I
(სცენა ხევსურეთში)
ა ბ ი კ ა. (გიგოს მიესალმება) გიგოიც ადღენგრძელას ღმერთმა! მახვედ მშვიდობით, გიგო!.. რაგორ ხარ, გიგო, რაგორ ღბძანდები, რაგორ შაექცევი? კაცით, საქონით ხო არა გიჭირს?
უ შ ი შ ა დ ა ს ხ ვ ა ნ ი მ რ ა ვ ა ლ ნ ი ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. (გიგოს) გიგოიც ადღენგრძელას ღმერთმა!.. საისკაღ მიღბძანდები ეხლადა?
გ ი გ ო. გაგიმარჯოსთ!.. მოვედი აქ, ხევსურეთში, თქვენთან… სამხვეწროდ გუდანის ჯვარში. არ მალოცებთ თქვენს ხატს?
ა ბ ი კ ა. რაზე არ გალოცებთ… მაგცას წყალობა ჩვენ ბატონმ შაგეწიას გუდანის ჯვრის, ხევსურეთის დავლათი… (მიუბრუნდება ხევსურებს) ა ბეჩავ, გუდანის ჯვარო! საით სად მასდევს დალოცვილს მლოცავი! ეხლად, ხევსურნო, ყურ დაუგდეთ გიგოს, რას უნბობს, გაიგონეთ, შაისმინეთ – გიგო ძმად გვეფიცების. ეხლა ჩვენ ნიადე, ჩვენ ძმაი ას.
უ შ ი შ ა დ ა ს ხ ვ ა ნ ი. შაეწიას ჩვენის ბატონის დავლათი… ცხვარ სად გყავ ეხლა, გიგოო? სადაღ აპირობ მთობას?
გ ი გ ო. ისევ თქვენს მთაში უნდა ვაძოვო, ძმებო. მაინც თქვენი ძმა ვარ. საბალახეს თქვენც გაძლევთ და სხვასაც ხომ უნდა მივსცე. მაშ თავისი ძმა არ უნდა გებრალებოდესთ? მაგაზე მერე მოვილაპარაკოთ, იმედია, მოვრიგდებით ერთმანეთში… ჯერ შემახვეწეთ, მალოცეთ თქვენი ხატი, რომ თქვენ ძმად დავმტკიცდე, რომ თქვენც გული დაგიარხეინდესთ, მე თქვენ გენდობოდეთ და თქვენ მე. აი, ეს კურატი (უჩვენებს კვებულზე, რომელსაც თავ-რქაზე თოკი აქვს გადახვეული და გიგოს ბიჭს უჭირავს ხელში) უნდა დავკლათ, თქვენის და ჩემის ხატისათვის შემომიწირნია. ცხოვრებამ და დავიდარაბამ აღარ მომაცალა მომეგონა ჩვენი ბატონი. (თავისთვის) იქნება, ამითი მაინც გავხდე რასმე, თორემ შეიძლება ეგ საძოვარი მთა იმ ბაიყუშს ფშაველს დარჩეს. იმედია, რომ გასჭრას ჩემმა ხერხმა და მოგონებამ. ჯერ ძალას არ დავატან ხევსურებს და არც იმას შევატყობინებ, რომ ძლიერ მინდა ამათ მთაში დადგომა. მინდა ერთი ათის წლის იჯარით ავიღო ეგ მთა. რა იციან ბრიყვებმა, ათის წლის მფლობელობას რა მნიშვნელობა აქვს… კანდრახტით შევეკვრი და ათის წლის შემდეგ დავისაკუთრებ კიდეც.
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. (ერთად) კარგ იქნების…
უ შ ი შ ა. ლუდ მიართვით გიგოსა… აბალე, უნცრუავ, ირბილე, უთხარი დასტურთ, ჩაგისხმენა-დ მაიღ. აბალე აჩქარდ (ხევსური მიდის ლუდის მოსატანად).
გ ი გ ო. ხევისბერსაც დაუძახეთ, რომ ზვარა აკურთხოს.
ა ბ ი კ ა. ხევისბერ ხატჩი იქნების, ახლოაჩი მივდგეთ, გიგოო, ნალახჩი ნატარ ხო არ ხარ, ხატის კარს რაად ერიდები?
გ ი გ ო. არა, მაგრამ ცოდვიანის ფეხით არ მინდა გავაჭუჭყიანო ხატის საბძანებელი.
ა ბ ი კ ა. ისითა ადგილს არ მიგიყვან, ხატმ იწყინას. ვიდინათ, გიგოო, ვიდინათ. მთელ ხევსურეთ მანდა ას ეხლა, ხატის კარს. გალავანჩი შასვლაი კი ნიადე არ იქნების; ხატ გაწყრების, მეემიზეზების კაცს, ან დაჰხელთავს, ან ავად გაჰხდის, ან კლდეზე სად გადაღლევს.
გ ი გ ო. (მისდევს) მილიონიც რომ მომცე, იქ მე, შვილო, ვერ შევალ. განა ადვილი საქმეა, იმისთანა ხავსიანი და წმინდა ადგილი როგორ უნდა გააჭუჭყიანოს თავის უწმინდურის ფეხით კაცმა. (ჩაიცინებს) წყალობა ხატისა, ვაჟებო!
