ რადგან სიტყვის საქადაგებლად ვარ წარმოგზავნილი, დილით შემოკრიბე ჩემთან ყველა შენი მოქალაქე, მათთან ვიქადაგებ და დავთესავ მათში ცხონების სიტყვას, იესოს მოსვლის შესახებ, თუ როგორ იყო, და მისი მოციქულების შესახებ, და რის გამო იქნა წარგზავნილი მამის მიერ, და მისი ძალის, საქმეებისა და საიდუმლოებების შესახებ, რომლებზეც ისაუბრა ამ ქვეყნად ყოფნისას, და რა ძალით იქმოდა ამ საქმეებს, და მისი ახალი ქადაგების შესახებ, დამცირებისა და დამდაბლების შესახებ, როგორ დაიმდაბლა და დაამცრო თავისი თავი და განიშორა თავისი ღმრთეება, ჯვარს ეცვა, და ჩავიდა ჯოჯოხეთში, და გაარღვია კედელი საუკუნიდან გაურღვეველი, და აღადგინა მკვდარნი, ჩავიდა ერთი, ხოლო ამოვიდა დიდ სიმრავლესთან ერთად მის მამასთან"*.  ავგაროზმა ბრძანა, რომ დილით შეკრებილიყვნენ მისი მოქალაქეები და მოესმინათ თადეოზის ქადაგებისათვის, ამის შემდეგ გასცა განკარგულება მიეცათ მისთვის ოქრო და ძვირფასი ლითონების ზოდები. მან კი არ მიიღო, თქვა: “თუ ჩვენი ნივთები დაუტევეთ, სხვა როგორ მივიღოთ?” ეს მოხდა სამასორმოც წელს”[34].

ეს სასარგებლო სირიული ენიდან სიტყვასიტყვით ნათარგმნი ტექსტი აქ მე ჯეროვნად მოვათავსე**.

-----------------------------------------

* ზოგ ხელნაწერში ამატებს: “და თუ როგორ ზის ის ღვთისა და მამის მარჯვნივ დიდებით ცაში, და თუ როგორ მოვა კვლავ ძლევამოსილი ცოცხალთა და მკვდართა განსასჯელად”.

**
სამას ორმოცი წელი ედესური წელთაღრიცხვით, რომელიც დაიწყო ჩვ. წ. აღ.-მდე 310 წელს, იქნება ჩვ.წ.აღ.-ით 30 წელი, რაც ეთანხმება ტერტულიანეს მიერ მოწოდებულ ჯვარცმის თარიღს, მაგრამ ეს არის იმ თარიღზე ერთი წლით ადრე, რასაც გვაწვდის ევსების ქრონიკების იერონიმესეული ვერსია და ორი წლით ადრე იმაზე, რასაც გვაწვდის იმავე წიგნის სომხური ვერსია.

------------------------------------------------------------------------------------------------

 
კომენტარები

კომენტარების შედგენისას ძირითადად ვსარგებლობდით ნაშრომის რუსულ თარგმანზე, Евсевий Памфил, Церковная, Москваб 2001, და ზემოთ დასახელებულ ინგლისურ გამოცემაზე დართული კომენტარებითა და სქოლიოებით.

[1] - ცრუ ცოდნა (გნოზისი) - გნოსტიციზმი, საერთო სახელწოდება II-IV ს.-ში არსებული რამდენიმე ერეტიკული მიმდინარეობისა. მთავარი წარმომადგენლები: სატურნინე, ვასილიდე, კერდონი, მარკიონი, კარპოკრატე და ვალენტინი. გნოსტიკური სწავლებისათვის დამახასიათებელია დუალიზმი (წარმოდგენა კეთილ ღმერთზე და მისგან დამოუკიდებელ ბოროტ მატერიაზე) და დოკეტიზმი (სწავლება იესო ქრისტეს მოჩვენებით სხეულსა და ხორციელ ცხოვრებაზე). გნოსტიციზმის წინააღმდეგ არაერთგზის გამოვიდნენ ეკლესიის მამები. წმ. ირინეოს ლიონელი თხზულებაში ”ერესების წინააღმდე” ვრცლად მოგვითხრობს გნოსტიციზმის ისტორიაზე, დაწყებული სვიმონ მოგვიდან, და განსაკუთრებით გულდასმით აანალიზებს ვალენტინესა და მარკიონის შეხედულებებს (св. Ириней, епископ Лионский Сочинения. СПЪ., 1900).  გნოსტიკოსების მხილებას ეძღვნება ტერტულიანეს ნაშრომები: ”გნოსტიკოსების წინააღმდეგ”, ”მარკიონის წინააღმდეგ”, ”ვალენტინელების წინააღმდეგ”, ”კამათი ერეტიკოსებთან” (Patrologiae cursus completus. Series Latina/ED.j. - P. Migne. Paris, 1844-18642. თ. I-II). რუსული თარგმანი იხ.: Тертуллиан. Творения. Киев, 1920.