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. მოგცას წყალობა გუდანის ჯვარმა… მოგცას წყალობა… მოგცას წყალობა – შენდაც წყალობა ხატისა. მახვედი მშვიდობით, გიგოო! მახვედი მშვიდობით.
გ ი გ ო. დამხვდით მშვიდობით!.. გმადლობთ!..
უ შ ი შ ა. ლუდ მაართვით გიგოსა… (ცოტა ხანს უკან გამოჩნდება სალუდიდამ ხევსური. თან მოაქვს დიდის თასით ლუდი; უშიშა ჩამოართმევს და მიუტანს გიგოს; ქუდმოხდილი დაიჩოქებს იმის წინ და შეაქცევს) კა ლუდი! (გიგოს) შასვენ, შასვენ! ნურას იბალარჯებ, შენაც ჩვენის, აი, ემ ბატონის ყმაი ხარ, გიგოო! გწყალობდეს ამის დავლათი, გამარჯვება მოგცას… (გიგო სვამს ლუდს და ნახევარზე თასს უშიშას გადასცემს). გაცოცხლას, გადღენგძელას, გიგოო, შაგეწიას იმის დავლათი, რაის სალოცავადაც მაჰსულხარ; შაგეწიას ხევსურეთის დავლათი, მტრის იღბალ ნუ მაგრიას, შენი ამჯობინას შენის მტრისასა, მონა სულ გარიდას, ეშმაკ-ქაჯი, შენ სადღენგძელო იყვას, (მიუბრუნდება შემოგროვილს ხევსურებს) ჩვენ ძმაი ას ეხლა-დ ე გიგოი, ხევსურნო, ძმად გვეფიცების.
გ ი გ ო. ნამდვილად თქვენი ძმა ვარ, ძმებო, ნამდვილად, ცხონებული პაპაჩემი იტყოდა ხოლმე, ხევსურეთიდამ გადმოსახლებულები ვართო.
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. ღმერთმ გაცოცხლას, ჩვენის ძმობისად ღმერთმ გიძმას, ღმერთმ გიშველას, რო ძმად გვიკადრენ.
უ შ ი შ ა. (მოსცლის თასს და ამოაბოყინებს) კაისაია. შენის ჭალის სვეიც ურევავ კი ამაჩი, გიგოო!
გ ი გ ო. სვია, რამდენიც გინდათ, მოიკითხეთ. ჩემი სვიანი ჭალა თქვენი ფეშქაში იყოს. (ჩუმად) ეს სვიაც კარგად მოვიგონე. სვიას გულისათვის ერთის კვირის სავალზე მიდიან და ზურგით მოაქვსთ, მე უფრო ახლოს არა ვარ!
ხ ე ვ ი ს ბ ე რ ი. (გამოდის სალუდიდამ, მთვრალია და აქეთ-იქით ერყევა) სადაღ ას აბა გიგო, ის სამხვეწრო, მაიყვანეთა აქა (გიგო წამოხტება ფეხზე, ქუდს მოიხდის და მიდგება ყორეების წინ, სადაც სალოცავია, იწერს პირჯვარს. კურატი გიგოს ბიჭს მიჰყავს. ხევისბერი ჩამოართმევს, ქუდს მოიხდის. კურატს პირ-აღმოსავლეთისაკენ დააყენებს… ხევსურების გროვა გუნდად მიდგება, შემოეხვევიან გარეშემო ხევსურებს და გიგოს. გიგო გვერდზე უდგება თავმოხდილი თავისს სამხვეწროს. ხევისბერი დიდებას დაიწყებს). დიდება ღმერთსა, მადლი ღმერთსა, დიდება დღეს-დღესინდელს რჯულ-ქრისტიანთასა. შენ გადიდას ღმერთმა, გაგიმარჯოს, დიდო გუდანის ჯვარო, შენ შენი გამჩენი წყალობას არ მოგიშლის, შენ შენს წყალობას ნუ მაუშლი სახვეწრის პატრონს გიგოსა. სადაც შენ სახელ დაიძახას, მთაჩი იყოსა, ბარჩი იყოსა, სუდჩი იყოსა, უჩიოდეს ვისაა, ატუკანტს ებძვოდესა, საცა უჭირდეს, შენ უღურ მაახმარე, შენ კაბის კალთა დააფარე, დასცევ, დაღფარე ავის საქმისაგან, ავის წადილისაგან, ბოროტ სულ მააშორე, მისდევდეს – მისწივიდი, მასდევდენ – გაახვეწიდი. შაიწირ-შაიხვეწიე, დიდო გუდანის ჯვარო! მონადირეს, ამათ სახჩიით გასულს, ხელ გაუმართადი. მგზავრი შინ მშვიდობით მაღგვარე, წყლით ზარალ ზარალად აკმარე, დიდო გუდანის ჯვარო! შენ სამწყალობნო იყვას, შენ სადიდებულო! (კურატს აქცევენ. ხევისბერი ხანჯალს გაიძრობს და უსომს ყელში) შაგიწირას გუდანის ჯვარმა!..
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. (გიგოს) წყალობა მაგცას! შაგეწიას, გიგოო, გუდანის ჯვარი!
გ ი გ ო. თქვენც შაგეწიოსთ, ჩემო ძმებო! (ხევისბერს) სისხლით გამნათლე, გეთაყვა, სისხლით განათვლა კარგია, – დევები და ეშმაკები ვეღარაფერს დამაკლებენ. ერთი კარგად გამნათლე, გეთაყვა.
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. (გაკვირვებით) იჰილე, იჰილე, იჰილე, ვაჟებო! შახენეთ, გიგოს შახენეთ! ხევსურეთის წეს-რჯულებაი მეტად სცოდნივ ჩვენზე. ჰა, ბეჩავ გიგოო! ხელ-მხარს ქვე ინათლავს.
ხ ე ვ ი ს ბ ე რ ი. (ამოათრევს ხელს კურატის სისხლში და წაუსომს გიგოს შუბლზე) გაინათლე, (გულზე) გაინათლე, (ხელებზე) გაინათლე! გამოდი გიგოჩიით ავსულობაო, ეშმაკობაო, გაძრომ-გამოძრომაო, გამკრეჭელობაო! მეკანტალობაო! ფუჰა! ფუჰა! ფუჰა!
გ ი გ ო. (მუხლს მოიყრის, პირჯვარს იწერს, უძახის ხევსურებს და იწყებს ძმად-გაფიცებას) დიდო გუდანის ჯვარო, გესმოდეს შენცა, გაიგონეთ თქვენც, ხევსურებო! მოვდივარ თქვენს ძმად: ჩემი დედა თქვენი დედა იყოს, თქვენი დედა – ჩემი; თქვენი დები – ჩემი დები, ჩემი დები – თქვენი დები; ჩემი შვილები თქვენი შვილები იყოს, თქვენი შვილები – ჩემი; თქვენი ცოლები – ჩემი ცოლები… ჩემი ცოლი… თქვენი ნათლიდედები ჩემი ნათლიდედები იყოს, ჩემი ნათლიდედები თქვენი ნათლიდედები იყვნენ; ჩემი ძმები თქვენი ძმები იყვნენ, თქვენი ძმები – ჩემი ძმები; თქვენი რძლები – ჩემი რძლები; ჩემი რძლები – თქვენი რძლები; თქვენი ხატი ჩემი ხატი იყოს, ჩემი ხატი თქვენი ხატი იყოს; ჩემი სვიანი ჭალა თქვენ, თქვენი საიალახე, საძოვარი მთა – მე! ამინ და ეგრე იყოს! (ჯოხზე ამოსთლის პატარა ნაფოტს, რომელსაც ხევსურები „ჭდის ამოგდებას“ ეძახიან და აქვს ისეთივე მნიშვნელობა, როგორც სახარებაზე დაფიცვას) ესე ამოვარდეს, ვინც თქვენ, ხევსურებო, ძმად არ მიგიღოსთ!… (სთლის ქამრის ვერცხლის ბალთას ლუდიანს თასში, სვამს თითონ და ასმევს ხევსურთაც)
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. ეგრ იყოს, ეგრ იყოს!.. ეგრ იყოს სვე სუ მუდამ გვეჭირვების ლუდისა და უსვეოდ ვერც ხატს დავანამუსებთა-დ ვერც მკვდარს.
გ ი გ ო. რამდენიც გინდოდესთ, რამდენიც გინდოდესთ!.. თქვენი ნება არ არის, მოდით და წაიღეთ. რა ოხრობისათვის მინდა სვე, თუ თქვენ არაფერს გარგებსთ.
ღ ე რ ე ნ ა. (გაწყრომით) ეგ რაიღ სთქვი, გიგოო: ჩემ სვიან ჭალა თქვენ იყვას, თქვენ საიალახე მთა – ჩემიო… რა ვქნათ, გიგოო, მართალ ას, ძმად გავიფიცენით, შენ ჩვენ ძმაი ხარ, ჩვენ შენებ ძმები, მაგრამ ეს როგორაღ იქნების, რო ფშაველთან პირობაი გვაქვის მიცემულ, მთა იმან დაიკვეთ, ნახევარ საბალახეიც იმავ თავჩი მაგვც იმანა-დ ახლა იქავ წავართვათა-დ შენ მაგცათ… ეგ რახელ იქნების!.. სირცხვილ არ ასა ჩვენდ მაგისთანაის საქმის ჩადენაი?! შენზედ, ნუ გეწყინების კი, გიგოო, მართალს კი გეტყვი, ბევრ ცუდიც გამიგონავ მეა, არ ვიცი, სხვა ხევსურთ იციან, თუ არა, პურ-მარილ უწამებელ კაც ასავ გიგოივ, გამიგონავის. სამ-ოთხ მეკვემურ ფშაველ ოჯახიშვილებ დაღუპავ, ზოგ დაინათლიავავ, ზოგს თავა დაუნათლივდა-დ ფულებ გამასტყუვნ, აღარავის რა მისცავ, ზოგსა კიდენ მამულებ მიჰყიდ, ქაღალდებ დაუმალავ. რა ვქნათ, ემისა გვეშინიან ჩვენაც. სამართლისა ჩვენ არა ვიცით, კანონ ჩვენ არ ვიცით, ბეჩავნ კაცნ ვართ, გიგოო!..