[2] - ”ქრონიკა” - ევსები პამფილის ჩვენამდე მოღწეულ ოთხ თხზულებათაგან ერთ-ერთი, რომელიც წარმოადგენს სამყაროს მოკლე ისტორიას მისი შექმნიდან ქ.შ.-ის IVს-ის შუა წლებამდე (II წიგნში). ეს ”ქრონიკა” გააგრძელა ნეტ. იერონიმემ 378 წლამდე. ”საეკლესიო ისტორიის” გარდა, ჩვენამდე მოაღწია ევსების აპოლოგეტურმა თხზულებამ ”კონსტანტინე დიდის ცხოვრება” (IV წიგნში) და ნაწყვეტებმა ”პალესტინელი მოწამეების შესახებ” მისი ნაშრომიდან ”უძველესი მოწამეობის კრებული”. ევსების ცხოვრებისა და მისი შრომების შესახებ იხ.: Леъедевь А.П. Церковная историографя в главных ее лредставителях с IV в. до XX 2-е изд., СЛЪ., 1903. С, 11-110.

[3] - ქ.შ.-მდე 43 წელს მუტინთან ბრძოლაში რესპუბლიკელთა არმიის განადგურების შემდეგ რომის ხელისუფლებაში მოვიდა ტრიუმვირატი: ოქტავიანე, ანტონიუსი, ლეპიდი. ამ მომენტიდან იწყება ევსები ოქტავიანეს მმართველობის დროის ათვლა, მომავალი ავგუსტუსისა. 40 წელს რომის იმპერია განაწილებულ იქნა ტრიუმვირებს შორის, რის გამოც იუდეა აღიარებულ იქნა ნახევრად დამოუკიდებელ სამეფოდ. 35 წელს ოქტავიანემ დაიპყრო ლეპიდის ოლქი, 3-2 წელს კი გააჩაღა ბრძოლა ოქტავიანესა და ანტონიუსს შორის. ანტონიუსმა მარცხი განიცადა აქციუმთან ბრძოლაში და სიცოცხლე თვითმკველობით დაასრულა. ამგვარად, 30 წელს ოქტავიანეს მმართველობის ქვეშ შევიდა ანტონიუსის ოლქიც - ეგვიპტე.

31 წელს ოქტავიანემ მიიღო ავგუსტუსის ტიტული, 27 წელს კი - სამუდამო ტრიბუნალის ტიტული. ასე რომ, ევსების მიხედვით, მხსნელი დაიბადა 31 წელს ქრისტიანული ეპოქის დასაწყისამდე.

უნდა ითქვას, რომ ქრისტიანული წელთაღრიცხვით, რომლის დამაარსებელი არის რომაელი სწავლული დიონისე მცირე (V ს.-ის დასას. - VI ს.-ის დასაწყ.), ქრისტეს დაბადების თარიღად (I ს.ქ.შ.) ითვლება 754 წელი რომის დაარსებიდან. თანამედროვე წყაროების უმეტესობა მხსნელის დაბადების თარიღად მიიჩნევს ქ.შ.-მდე 4 წელს (749-450 წწ. რომის დაარსებიდან), ამ წელს გარდაიცვალა მეფე ჰეროდე დიდი.

პტოლემეოსთა დინასტია ეგვიპტეს მართავდა ქრისტეს შობამდე 305 წლიდან.