გ ი გ ო. (ჩუმად) აი გამიწყრა ღმერთი, ამათაც გაუგიათ, ამ მამაძ–ებს. უნდა რამ საუკეთესო ხერხი მოვიგონო, რომ ის ფშაველი გამოვაძევო იმ მთიდამ. ტყუილად ხომ არ გამინათლა ხევისბერმა ეს შუბლი! (იდებს თითს შუბლზე), მაგონდება… უკეთესი ხერხი მოვიგონე (ღერენას და სხვა ხევსურებს, რომელნიც, ცოტა არ იყოს, გაეჭვიანდნენ ღერენას სიტყვებზე) მტრის ენაა! თქვენგნით არ მიკვირს? რა დასაჯერებელია, ვინ იკადრებს მაგისთანა საქმეს, მერე მე?! მაგას როგორ დაიჯერებთ, ძმობასა და ნათელ-მირონს განა ეღალატება? თქვენ გეტყობათ, მაგ ფშაველს კიდევ ვერ იცნობთ. ხევსურებო, ძმებო! მე ერთს რამეს გეტყვით, ჭკვიანი ხალხი ხართ და ვიცი, ჭკუაში მოგივათ, სიტყვას არ დამიწუნებთ. თქვენ, იქნება, არ იცოდეთ და მე კი კარგად ვიცი, რისთვისაც მოსწონხართ მთავრობას. ისე კარგად ვიცი, როგორც ისა, რა სასარგებლოა ჩემთვის და რა – საზარალო. მთავრობას იმიტომ მოსწონხართ თქვენ, ჩემო ძმებო, ხევსურებო, რომ ნამუსიანი ხალხი ხართ და ხემწიფეც რომ მობრძანდა, იმიტომ დაგიძახათ თქვენ და ფარიკაობა გაგამართვინათ. თავის თვალით გიცქეროდათ, დასტკბა თქვენით, ჩემო ძმებო. ბევრი ისიამოვნა. გაგონილი ჰქონდა თქვენი ვინაობა და იმიტომ, განა ხემწიფემ არ იცის, რომ თქვენ გარეშე დედაკაცს ანგელოზის თვალით უცქერით. ეგ არის სახელი და დიდება კაცისა. ახლა იკითხეთ ის ფშაველი, თქვენ რო მთა მიგიციათ საბალახედ, იმან, იცით, რა საქმე ჩაიდინა? ეჰ, ეჰ, მეზარება თქმა…
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. თქვი, გიგოო, დაღირებულს დაკვრაიც უნდა!
გ ი გ ო. ეჰ, ეჰ, როგორ უნდა თქვას ქრისტიანმა კაცმა მაგგვარი სიტყვა, განაღამც თითონ ჩაიდინოს… მაგ ფშაველმა თავ-ი-ს-ი თე-მი-ს დედაკაცი, წაწალი… ოჰ, ოჰ, ოჰ, უნამუსო კაცო! გააუნამუსოვა. გაიგეთ?! გაიგეთ?! ახში მათქმევინეთ კიდევ და წამიბილწეთ პირი. პატარა ლუდი მაინც მოიტანეთ, პირი გამოვირეცხო (ხევსურებს ლუდი მოაქვსთ და გიგოც შეუდგა პირის რეცხვას. ხევსურებს შეუდგებათ ერთმანეთში ჩოჩქოლი, მითქმა-მოთქმა).
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. (გიგოს) მართალს უნბობა მაგას, გიგოო, მართალს უნბობა!.. რაი გდებულა ე ტრუკ-ტრუკა, ე მექალრძლეი, ეგი… არ გაუტევთ მაგას ცოცხალ, ხევსურეთში ქვე ფეხს აღარ დავადგმევინებთ… ჩავკეჭნით. არ სცხვენიანა, ქუდ რაგორაღ ჰხურავ, მზე-ქვეყანაზე რაადაღ ას მთელი!..
გ ი გ ო. თუ კაცები ხართ და ქუდი გხურიათ კიდევ და გწამსთ თქვენი მამა-პაპის ჩვეულება, ეგრე უნდა ჰქმნათ. მე ასე ვფიქრობ.
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. მამუკას ჩვენს მთაჩი აღარ გაუტევთ. წავიდას, დაითხიას აქით! მთაი შენ უნდა მაგცათ ახლა კი.
გ ი გ ო. მე წეღანვე გითხარით, თქვე დალოცვილებო! (ამ დროს მოდის გიგოს მწყემსი).
მ წ ყ ე მ ს ი. (გიგოს) საღამო მშვიდობისა!.. რა უნდა ვქნათ, ბატონო, რომ ეგ ფშაველი მამუკაა ვიღაც, გზასაც აღარ გვაძლევს, – სად მიგიდისთ ცხვარიო. მოგახსენათ: მთა მე მაქვს აღებულიო… მოახერხეთ საქმე, თუ ვერა? მინდა შევიტყო.
გ ი გ ო. საქმე კარგად არის… მამა უცხონდება იმას!.. იმედი ჰქონდეს. საქმე გათავებულია… (ხევსურებს) აბა, ძმებო, პირობა დავწეროთ! ათის წლით ავიღებ თქვენს მთას, მუდამ წელიწადს წვალებას, ერთხელ ერთ კაცთან დაიჭიროთ საქმე, გირჩევნიათ.
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. არ სტყუის… მართალს უნბობს გიგოი… აბა, დაწერე, გიგოო, დაწერე.
გ ი გ ო. (ქაღალდებს შლის და დაიწყებს წერას) „ჩვენ, ამის ქვემორე ხელის მომწერელთ, ერთობ გუდანის მცხოვრებთ, მოგეცით ესე ხელწერილი მაზედ, რომელიცა რომა ჩვენ საიალახე, საძოვარ მთები გვაქვს, შენ, სოფ. არაგვისელში მცხოვრებელს, გიგო გამქუცველოვს მოგეცით იჯარით ათის წლის ვადით, წელიწადში ხუთმეტ თუმნად“ და სხ. (ხევსურები ჩასჩერებიან ქაღალდს და გაკვირვებით შესცქერიან გიგოს კალმის ხმარებას).
პ ი რ ვ ე ლ ი ხ ე ვ ს უ რ ი. შახენეთ, ვაჟებო, რახელ ააჭრელ, თუ ღმერთი გწამთ! წერაიც ემაგას ღქვიან, შენ რომ რასამ ღკაწრავ, მინდიავ, ის კიარა ას წერაი. აბაბაბაააა! რახელ წაიკითხების ეგრ წმინდად ნაწერი.
მ ე ო რ ე ხ ე ვ ს უ რ ი. სამართალჩი არ გინახავის შენ გოგოი და იმით უნბობ მაგას. მაგას ხო სუდია-ნაჩალიკებ არაად გააჩნავ! შენ ბალღ კიდევ რაად გახათრებს, გიგოს სუდია-ნაჩალიკებ ბალღადაც არ გააჩნავ… ჰა, ბეჩავ, გიგოო!
გ ი გ ო. (ხელს აწერინებს პირობაზე, ვინც წერა იცის, და ზოგის მაგიერად თითონ აწერს ხელს. ჩუმად): ეს ხომ ჩავითრიე ხევსურები, ვნახოთ, ბოლო რა იქნება! ფორმისა და კანონიერების დაცვა რა საჭიროა პირობის წერილში. ესენი ხომ თავის სიტყვას ვეღარ გადავლენ… ვნახოთ, ბოლო რა იქნება. ღმერთი და ბედი! (ხევსურებს) აბა, ძმანო, ახლა ცხენი მომიყვანეთ და გამოგეთხოვებით კიდეც, ეგ ტყავი კურატისა და ეგ ხორცი თქვენი იყოს, დროება გაატარეთ… (ცხენი მოჰყავთ; გიგო შეჯდება ცხენზე. ხევსურები კიდევ ლუდს მოუტანენ და გამოთხოვებისას დალოცვენ ერთმანეთს). ღმერთმა გაცოცხლოსთ, ხევსურნო, კეთილ იყოს ჩვენი ძმობა, ჩვენი სისხლისა, ხორცისა და სულის გაერთება!.. კეთილის თვალით იყოს ეს ბატონი გუდანის ჯვარი თქვენზედაც და ჩემზედაც, მრავალჯერ გადუღებინოსთ ლუდი და მრავალჯერ მომიყვანოს მეც თქვენთან სტუმრად, თქვენ ნუ მოუკვდებით ჩემს თავს! სვია, რამდენიც გინდათ წამოიღეთ, ჯორ-ულაყები წამოასხით, ზურგით ვერ მოერევით, ვერა ჰზიდავთ. (ჩუმად იცინის და გაემართება), მშვიდობით, გამარჯვებით იყვენით, ვაჟებო, ჩემო ძმებო!
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. შენც მშვიდობით წადი!.. ღმერთმ გამარჯვება ნუ მაგიშალას. მრავალჯერ მშვიდობით წაგიყვანოს, მაგიყვანოს… ათენგენობის სწორზე კი ჩამუალთ სვის წამასატანად, გიგო.
გ ი გ ო. ჰო… როცა თქვენი ნებაა, მაშინ ჩამოდით… მშვიდობით. (გიგო მიდის და ბიჭებიც უკან მისდევენ).
ღ ე რ ე ნ ა. (წამოწოლილია და ჩიბუხს ეწევა) თუ არ განანიასთ გიგომ, ხევსურნო, მაიტანეთა-დ დიაცის მანდილი დამხურეთ.
ა ბ ი კ ა. წეღანდელ საუბრის არ იყვას, შენ რასაღ ტრუკ-ტრუკებ!.. უფროსების დაწყობილ საქმეი შენ გი აღრივ-დაღრია განა? ხევსურთ თაობა გწადისა?! იდევ ემაგაჩი, უფერ ნუ ხარ!
ღ ე რ ე ნ ა. (აბიკას) შენ ხარა მემრ უფროსი ხევსურეთის, აი! (ხევსურებს) შახენეთ, შახენეთ თავ-კაცს!.. გაიარ, გაიარ, მეკანტალეო!..
ა ბ ი კ ა. (მოიგლეჯს ფარს მხრიდამ, მარცხენა ხელში დაიჭერს და მარჯვენით ხმალს აიწვდის) ვის ეუბნები მაგას, მკვდარ-ციცაიანო! (მიიწევს ღერენასაკენ).