[4] - მაცხოვრის ამქვეყნიური ცხოვრების გადმოცემაში ერთ-ერთ ყველაზე რთულ საკითხს წარმოადგენს იმის განსაზღვრა, თუ როდის განხორციელდა სელპიციუს კვირინიუსის დროინდელი აღწერა. იოსებ ფლავიუსის მოწმობით აღწერა განხორციელდა ჰეროდეს შვილის, არქელაოსის სიკვდილის შემდეგ (გარდ. ქ. შ.-დან 6 წ.), სირიაში სელპიციუს კვირინიუსის მმართველობის დროს (რომის დაარსებიდან 760-765 წწ., ანუ ქ. შ.-დან 6-12წწ.). არსებობს განსხვავებული ახსნა, სახარებისეულ მონათხრობთან შეუსაბამო (იხ.: ლუკა 2:1-2), რომელსაც ეფუძნება ევსები პამფილი და იოსებ ფლავიუსის მოწმობა, მაგრამ ყველაზე მეტად სარწმუნო ჩანს შემდეგი: კვირინიუსი ორჯერ იყო სირიის მმართველი (პირველად 750-753 წლებში რომის დაარსებიდან, ანუ 3 წ. ქ. შ.-მდე-1 ქ. შ.-ით) და თავისი პირველი მმართველობის დასაწყისში განაგრძო აღწერა, დაწყებული მისი წინამორბედის ვერუსის მიერ (ქ. შ.-მდე 6-4).

[5] - ჰეროდე I (დიდი) - იუდეის მეფე (37-4 წწ. ქ. შ.-მდე) იყო იდუმიელი, ანუ შთამომავალი იმ ერისა, რომლის გენეოლოგია სათავეს იღებს ესავისაგან (ედომი), რომელმაც თავისი პირმშოება მიყიდა იაკობს ოსპის შეჭამანდის სანაცვლოდ (იხ. შესაქმე 25:28-34). ისრაელის თაობა სათავეს იღებს იაკობისაგან, რომელიც ”ისრაელად” სახელდებულ იქნა თავად ღმერთის მიერ (იხ. შესაქმე. 32:28).

იდუმეა მდებარეობდა იუდეის სამხრეთით. იოჰანან ჰირკანის მიერ დაპყრობის შედეგად (135-104 წწ. ქ. შ.-მდე) იდუმიელების (ედომელების) გაიუდეველება მოხდა და ებრაული რელიგიური კანონები მიიღეს.

[6] - იულიანე აფრიკანელი (გარდ. 237 წ.) - განათლებული გლეხი. დაიბადა ჩრდილოეთ აფრიკაში, ცხოვრობდა პალესტინაში. ავტორი ორი დიდი თხზულებისა: ”პენტაბიბლოს” (მსოფლიო ქრონიკები ქვეყნის შექმნიდან) და "Cestus", რომლებიც შემორჩენილია მხოლოდ ნაწყვეტებად ევსების შრომებში.

[7] - ანტიპატრეს შესახებ იხ.: იოსებ ფლავიოსი, იუდეის ომი, 1, 6, 2-4.

[8] - ჰირკან II - ვაჟი იუდეის მეფის ალექსანდრე იანისა (ქ. შ.-მდე 104-78 წწ.), შვილიშვილი იოჰანან ჰირკან I-სა, იუდეველთა მეფე და მღვდელმთავარი (ქ. შ.-მდე 63-40 წწ.).

[9] - არისტობულე - უმცროსი ვაჟი მეფე ალექსანდრე იანისა და ალექსანდრესი. ქ. შ.-მდე 70 წელს აიძულა თავისი უფროსი ძმა ჰირკან II, უარი ეთქვა გვირგვინზე და მღვდელმთავრობაზე თავის სასარგებლოდ. ჰირკანი გაიქცა არაბეთის დედოფლის არეტის სამფლობელოში, რომელმაც დაიწყო თავდასხმა იუდეაზე და 35 წელს ალყა შემოარტყა იერუსალიმს. არისტობულემ გააძევა არეტის ჯარი რომაელების დახმარებით, მაგრამ ვერ მოურიგდა თავის დამხმარე მოკავშირეებს. რომაელმა მხედართმთავარმა გნეუს პომპეუსმა (106-48 წწ. ქ. შ.-მდე) იერუსალიმი დიპყრო 63 წელს და არისტობულე ბორკილდადებული გააგზავნა რომში. არისტობულე მალე გაიქცა იუდეაში და აჯანყება მოაწყო რომაელების წინააღმდეგ, მაგრამ დამარცხდა პომპეუს გაბინიუსის თანაშემწეების მიერ და ხელახლა დატყვევებული გაგზავნილ იქნა რომში. 49 წელს იულიუს ცეზარის მიერ განთავისუფლებული არისტობულე კვლავ გაემგზავრა იუდეაში, მაგრამ პომპეუსის მსტოვრების მიერ მოწამლული გზაზე გარდაიცვალა.