ღ ე რ ე ნ ა. (ფარ-ხმლით მომზადებული) გამაუტიეთა, გამაუტიეთა! მეედი! აქ მეედი! (ხევსურები ჩაუდგებიან შუაში და სხვადასხვა მხარეს გაჰყავთ მოჩხუბრები).
II
(სცენა ბარში)
გ ი გ ო. (დახლიდარს) კაი ღვინო გაქვს, ბიჭო?
დ ა ხ ლ ი დ ა რ ი. კაი ღვინო გახლავთ. დაბძანდით, ღვინო მოგართოთ იმისთანა, როგორც რძე.
გ ი გ ო. ზაკუსკეულობა გაქვს რამე?
დ ა ხ ლ ი დ ა რ ი. კაი სათალი, ახალი თევზი, კვერცხები, კაი ყველი.
გ ი გ ო. აბა ჩამოასხი ნახევარ თუნგი ღვინო და ყველაფრიდამ, რაცა გაქვს, ზაკუსკა გააკეთე. (სვიმონს) სად გვირჩევნია დავსხდეთ?
ს ვ ი მ ო ნ ი. მწვანეზე… ამ შეხუთულს ჰაერში რაზვე მოჟნო სიდეტ?
დ ა ხ ლ ი დ ა რ ი. დუქნის უკან ჩარდახი გახლავსთ… ბაღჩა მაქვს, გნებავსთ, მიბძანდით.
გ ი გ ო. კარგი იქნება… მამა-პაპურად მწვანეზე მოვიკეცოთ (გადიან გიგო და სვიმონი მწვანეზე. დახლიდარი გაუშლის სუფრას და ბოთლებით ღვინო მოაქვს).
ს ვ ი მ ო ნ ი. რა მშვენიერი სურათია: ეს მთები, ეს არაგვი, ეს ტყე და ველები. წყაროები… (დახლიდარს მოაქვს ახალი თევზი) ა ვოტ ეშჩო! (ჰკიდებს მურწას ცხვირზე ხელს) ეს ხომ პოეზიის მწვერვალია!..
გ ი გ ო. ჩვენის ქვეყნისთანა ლამაზს ქვეყანაზე რომელ მხარეს შეხვდები! (ასხამს ჭიქაზე ღვინოს) ჯერ თუნდ მარტო ეს ავიღოთ (ღიღინებს):
ღვინოვ კახურო, ვარ შენი მსმელი,
გინდ თეთრი იყო, გინდა წითელი!
ეს ღმერთმა ადღეგრძელოს ის ვაზის ძირი, რა ვაზის ძირიც ამ ღვინოს აყენებს. ღმერთმა ადღეგრძელოს ჩვენი მამა-პაპა, რომ თავის ხმლითა და სისხლით შეგვინახეს თავის შვილებს მიწა-წყალი და სხვის ხელთ არ ჩააგდეს…
ს ვ ი მ ო ნ ი. ამენ! ამენ! ამენ!
გ ი გ ო. (ხელს აიღებს მაღლა, თითს იქნევს და ამბობს):
სხვა საქართველო სად არი,
რომელი კუთხე ქვეყნისა…
ალავერდი შენთან, სვიმონ!
ს ვ ი მ ო ნ ი. იახში ოლ! (ასხამს ჭიქაზე ღვინოს და იმეორებს გიგოს ნათქვამს სადღეგრძელოს) და ზდრავსტვუეტ ისტინა ი სპრავედლივოსტ! გაუმარჯოს სინიდისსა და პატიოსნებას!
გ ი გ ო. გაუმარჯოოოს!.. გაუმარჯოოოს!.. კარგია, მაგრამ, საუბედუროდ, ცოტანი არიან ჩვენში სვინდისიანები. ახ! (იცემს გულზე ხელს) ერთი ყველას ჩემი გული ჰქონდეს, მაშინ ჰნახავდი, როგორ ჩარხივით დატრიალდებოდა ჩვენი საქმე! მაგრამ სად არის, ტყუილად მეც ჩემს გულს ვაჭლექებ…
ს ვ ი მ ო ნ ი. ნამდვილს ბძანებთ, გიგო, ნამდვილს. ყველა რომ თქვენისთანა, და თუნდ ჩემისთანა, იყოს, მაშინ ერიჰაა, ერიჰაა, განა კუს ნაბიჯით ვივლიდით, გავჭენდებოდით.
გ ი გ ო. ჩემი გული ჭკნება, დნება, კვდება, როცა ჩვენს ქართველებს ვუცქერი. ოჰ, ოჰ, ოჰ!.. (დაიკრავს გულზე ხელს).
ს ვ ი მ ო ნ ი. ერთი რა უნდა მეკითხა, გიგო, შენთვის. იმ მთიულებს როგორ დაეღწიე? მოურიგდი? რამდენს ლაპარაკობდენ, რამდენს ჭყინჭყილობდენ. მიეცი სვია?
გ ი გ ო. საქმე გავუთავე. ტი მაიო უბეჟდენიე ზნაეშ, კანეჩნო? მე ხალხი მებრალება… ორი თუმანი გამოვართვი და სვია სულ იმათ მივყიდე… ხალხი უნდა გვებრალებოდეს, ნელზია ბეზ ეტოღო. (აიღებს მარჯვენა ხელს, იქნევს თითს ცხარედ, თვალებს აჭყეტავს და ისე ამბობს):
თუ ბედში მყოფი შენ ძმად მიგაჩნდეს,
ეგ ვერაფერი სიყვარულია;
საქმე ის არის, კაცს ის უყვარდეს,
ვინც ბედისაგან დაჩაგრულია!
კანეჩნო! (ამ დროს ხევსურები გამოჩნდებიან, ჯორებზე სხედან და ჯორებზედვე ტომრები უკიდიათ. დუქანთან მოდგებიან).
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. გამარჯვება, მედუქნევ!
დ ა ხ ლ ი დ ა რ ი. გაგიმარჯოსთ! საით მიემგზავრებით! ბიჭო!
ა ბ ი კ ა. გიგოსთან მავდივართ. სვე რაიმ შაგვაპირ, იმის წასატანად წამავედით. ჯორ-ულაყნიც იმისად წამავასხით.
დ ა ხ ლ ი დ ა რ ი. გიგო აქ არის, პურს მიირთმევენ ისა და ერთი ვიღაც სხვა ჩინონიკი.
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. იჰი, იჰი, სადა ას?
დ ა ხ ლ ი დ ა რ ი. ბაღჩაში სხედან. ემან დუქნის უკან.
უ ნ ც რ უ ა. (ხევსურთ) წავიდათ, ვნახათ.
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. წავიდათ, წავიდათ, კარგი, თუ შინ სიარულ აღარ მაგვინდ. (მიდიან გიგოსთან და უცებ თავს წაადგებიან. გიგოს ნაცრისფერი გადაჰკრავს ცოტა ხანს, მაგრამ ერთ წამსაც არა გრძელდება მისი ამნაირი მდგომარეობა, რადგან შუბლზე გადისომს ჯერ ხელს, მერე წვერზე ჩამოისომს და ახლა ულვაშების მწყაზვრასა და წკეპას მოუნდება). გიგოსაც გაუმარჯოს, გიგოს გაუმარჯოს! (მაღალის ხმით დასძახიან ხევსურნი გიგოს თავზე).
გ ი გ ო. აი გაგიმარჯოსთ! ჩემო ძმებო! ოჰ, რა გამიხარდა, რომ კიდევ თვალით დაგინახეთ. (ერთმანეთს მოიკითხავენ დიდის ამბით) აბა, ღვინო მიირთვით, ძმანო, ზოგიც მერე ვიუბნოთ. (გიგოც ხევსურების წესზე ცდილობს მოიქცეს, რადგანაც იმათი ძმაა, ძმად გაფიცული. ხევსურები სვამენ ღვინოს. თითოეული მათგანი გრძელს სიტყვასა და დიდს შესხმას ეუბნება გიგოს და გიგოც თავის მხრით არ აკლებს იმათ ქება-დიდებას).
ა ბ ი კ ა. (დასცლის ღვინიანს ჭიქას, ერთს მადიანად ამოაბოყინებს და გადასცემს გიგოს) ეგ (უჩვენებს სვიმონზე) ვინაღ ას, გიგოო!
გ ი გ ო. ეს ახლად რუსეთიდამ ჩამოსულია, კაი ქართველი ბიჭი, ნასწავლი, ეს ორი თვეა, რაც სამსახურში შევიდა.
ა ბ ი კ ა დ ა ს ხ ვ ა ნ ი ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. (გაკვირვებით შესცქერიან სვიმონს, რომელიც გაიბღვირება) იჰი, ხემწიფესთან ნამყოფ იქნების ეგე!.. რარიგ-რა ადგილ იქნების ი რუსეთი? შორს არია აქით?..
ს ვ ი მ ო ნ ი. სამი თვე უნდა იარო ცხენით ზედი-ზედ, მანამ ჩახვალ.
ა ბ ი კ ა. მაშ ხემწიფესთან არ იყავა შენ?
გ ი გ ო. მარჯვენა მხარეს უმშვენებდა ხემწიფეს, როგორ თუ არ იყო?
ა ბ ი კ ა. ეტყობის კი, ნიადე ეტყობის მაგას. აბაბაბა, რამოდენ წყალ-ადგილ გაუჩენავ, გიგოო, იმ დალოცვილს ღმერთს…
უ შ ი შ ა. აბა, ჩვენ სიცოცხლეი ქვე რა სიცოცხლეია!..
გ ი გ ო. თოთია როგორ არის, ხო არა უჭირს, ბალღებს ხო არა უტკივა?
ა ბ ი კ ა. შენ მტერ იყვას, რო ისა ას, გიგო, თოთია გაგრილდ.
გ ი გ ო. (იღიმება და ჩუმად) ქვეყანა დაიქცევა! ღმერთმა აცხონოს, საწყალი თოთია. აფსუს, ვაჟკაცო, აფსუს!
უ შ ი შ ა. დევმ მახიბლ, გიგოო, თოთია. სათიბრად წამასულიყო, თავადიშვილისად რაისადამ ეთიბ, იმას დატყუებით კამბეჩის ხორცი ასავ, ღორის ხორც ეჭმივა… ხატს სწყენიყვ ისი, საშინაოდ მამავლისად დევ მიესივ, დაეხელთ, ორ დღეიც ქვე ვეღარ იცოცხლ, ნიადე მაკვდ, გაგრილდ.