[10] - არქელაოსი - ჰეროდე დიდის ვაჟი. სიკვდილის წინ ჰეროდემ იგი ავგუსტუსის თანხმობით თავის მემკვიდრედ დანიშნა. თუმცა, არქელაოსი თავისი მმართველობის დასაწყისში გაუსწორდა მისით უკმაყოფილო პირებს (დახოცილ იქნა 3000 ადამიანზე მეტი) და გამოიწვია ხალხის სიძულვილი. როდესაც იგი რომში გაემგზავრა, რათა გაემყარებინა თავისი უფლება ტახტზე, იქვე გაგზავნა ხალხმა ელჩობა თხოვნით, რომ იუდეა რომს შეერთდებოდა პროვინციის სტატუსით, რათა ამით არ დაეშვათ არქელაოსის მეფობა (იხ. ლუკა 19:12-14). ავგუსტუსმა დაამტკიცა ჰეროდეს ანდერძი და არქელაოსს მფლობელობაში გადასცა იუდეა, მაგრამ არ მისცა მას ”მეფის” ტიტულით, შემოიფარგლა ეთნარქის, ანუ ”ერისმმართველის” ტიტულით. არქელაოსის მმართველობის პერიოდში ხშირმა ამბოხებებმა ავგუსტუსი აიძულა გაემოეძახა იგი რომში: ქ. შ.-დან 6 წელს გადააყენა და გადაასახლა გალიის ქალაქ ვიენაში, სადაც გარდაიცვალა (იხ. იოსებ ფლავიოსი. იუდეის ომი, II, 1-7).

[11] - არისტიდე (II ს.) - ბერძენი რიტორი, აპოლოგეტი და ქრისტიანობის აღმსარებელი.

[12] - ეპიმელეტი - მმართველი (ბერძნ.). სავარაუდოდ ეს თანამდებობდა გულისხმობდა ფინანსების მართვას.

[13] - აქიორ ამონიტელი - ამონიტელების წინამძღოლი ასირიელთა მეფის ოლოფერნის ლაშქარში. მიიღო იუდაიზმი (ივდითი 5:5-6; 5:21).

მოაბელი რუთი - ელიმელექის ცოლი და ნოემის რძალი.

სიკვდილის შემდეგ რუთთან ქორწინების უფლება გადაეცა ბიოზს, ელიმელექის ნათესავს. ამ ქორწინების ნაყოფი იყო იობედი, დავითის პაპა (იხ. რუთის წიგნი). ამგვარად, წარმართი რუთი გახდა უფალ იესო ქრისტეს ერთ-ერთი წინაპარი (იხ.: მათე 1:5).

[14] - იულიანე აფრიკელს ეკუთვნის მათე და ლუკა მახარებელთან მაცხოვრის გენეალოგიათა განსხვავებების ახსნა, რაც ასევე მიღებულია თანამედროვე ბიბლიისტების მიერ. ეს განმარტება მცირეოდენი ცვლილებით განმეორებულ იქნა წმ. ამბროსი მედიოლანელის მიერ ლუკას სახარების განმარტებაში.

[15] - იუდაური სიძველენი, XVII, 6,5.

[16] - კალიროე - სამკურნალო წყარო თბილი გოგირდოვანი წყლებით.