გ ი გ ო. მე კი სისხლით გავინათლე, დევისა აღარ მეშინიან, თორემ ძლიერ საშინელი სულიერი კია ის დასაქცევი დევი!
უ ნ ც რ უ ა. რას არა, გიგო, ნახევარ ხევსურეთ დევთაგან ვორთა დაწიოკებულნ: სად ქვას გვესრევს, სად-სად კლდეზედ გადაღვლევს. დიდს დაღონებაჩი ვართ დევთაგან.
გ ი გ ო. ეხლა ეს მითხარით, ჩემო ძმებო, საისკე მიემგზავრებით? მარილის სასყიდლად იქნებით წამოსული ქალაქს.
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. არა, გიგოო! სვეის წასატანად წამავედით შენთან.
გ ი გ ო. ვაი შენ, ჩემო თავო, რომ შავრცხვი თქვენთან, ძმებო, შამარცხვინეს იმ წუწკმა მთიულებმა. ჩამოსულან, ჩუმად შეპარულან ჩემს ჭალაში, დაუკრეფიათ და გაპარულან. გვიანღა გავიგე, დავადევნე ბიჭები, მაგრამ ვეღარ მოსწეოდენ.
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. (აღელვდებიან და შეუდგებათ ჩოჩქოლი) არ გაუტევთ იმათ ქვე ჩვე ცოცხლებს, რა ხელი ჰქონდ იმათ ჩვენს სვესთან, იმ ძაღთ, იმათ! სადაველი მთიულები იყვნენ?
გ ი გ ო. მგონია, მლეთელები ყოფილან, კარგად არ ვიცი.
ა ბ ი კ ა. შასხედით, ხევსურნო, ჯორ-ულაყებზე, მიუხდეთ სოფელჩი, თემჩი მიუხდეთ იმ მკვდარ-ვირიანთ, იმათ!.. (შესხდებიან ჯორებზე და ერთი მეორეს აღარ აცლის, გარბიან. გიგო ადგება და ტყეში მიდის, იმალება. სვიმონი რჩება მარტოკა).
ს ვ ი მ ო ნ ი. (მარტოკა) რასა სჩადის ეგ კაცი? მართალი უთხრას, ლამის ხალხს ერთმანეთი ამოაწყვეტინოს?
(ნახევარ საათს შემდეგ ხევსურები ისევ უკან მოვლენ, მოდგებიან დუქნის კარებზე, სვიმონიც დუქნის ოთახში იმალება).
ხ ე ვ ს უ რ ნ ი. (დახლიდარს) რა იქნ გიგოი?
დ ა ხ ლ ი დ ა რ ი. გიგო შინ წავიდა. (ხევსურებმა აღარ იციან რა ჰქნან)
უ შ ი შ ა. (დახლიდარს) მაიღ, ორის აბაზის არაყ დაგვისხ. (დახლიდარი უსხამს, ხევსურები სმენ. აბიკას) არ სტყუოდ, გუდანის-ჯვრის გამარჯვებამ, ღერენაი, სუ შენ საქმეი ეს, ბუმბულავ, შაგვაცდინ-მაგვაცდინენ, არ გცხვენიანა, კა ძმობა გაგიწივ გიგომა. როგორაღ მივიდეთ ხევსურეთა, რას გვეტყვიან. ძაღ ჰყოფილხარ შენ, ცოცხალ გასატევ არ ხარ შენ.
უ ნ ც რ უ ა. არა ას ცოცხალ გასატევი, ნურც გაუტევთ ამას კი ცოცხალ.
ძ ა ღ ლ ი კ ა. არ ას სასიცოცხლოი, ღმერთისმა.
ა ბ ი კ ა. თქვენ რაისასაღ უნბობთ, ნეტარ! ჭკვა დაიტანეთ, ხელნ ხო არ ხართ!
უ შ ი შ ა. (იწვდის ხმალს და იმასთან ერთად ძაღლიკა, უნცრუა დაუტევენ აბიკას. აბიკაც იმართება ფარ-ხმლით) შენ სისხ ჩემს თავს იყვას, მკვდარ-ვირიანო! (მოუქნევს ხმალს, მაგრამ აბიკა ფარს შეაშველებს უშიშას ხმალს. ამ დროს უნცრუა დაჰკრავს თავში ხმალს აბიკას და სისხლი იწყებს გადმოდენას).
უ ნ ც რ უ ა. (აბიკას) ემაგას დაგკრავ, უნცრუას მეძახიან მეა.
ძ ა ღ ლ ი კ ა. (მოუქნევს ხმალს აბიკას) დაკრულ ეგეთაიც არ უნდ. სოფლისა, თემის მოღალატეს ძაღლურად სიკვდილ შაუხდების. (სცემს ხმალს მხარში).
ა ბ ი კ ა. (იგერებს ხმლით და ფარით მტრებს) გცხვენოდესთ, ხევსურნო, რა ონაი ჰქენით ჩემზე!
უ შ ი შ ა. (დაჰკრავს ხმალს აბიკას თავში) ეგ ონა ვქენით, მაღალატეო, მკვდარ-ვირიანო, ვერ ხედავა?!
(აბიკა გონმიხდილი დაეცემა დაბლა).