[17] - ჯერ კიდევ ჰეროდე დიდის სიცოცხლეში მისი ვაჟებიდან სამი: არისტობულე, ალექსანდრე და ანტიპატრე - დასჯილ იქნენ მისი ბრძანებით. ჰეროდეს სიკვდილის შემდეგ იმპერატორ ავგუსტუსის გადაწყვეტილებით იუდეაში ეთნარქის ტიტულით გამეფდა ჰეროდე დიდის ვაჟი - არქელაოსი. თუმცა, ავგუსტუსმა ტეტრარქებად, ანუ ქვეყნის ოთხი ნაწილის მმართველებად დანიშნა, ჰეროდე-ფილიპე და ჰეროდე-ანტიპა, ჰეროდე დიდის შვილები მარიამისგან მღვდელმთავრის სვიმონის ქალიშვილისგან (იხ.: იოსებ ფლავიუსი. იუდეის ომი, II, 6). ლისანიოსი, სავარაუდოდ ბერძენი, ჰეროდეს გვარს არ მიეკუთვნებოდა.

[18] - ტიბერიუსი - რომის იმპერატორი (14-37 წწ.).

[19] - იხ.: იუდაური სიძველენი XVIII, 2,2.

[20] - იგულისხმება ე.წ. "Acta Pilat"  - თხზულება უცნობი ავტორისა, ქრისტიანობის თავგამოდებული მტრის.

[21] - ანნა (ანან) - მღვდელმთვარი, სეთის ძე. მღვდელმთავარი იყო სულპიციუს კვირინიუსის აღწერის დროს. გადაყენებულ იქნა პროკურატორ ვალერიუს გრატუსის მიერ (იხ. იოსებ ფლავიუსი. იუდაური დასაბამთმეტყველება, XVIII 2, 1-2). თუმცა, ტრადიციის მიხედვით, სამუდამოდ დარჩა მას მღვდელმთავრის ტიტული. იგი იყო იუდეველთა ერთ-ერთი სულიერი ბელადი.

კაიაფა - ანნას სიძე, მღვდელმთავარი გახდა ანნას ორი მონაცვლის, ფაბი ისმაილის ძისა და ელიაზარ ანნას ძის შემდეგ. კაიაფა იმყოფებოდა ანნას გავლენის ქვეშ.

[22] - ვალერიუს გრატუსი - იუდეის პროკურატორი (15-26 წწ.).

[23] - იუდაური სიძველენი, XVIII, 2, 2.

[24] - იგულისხმება ტეტრარქი ჰეროდე - ანტიპა (4 წ. ქ. შ.-მდე-39 წ. ქ. შ-ით).

[25] - ჰეროდიადა - ჰეროდე დიდის ქალიშვილი და ჰეროდე აგრიპა I-ის და. გათხოვილი იყო თავის ბიძაზე ჰეროდე - ფილიპე I-ზე, ქმრის სიცოხლეში კავშირი დაამყარა ჰეროდე-ანტიპასთან, რომელსაც ასევე ნათესავად ერგებოდა. დამნაშავე იყო იოანე ნათლისმცემლის სიკვდილში: მისი წაქეზებით დასჯილ იქნა ჰეროდე-ანტიპას მიერ (იხ. მარკოზი 6:17-29).

[26] - არეთა - სირიის მეფე, არაბი (იხ. შენიშვნა 35). მან იარაღის ძალით შური იძია ჰეროდე-ანტიპაზე თავისი ქალიშვილის შეურაცხყოფისათვის, რამაც მას მოუტანა გამანადგურებელი მარცხი. თუმცა, ანტიპამ შესჩივლა თავის მფარველს იმპერატორ ტიბერიუსს, მან სირიის რომაელ მმართველს დაავალა არეთას დასჯა.

[27] - იხ.: იუდეის ომი, II, 9,6.

[28] - იუდაური სიძველენი, XVIII, 5, 2.

[29] - იქვე, 3, 3.

[30] - ეს სია ევსების შემდეგ იქნა დადგენილი დაახ. 500 წ., როდესაც უკვე ფართოდ იყო გავრცელებული. იხ. 70 მოციქულთა სია მათი საერთო ხსენების დღეს - 4 იანვარს.

[31] - კლიმენტი ალექსანდრიელი (გარდ. დაახ. 217 წ.) - დიდი ქრისტიანი სწავლული. 190 წ. არჩეულ იქნა ალექსანდრიის კათაკმეველთა სასწავლებლის ხელმძღვანელად. იმპერატორ სეპტიმუს სევერუსის დროინდელი დევნულებისა, რომელიც 201 წ. დაიწყო. გადასახლებულ იქნა კაბადოკიაში.

შემორჩენილია კლიმენტის შემდეგი თხზულებები: ”პედაგოგი”, ”სტრომატები”, ”ვინ არის ის მდიდარი, რომელიც ცხონდება?” ფოტიოსის ”ბიბლიოთეკაში” ვკითხულობთ: ”კლიმენტიმ კიდევ დაწერა ”ჰიპოტიპოსები” ანუ ”მონახაზები”, რომ კლიმენტის ”ჰიპოტიპოსები”, რომლებიც ნახა ფოტიმ, იყო, არა ის რომლებიც დაწერა კლიმენტიმ, არამედ შერყვნილი ან არიანელების, ან რომელიმე სხვა ერეტიკოსების მიერ. დასასრულს ფოტი თავად გამოთქვამს ეჭვს, რომ ”ჰიპოტიპოსები”, რომლებიც მან ნახა, ეკუთვნოდა კლიმენტის. თუმცა, კლიმენტის ”ჰიპოტიპოსებიდან”, იმის გამოკლებით, რაც მოჰყავს ევსების, ჩვენამდე მოაღწია რამდენიმემ”.

[32] - იაკობ მოციქული, უფლის ძმა - ერთ-ერთი 12 მოციქულთაგანი, მართალი იოსებ დამწინდველის ძე. არჩეულ იქნა იერუსალიმის პირველ ეპისკოპოსად, თავჯდომარეობდა მოციქულთა კრებას. წმ. იაკობ მოწამეობრივად აღწესრულა დაახ. 62/63 წ.

[33] - მოციქული თადეოზი - 70 მოციქულთაგანი. დაიბადა სირიის ქალაქ ედესაში, ებრაულ ოჯახში. მოინათლა იოანე ნათლისმცემლის მიერ. შეხვდა უფალს და დაემოწაფა. ქადაგებდა სირიაში და მესოპოტამიაში. იმყოფებოდა ედესაში, სადაც, გადმოცემის მიხედვით, ქრისტიანობაზე მოაქცია მეფე ავგაროზ V (შავი), რომელიც ედესაში მეფობდა 4 წ. ქ. შ.-მდე-7 წ. ქ. შ.-ით და 13-50 წწ. ქ. შ.-ით. თუმცა მოც. თადეოზის მიერ ედესული ხალხის განათლებისა და იქ ეკლესიის მოწყობის საკითხი დღემდე ღიად რჩება. ცნობილია, რომ ედესიის განმანათლებელი იყო ადაი, ისტორიული პირი (II ს-ის II ახ.). ყველაზე ადრეული ცნობები ედესის ეკლესიის შესახებ ეკუთვნის ავგაროზ VIII მეფობის ხანას (176-179 წწ.). ცნობილია ამ დროის ედესის ეპისკოპოსის სახელი - პალუტი. ედესის მასიური გაქრისტიანება მოხდა ავგაროზ IX მეფობის დროს (179-216 წწ.).

ერთი წყაროს მიხედვით, ფინიკიის ქ. ვირიტამდე (ბეირუთი) ქადაგებით მისული, თადეოზი შვიდობით აღესრულა იქ 44 წ.; მეორე წყაროს თანახმად, იგი გარდაიცვალა ედესაში. თუმცა ძველი სომხური გადმოცემა ამტკიცებს, რომ მოც. თადეოზი მოწამეობრივად აღესრულა 50 წ. სომხეთში.

[34] - თარიღი ევსები პამფილიელის მიერ მოცემულია ე.წ. სელევკიდების წელთაღრიცხვის მიხედვით, რომელიც დაიწყო 311 წლიდან ქ. შ.-ით. ევსების მიერ მოტანილი თარიღი ქრისტიანული წელთაღრიცხვით არის ქ. შ.-დან 29წ.

 

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო ზურაბ ჯაშმა

საეკლესიო ბიბლიოთეკა, VII ტ. 2007 თბილისი